Tổng quan nghiên cứu

Hợp tác xã nông nghiệp (HTXNN) đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nông thôn, góp phần nâng cao thu nhập và đời sống của nông dân. Tính đến năm 2017, cả nước có khoảng 11.688 HTXNN với 30 liên hiệp HTX, trong đó 881 HTXNN được thành lập mới. Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động của các HTXNN còn nhiều hạn chế khi có tới 2.366 HTXNN đã giải thể hoặc sáp nhập trong giai đoạn 2013-2017, và khoảng 795 HTX ngừng hoạt động nhưng chưa được giải thể. Phần lớn HTXNN mới chỉ cung cấp dịch vụ đầu vào cơ bản, chỉ 9% tham gia dịch vụ đầu ra và liên kết tiêu thụ nông sản.

Huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình, với diện tích tự nhiên trên 144 km² và dân số gần 118.700 người, chủ yếu sống bằng sản xuất nông nghiệp, có 41 HTXNN hoạt động với hơn 27 nghìn thành viên. Mặc dù đã có bước phát triển, các HTXNN trên địa bàn vẫn còn nhiều tồn tại như năng lực quản lý hạn chế, hiệu quả kinh tế thấp và chưa phát huy hết tiềm năng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng hiệu quả hoạt động của các HTXNN trên địa bàn huyện Yên Mô giai đoạn 2013-2017, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động. Nghiên cứu có phạm vi thời gian từ năm 2013 đến 2017, tập trung vào các HTX dịch vụ nông nghiệp tại huyện Yên Mô. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể, thúc đẩy sản xuất nông nghiệp bền vững và nâng cao đời sống nông dân địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về kinh tế hợp tác và quản trị kinh doanh trong lĩnh vực nông nghiệp. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết kinh tế hợp tác: Theo Liên minh Hợp tác xã quốc tế (ICA), HTX là tổ chức tự chủ của các cá nhân liên kết tự nguyện nhằm đáp ứng nhu cầu kinh tế, xã hội chung. HTXNN là hình thức kinh tế tập thể trong nông nghiệp, giúp nông dân liên kết để tăng sức cạnh tranh, cung cấp dịch vụ đầu vào và đầu ra hiệu quả.

  • Lý thuyết quản trị kinh doanh: Tập trung vào năng lực quản lý, tổ chức bộ máy, và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động của HTXNN như khả năng tiếp cận thị trường, huy động vốn, và trình độ cán bộ quản lý.

Các khái niệm chính bao gồm: hiệu quả hoạt động HTXNN (bao gồm hiệu quả tài chính, xã hội và môi trường), các loại hình HTXNN (dịch vụ, sản xuất kinh doanh tổng hợp, sản xuất tập trung), và các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả như quản lý, sản xuất, chính sách hỗ trợ và điều kiện tự nhiên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập dữ liệu thứ cấp và sơ cấp. Dữ liệu thứ cấp được tổng hợp từ các báo cáo, thống kê của Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn, Cục Kinh tế Hợp tác và Phát triển nông thôn, và các tài liệu nghiên cứu liên quan giai đoạn 2013-2017. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp, phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm với cán bộ quản lý HTXNN và xã viên tại huyện Yên Mô trong năm 2017.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 41 HTXNN trên địa bàn huyện, với các chỉ tiêu thu thập gồm số lượng thành viên, vốn, tài sản, doanh thu, lợi nhuận, các dịch vụ cung cấp, và đánh giá hiệu quả hoạt động. Phương pháp phân tích sử dụng các công cụ thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, phân tích nhân tố ảnh hưởng và đánh giá hiệu quả tài chính theo các công thức hiệu quả tuyệt đối và tương đối.

Thời gian nghiên cứu từ tháng 6/2018 đến tháng 11/2018, đảm bảo tính khách quan và khoa học trong đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động HTXNN.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả tài chính của HTXNN trên địa bàn huyện Yên Mô: Tổng nguồn vốn của các HTXNN tăng trưởng bình quân khoảng 9%/năm trong giai đoạn 2013-2017. Doanh thu của HTXNN Quang Trung, xã Yên Thái, tăng bình quân 15,68%/năm, với lợi nhuận tăng 14,09%/năm, đạt 1,32 tỷ đồng năm 2015. Tuy nhiên, chỉ khoảng 10% HTX hoạt động hiệu quả, 60-70% hoạt động cầm chừng, còn lại phải giải thể hoặc ngừng hoạt động.

  2. Cơ cấu dịch vụ và hoạt động của HTXNN: Hơn 90% HTXNN chỉ cung cấp dịch vụ đầu vào cơ bản như vật tư nông nghiệp, tưới tiêu, làm đất, trong khi chỉ 9% tham gia dịch vụ đầu ra và liên kết tiêu thụ sản phẩm. Dịch vụ sản xuất giống và bán vật tư nông nghiệp là hai dịch vụ nổi bật tại HTXNN Quang Trung.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động: Trình độ quản lý của cán bộ HTX còn hạn chế, thiếu năng động và tầm nhìn chiến lược. Điều kiện tự nhiên như khí hậu, thủy văn có tính biến động cao ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp và dịch vụ HTX. Chính sách hỗ trợ của Nhà nước chưa đồng bộ và chưa phát huy hết hiệu quả.

  4. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế và ngành nông nghiệp: Tỷ trọng ngành nông nghiệp giảm từ 46,9% năm 2013 xuống 37,1% năm 2017, trong khi công nghiệp và dịch vụ tăng lên. Cơ cấu ngành nông nghiệp chuyển dịch chậm, trồng trọt vẫn chiếm tỷ trọng cao (47,7% năm 2017), chăn nuôi và thủy sản tăng dần (24,7% và 24,3%).

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy HTXNN tại huyện Yên Mô đã có sự phát triển tích cực về quy mô vốn và doanh thu, nhưng hiệu quả hoạt động chưa đồng đều và còn nhiều hạn chế. Việc tập trung chủ yếu vào dịch vụ đầu vào phản ánh sự thiếu liên kết trong chuỗi giá trị nông sản, làm giảm sức cạnh tranh của HTX và xã viên trên thị trường.

Trình độ quản lý hạn chế là nguyên nhân chính khiến nhiều HTX hoạt động kém hiệu quả, thiếu khả năng tiếp cận thị trường và huy động vốn. Điều kiện tự nhiên phức tạp và biến động khí hậu cũng tạo ra rủi ro lớn cho sản xuất nông nghiệp, đòi hỏi HTX phải có chiến lược thích ứng và đa dạng hóa dịch vụ.

So sánh với kinh nghiệm của tỉnh Thái Bình, nơi HTXNN được củng cố về cơ sở vật chất, đào tạo cán bộ và phát triển đa dạng dịch vụ, huyện Yên Mô cần học hỏi để nâng cao năng lực nội tại. Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế chậm cũng ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của HTXNN, cần có chính sách hỗ trợ thúc đẩy chuyển đổi mô hình sản xuất phù hợp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng doanh thu và lợi nhuận HTXNN, bảng phân tích cơ cấu dịch vụ và biểu đồ chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp để minh họa rõ nét các xu hướng và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý HTXNN: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng quản trị và tiếp cận thị trường cho cán bộ quản lý HTX. Mục tiêu đạt 60% cán bộ có trình độ chuyên môn trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Liên minh HTX tỉnh phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Đa dạng hóa dịch vụ và phát triển chuỗi giá trị: Khuyến khích HTX mở rộng dịch vụ đầu ra, liên kết tiêu thụ sản phẩm, xây dựng mô hình HTX sản xuất kinh doanh dịch vụ tổng hợp. Mục tiêu tăng tỷ lệ HTX cung cấp dịch vụ đầu ra lên 30% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Liên minh HTX, các HTXNN.

  3. Tăng cường hỗ trợ về vốn và cơ sở vật chất: Đẩy mạnh tiếp cận các nguồn vốn ưu đãi, hỗ trợ xây dựng trụ sở, trang thiết bị kỹ thuật cho HTX. Mục tiêu nâng cao vốn chủ sở hữu bình quân của HTXNN 15%/năm. Chủ thể thực hiện: Ngân hàng chính sách xã hội, các tổ chức tín dụng, chính quyền địa phương.

  4. Phát triển hạ tầng thủy lợi và ứng phó biến đổi khí hậu: Cải tạo, nâng cấp hệ thống thủy lợi nội đồng, xây dựng kế hoạch ứng phó với biến động khí hậu để giảm thiểu rủi ro sản xuất. Mục tiêu hoàn thành 80% công trình thủy lợi trọng điểm trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Nông nghiệp & PTNT huyện, UBND xã.

  5. Tăng cường công tác tuyên truyền và hỗ trợ chính sách: Nâng cao nhận thức của xã viên về vai trò HTX, phổ biến Luật HTX và các chính sách hỗ trợ. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các tổ chức đoàn thể, Liên minh HTX.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý HTXNN: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý, tổ chức hoạt động và phát triển dịch vụ phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển HTXNN hiệu quả, phù hợp với thực tiễn huyện Yên Mô và các vùng tương tự.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản trị kinh doanh, Kinh tế nông nghiệp: Tài liệu tham khảo về mô hình HTXNN, phương pháp đánh giá hiệu quả và các yếu tố ảnh hưởng trong bối cảnh Việt Nam.

  4. Các tổ chức hỗ trợ phát triển kinh tế tập thể và nông nghiệp: Giúp thiết kế chương trình đào tạo, hỗ trợ kỹ thuật và tài chính nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động HTXNN.

Câu hỏi thường gặp

  1. HTXNN là gì và vai trò của nó trong phát triển nông nghiệp?
    HTXNN là tổ chức kinh tế tập thể do nông dân tự nguyện thành lập nhằm cung cấp dịch vụ sản xuất, chế biến và tiêu thụ nông sản. Vai trò chính là tăng sức cạnh tranh, hỗ trợ kỹ thuật và nâng cao thu nhập cho xã viên.

  2. Hiệu quả hoạt động của HTXNN được đánh giá như thế nào?
    Hiệu quả được đánh giá qua các chỉ tiêu tài chính (doanh thu, lợi nhuận), hiệu quả xã hội (tạo việc làm, nâng cao đời sống), và hiệu quả môi trường (tác động đến tài nguyên và sinh thái). Các công thức hiệu quả tuyệt đối và tương đối được sử dụng để phân tích.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả hoạt động của HTXNN?
    Bao gồm năng lực quản lý của cán bộ, khả năng tiếp cận thị trường, điều kiện tự nhiên, chính sách hỗ trợ của Nhà nước và cơ sở vật chất kỹ thuật.

  4. Tại sao nhiều HTXNN chỉ cung cấp dịch vụ đầu vào mà không tham gia dịch vụ đầu ra?
    Do hạn chế về năng lực quản lý, thiếu liên kết trong chuỗi giá trị, và rủi ro cao trong sản xuất nông nghiệp khiến HTXNN chưa phát triển dịch vụ đầu ra hiệu quả.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả hoạt động HTXNN tại huyện Yên Mô?
    Tăng cường đào tạo cán bộ, đa dạng hóa dịch vụ, hỗ trợ vốn và cơ sở vật chất, phát triển hạ tầng thủy lợi, và nâng cao nhận thức xã viên về vai trò HTX.

Kết luận

  • HTXNN tại huyện Yên Mô đã có sự phát triển về quy mô vốn và doanh thu nhưng hiệu quả hoạt động còn hạn chế, chỉ khoảng 10% HTX hoạt động hiệu quả.
  • Dịch vụ chủ yếu tập trung vào cung cấp đầu vào, thiếu liên kết trong chuỗi giá trị và dịch vụ đầu ra.
  • Năng lực quản lý cán bộ HTX còn yếu, điều kiện tự nhiên và chính sách hỗ trợ chưa đồng bộ ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.
  • Cơ cấu kinh tế huyện chuyển dịch chậm, ngành nông nghiệp vẫn chiếm tỷ trọng lớn nhưng cần tập trung phát triển sản xuất hàng hóa có giá trị cao.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực quản lý, đa dạng hóa dịch vụ, tăng cường hỗ trợ vốn và hạ tầng, đồng thời nâng cao nhận thức xã viên để phát triển bền vững HTXNN.

Tiếp theo, cần triển khai các chương trình đào tạo cán bộ, xây dựng mô hình HTX mẫu hiệu quả và tăng cường phối hợp chính sách hỗ trợ. Mời các cơ quan quản lý, tổ chức kinh tế tập thể và nhà nghiên cứu cùng tham gia phát triển HTXNN nhằm thúc đẩy kinh tế nông thôn bền vững.