Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế, nhu cầu tiếp cận thông tin và tài liệu của người dân ngày càng tăng cao. Tỉnh Hưng Yên, với dân số gần 1,2 triệu người và cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa - hiện đại hóa, đang đặt ra yêu cầu cấp thiết về nâng cao chất lượng công tác phục vụ bạn đọc tại các thư viện công cộng, đặc biệt là Thư viện tỉnh Hưng Yên (TVTHY). Từ năm 2008 đến 2013, hoạt động phục vụ bạn đọc tại TVTHY đã có nhiều chuyển biến nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, như lượng bạn đọc đến thư viện chưa nhiều và có xu hướng giảm, do cơ sở vật chất còn thiếu thốn, phương thức phục vụ chưa hiện đại và văn hóa đọc chưa phát triển mạnh trong cộng đồng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác phục vụ bạn đọc tại TVTHY trong giai đoạn 2008-2013, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng phục vụ, đáp ứng nhu cầu đa dạng của các nhóm bạn đọc khác nhau, góp phần phát triển văn hóa đọc và nâng cao dân trí tại địa phương. Nghiên cứu tập trung vào các yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến công tác phục vụ bạn đọc như vốn tài liệu, sản phẩm thông tin, cán bộ thư viện, cơ sở vật chất và đặc điểm nhu cầu của bạn đọc.

Việc nâng cao chất lượng công tác phục vụ bạn đọc không chỉ giúp thư viện phát huy vai trò là trung tâm văn hóa, giáo dục, thông tin và giải trí của tỉnh mà còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, xây dựng xã hội học tập và nền kinh tế tri thức tại Hưng Yên. Các chỉ số như lượt bạn đọc, lượt sách luân chuyển, tỷ lệ người dân đăng ký thẻ thư viện và mức độ hài lòng của bạn đọc được sử dụng làm thước đo hiệu quả công tác phục vụ.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về công tác phục vụ bạn đọc trong thư viện, bao gồm:

  • Lý thuyết công tác phục vụ bạn đọc: Định nghĩa công tác phục vụ bạn đọc là hệ thống các hoạt động nhằm thúc đẩy, phát triển và thỏa mãn nhu cầu đọc tài liệu của bạn đọc thông qua tuyên truyền, hướng dẫn và cung cấp tài liệu dưới nhiều hình thức khác nhau. Công tác này là cầu nối giữa thư viện và bạn đọc, đồng thời là thước đo chất lượng hoạt động của thư viện.

  • Mô hình tổ chức phục vụ bạn đọc theo phương thức kho đóng, kho mở và kho kết hợp: Phương thức kho đóng hạn chế bạn đọc tiếp cận trực tiếp tài liệu, trong khi kho mở cho phép bạn đọc tự do lựa chọn tài liệu, tạo sự thuận tiện và tăng vòng quay tài liệu. Mô hình kết hợp nhằm tận dụng ưu điểm của cả hai phương thức.

  • Khái niệm về nhu cầu đọc và đặc điểm bạn đọc: Nhu cầu đọc là nhu cầu tinh thần, phát sinh trong quá trình hoạt động xã hội, có tính biến đổi theo thời gian và điều kiện xã hội. Đặc điểm bạn đọc được phân loại theo nhóm tuổi, nghề nghiệp, trình độ học vấn và sở thích đọc, từ đó xác định các hình thức phục vụ phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ hồ sơ quản lý bạn đọc, thống kê lượt bạn đọc và lượt sách luân chuyển tại các phòng phục vụ của TVTHY từ năm 2008 đến 2013; khảo sát nhu cầu đọc của 292 bạn đọc thuộc 4 nhóm chính (học sinh, sinh viên; cán bộ viên chức; cán bộ hưu trí; người lao động sản xuất) thông qua phiếu hỏi và phỏng vấn trực tiếp.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả số liệu lượt bạn đọc, lượt sách luân chuyển, tỷ lệ bạn đọc theo nhóm; so sánh sự biến động qua các năm; phân tích nội dung phản hồi từ khảo sát để đánh giá nhu cầu và mức độ hài lòng của bạn đọc.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2008-2013, với thu thập và phân tích dữ liệu trong năm 2013-2014, nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng công tác phục vụ bạn đọc tại TVTHY.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Lượt bạn đọc và lượt sách luân chuyển tăng nhưng chưa đồng đều: Tại phòng Địa chí - Tra cứu, lượt bạn đọc tăng từ 183 lượt năm 2008 lên 361 lượt năm 2013, tương đương tăng gần 100%. Tuy nhiên, tại phòng Mượn, lượt bạn đọc giảm từ 14.300 lượt năm 2008 xuống còn khoảng một nửa vào năm 2013. Phòng Thiếu nhi có lượt bạn đọc trung bình 60 lượt/ngày, với đỉnh điểm lên tới 90 lượt/ngày vào dịp nghỉ hè.

  2. Nhu cầu đọc đa dạng theo nhóm bạn đọc: 100% bạn đọc sử dụng tài liệu tiếng Việt, chỉ khoảng 10% có nhu cầu sử dụng tài liệu ngoại văn, chủ yếu là thiếu nhi. Về lĩnh vực tri thức, tài liệu văn học - nghệ thuật được quan tâm nhất (72,7%), tiếp theo là khoa học - kỹ thuật (55,3%) và chính trị - xã hội (53,1%). Hình thức tài liệu được ưu tiên là sách in (90,1%) và báo - tạp chí (63%).

  3. Phương thức phục vụ bạn đọc còn hạn chế: Phương thức kho đóng tại phòng Địa chí - Tra cứu giúp bảo quản tài liệu quý hiếm nhưng hạn chế bạn đọc tiếp cận trực tiếp. Phương thức kho mở tại phòng Thiếu nhi tạo điều kiện thuận lợi cho bạn đọc nhỏ tuổi, góp phần tăng lượt bạn đọc. Phòng Mượn và Báo - Tạp chí áp dụng phương thức kết hợp nhưng lượt bạn đọc và sách luân chuyển có xu hướng giảm.

  4. Cơ sở vật chất và trang thiết bị còn thiếu: Diện tích các phòng phục vụ còn hạn chế, trang thiết bị chưa hiện đại, ảnh hưởng đến chất lượng phục vụ và thu hút bạn đọc. Ví dụ, phòng Địa chí - Tra cứu chỉ có 5 chỗ ngồi, phòng Thiếu nhi có 12 chỗ ngồi, chưa đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng.

Thảo luận kết quả

Sự tăng trưởng lượt bạn đọc tại phòng Địa chí - Tra cứu phản ánh nhu cầu nghiên cứu về địa phương tăng lên, đặc biệt sau khi Quy hoạch tổng thể bảo tồn và phát huy giá trị đô thị cổ Phố Hiến được phê duyệt năm 2010. Tuy nhiên, sự giảm sút lượt bạn đọc tại phòng Mượn và Báo - Tạp chí cho thấy văn hóa đọc truyền thống đang bị ảnh hưởng bởi các hình thức giải trí khác và sự phát triển của công nghệ thông tin.

Phân tích nhu cầu đọc cho thấy bạn đọc ưu tiên tài liệu tiếng Việt và sách in, phù hợp với đặc điểm dân cư và trình độ ngoại ngữ còn hạn chế. Việc tổ chức phục vụ theo phương thức kho mở tại phòng Thiếu nhi đã góp phần tăng lượt bạn đọc nhờ tạo không gian thân thiện và thuận tiện, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của nhóm bạn đọc này.

Cơ sở vật chất hạn chế và phương thức phục vụ chưa đồng bộ là những nguyên nhân chính khiến lượng bạn đọc chưa tăng mạnh. So sánh với các nghiên cứu tại các thư viện công cộng khác, việc ứng dụng công nghệ thông tin và đổi mới phương thức phục vụ là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng phục vụ và thu hút bạn đọc.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ lượt bạn đọc và lượt sách luân chuyển theo từng phòng qua các năm, bảng phân tích nhu cầu đọc theo lĩnh vực và hình thức tài liệu, giúp minh họa rõ nét xu hướng và đặc điểm bạn đọc tại TVTHY.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới phương thức phục vụ bạn đọc theo hướng hiện đại hóa: Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý bạn đọc, mượn trả tài liệu và tra cứu trực tuyến nhằm nâng cao hiệu quả phục vụ, giảm thủ tục hành chính và tạo thuận tiện cho bạn đọc. Mục tiêu tăng 20% lượt bạn đọc trong vòng 2 năm, do Ban Giám đốc thư viện chủ trì thực hiện.

  2. Mở rộng và cải tạo cơ sở vật chất, tạo không gian thân thiện: Tăng diện tích phòng phục vụ, bổ sung chỗ ngồi và trang thiết bị hiện đại như máy tính, thiết bị đọc điện tử để đáp ứng nhu cầu đa dạng của bạn đọc. Dự kiến hoàn thành trong 3 năm, phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

  3. Tăng cường tuyên truyền, giới thiệu tài liệu và phát triển văn hóa đọc: Tổ chức các hoạt động như ngày hội đọc sách, thi kể chuyện sách, hội nghị bạn đọc nhằm kích thích nhu cầu đọc và thu hút bạn đọc mới. Mục tiêu tăng tỷ lệ người dân đăng ký thẻ thư viện lên 15% trong 1 năm, do phòng Công tác bạn đọc thực hiện.

  4. Phát huy vai trò cán bộ thư viện qua đào tạo nâng cao nghiệp vụ và kỹ năng giao tiếp: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn, kỹ năng phục vụ và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ thư viện nhằm nâng cao chất lượng phục vụ bạn đọc. Thực hiện định kỳ hàng năm, do Ban Giám đốc phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  5. Mở rộng vốn tài liệu và phát triển sản phẩm thông tin đa dạng: Bổ sung tài liệu ngoại văn, tài liệu điện tử và các sản phẩm thông tin phù hợp với nhu cầu bạn đọc, đặc biệt là nhóm học sinh, sinh viên và cán bộ viên chức. Mục tiêu tăng vốn tài liệu thêm 15% trong 2 năm, do phòng Nghiệp vụ quản lý.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thư viện công cộng: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong công tác phục vụ bạn đọc, từ đó áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng phục vụ phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Khoa học Thông tin - Thư viện: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp trong lĩnh vực thư viện công cộng.

  3. Cán bộ phụ trách văn hóa, giáo dục tại địa phương: Hiểu rõ vai trò của thư viện trong phát triển văn hóa đọc và nâng cao dân trí, từ đó phối hợp hiệu quả với thư viện trong các hoạt động tuyên truyền, giáo dục cộng đồng.

  4. Các tổ chức, đơn vị phát triển văn hóa đọc và truyền thông: Nắm bắt nhu cầu và đặc điểm bạn đọc tại địa phương để thiết kế các chương trình, dự án hỗ trợ phát triển văn hóa đọc, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cộng đồng.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác phục vụ bạn đọc tại Thư viện tỉnh Hưng Yên có những phương thức nào?
    Thư viện tổ chức phục vụ bạn đọc theo ba phương thức chính: kho đóng (phòng Địa chí - Tra cứu), kho mở (phòng Thiếu nhi) và kho kết hợp đóng - mở (phòng Mượn, phòng Báo - Tạp chí). Mỗi phương thức có ưu nhược điểm riêng, phù hợp với đặc điểm tài liệu và đối tượng bạn đọc.

  2. Nhu cầu đọc của bạn đọc tại Thư viện tỉnh Hưng Yên như thế nào?
    Bạn đọc ưu tiên sử dụng tài liệu tiếng Việt (100%), chủ yếu là sách in (90,1%) và báo - tạp chí (63%). Lĩnh vực được quan tâm nhiều nhất là văn học - nghệ thuật (72,7%), tiếp theo là khoa học - kỹ thuật (55,3%) và chính trị - xã hội (53,1%).

  3. Tại sao lượt bạn đọc tại phòng Mượn giảm trong giai đoạn nghiên cứu?
    Nguyên nhân chính là sự suy giảm văn hóa đọc truyền thống do ảnh hưởng của các hình thức giải trí khác và sự phát triển của công nghệ thông tin, cùng với hạn chế về cơ sở vật chất và phương thức phục vụ chưa hiện đại.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao chất lượng phục vụ bạn đọc?
    Các giải pháp bao gồm hiện đại hóa phương thức phục vụ qua ứng dụng công nghệ thông tin, cải tạo cơ sở vật chất, tăng cường tuyên truyền văn hóa đọc, đào tạo cán bộ thư viện và mở rộng vốn tài liệu đa dạng.

  5. Làm thế nào để thư viện thu hút thêm bạn đọc mới?
    Thư viện cần tổ chức các hoạt động phong phú như ngày hội đọc sách, thi kể chuyện sách, hội nghị bạn đọc, đồng thời tạo không gian thân thiện, thuận tiện và cung cấp dịch vụ đa dạng, đáp ứng nhu cầu đa dạng của các nhóm bạn đọc.

Kết luận

  • Công tác phục vụ bạn đọc tại Thư viện tỉnh Hưng Yên trong giai đoạn 2008-2013 đã có những chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế về cơ sở vật chất, phương thức phục vụ và văn hóa đọc.
  • Nhu cầu đọc của bạn đọc đa dạng, ưu tiên tài liệu tiếng Việt và sách in, với sự quan tâm lớn đến lĩnh vực văn học - nghệ thuật và khoa học - kỹ thuật.
  • Phương thức phục vụ kho mở tại phòng Thiếu nhi đã góp phần tăng lượt bạn đọc, trong khi phương thức kho đóng và kết hợp cần được cải tiến để nâng cao hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp đổi mới phương thức phục vụ, cải tạo cơ sở vật chất, tăng cường tuyên truyền, đào tạo cán bộ và mở rộng vốn tài liệu nhằm nâng cao chất lượng phục vụ bạn đọc.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp để phát triển bền vững công tác phục vụ bạn đọc tại TVTHY.

Hành động ngay hôm nay để góp phần xây dựng một thư viện hiện đại, thân thiện và hiệu quả tại Hưng Yên!