Tổng quan nghiên cứu

Làng nghề truyền thống đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế nông thôn, góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống người dân. Tại Hà Nội, hiện có khoảng 1.350 làng nghề và làng có nghề, thu hút gần 1 triệu lao động, trong đó hơn 700.000 lao động thường xuyên, chiếm 64% lực lượng lao động làng nghề. Tuy nhiên, theo thống kê, có đến 46% làng nghề bị ô nhiễm môi trường nặng, đặc biệt là các làng nghề tái chế và cơ khí. Làng nghề cơ kim khí xã Phùng Xá, huyện Thạch Thất, Hà Nội là một trong những điểm nóng về ô nhiễm môi trường do hoạt động sản xuất, tái chế kim loại với quy mô lớn, thu hút hơn 5.000 lao động và tạo ra giá trị kinh tế hàng nghìn tỷ đồng mỗi năm.

Nghiên cứu tập trung vào nâng cao hiệu quả công tác đảm bảo an ninh môi trường tại làng nghề Phùng Xá nhằm giảm thiểu ô nhiễm, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững. Mục tiêu cụ thể là đánh giá thực trạng an ninh môi trường, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp quản trị phù hợp trong giai đoạn 2022-2027. Phạm vi nghiên cứu bao gồm không gian xã Phùng Xá và dữ liệu thu thập trong tháng 3 năm 2022. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ chính quyền địa phương và các bên liên quan xây dựng chính sách phát triển làng nghề bền vững, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết quản trị an ninh phi truyền thống, trong đó an ninh môi trường được xem là một thành tố quan trọng của an ninh phi truyền thống. Theo phương trình quản trị an ninh phi truyền thống, an ninh của một chủ thể được xác định bởi ba yếu tố chính: an toàn (S1), ổn định (S2) và phát triển bền vững (S3), trừ đi các chi phí quản trị rủi ro (C1), chi phí mất do khủng hoảng (C2) và chi phí khắc phục khủng hoảng (C3). Phương trình này được áp dụng để đánh giá mức độ an ninh môi trường tại làng nghề Phùng Xá.

Ngoài ra, nghiên cứu sử dụng các khái niệm về an ninh môi trường theo Luật Bảo vệ Môi trường 2020, bao gồm các yếu tố tự nhiên và nhân tạo như không khí, nước, đất, hệ sinh thái và các khu dân cư. Các khái niệm về làng nghề truyền thống, đặc điểm sản xuất và ô nhiễm môi trường làng nghề cũng được làm rõ để làm cơ sở phân tích.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu bao gồm dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo của UBND xã Phùng Xá, các tài liệu khoa học, báo cáo ngành và các nguồn thông tin trên Internet. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực địa, phỏng vấn trực tiếp với 51 hộ gia đình (27 hộ sản xuất, tái chế và 24 hộ không sản xuất) và 20 cán bộ chuyên trách, quản lý tại địa phương.

Phương pháp điều tra xã hội học sử dụng bảng hỏi với các câu hỏi đóng, mở và hỗn hợp để thu thập thông tin về hiện trạng sản xuất, ô nhiễm môi trường, sức khỏe người dân và công tác quản lý. Phương pháp tham vấn có sự tham gia được áp dụng để lấy ý kiến của lãnh đạo xã và chuyên gia về các giải pháp bảo vệ môi trường.

Dữ liệu được xử lý và phân tích bằng phần mềm Excel, sử dụng các chỉ tiêu thống kê mô tả như tỉ lệ phần trăm, trung bình và thang điểm đánh giá từ 1 đến 10 theo phương trình quản trị an ninh phi truyền thống. Cỡ mẫu khảo sát được lựa chọn nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng trong xã Phùng Xá.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng ô nhiễm môi trường làng nghề Phùng Xá: Làng nghề cơ kim khí Phùng Xá có hơn 1.000 cơ sở sản xuất, thu hút khoảng 7.000 lao động. Ô nhiễm không khí chủ yếu phát sinh từ quá trình nung nấu, đốt nhiên liệu và sử dụng hóa chất trong mạ kẽm, với các khí CO, SO2, NOx và bụi kim loại. Nước thải chứa kim loại nặng như Fe, Cr, Zn và các hóa chất độc hại. Tiếng ồn từ máy móc và hoạt động sản xuất cũng ở mức cao, ảnh hưởng đến sức khỏe người dân.

  2. Đánh giá mức độ an ninh môi trường: Qua khảo sát 51 hộ gia đình, 60% hộ sản xuất, tái chế có thu nhập dưới 70 triệu đồng/năm, 25% từ 70-150 triệu đồng và 15% trên 150 triệu đồng. Quy mô sản xuất chủ yếu là vừa và nhỏ (chiếm hơn 85%). Trình độ học vấn của người lao động chủ yếu là THPT (43%) và học nghề (21%). Đa số người lao động có kinh nghiệm trên 10 năm (69%). Về nơi sản xuất, 46% gần khu dân cư, 41% trong khu dân cư, gây áp lực ô nhiễm môi trường cho cộng đồng.

  3. Công tác quản lý và xử lý ô nhiễm: 20 cán bộ chuyên trách và quản lý được khảo sát cho thấy trình độ học vấn cao, nhưng chỉ 25% được tập huấn về an ninh phi truyền thống. Công tác quản lý còn nhiều khó khăn do thiếu nguồn lực và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các bên liên quan.

  4. Chi phí và tác động của ô nhiễm: Chi phí quản trị rủi ro và khắc phục khủng hoảng môi trường tại Phùng Xá được đánh giá ở mức trung bình đến thấp, cho thấy công tác phòng ngừa và xử lý chưa hiệu quả, dẫn đến ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe và sinh kế người dân.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy ô nhiễm môi trường tại làng nghề Phùng Xá là vấn đề nghiêm trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và phát triển bền vững của địa phương. So với các nghiên cứu tại các làng nghề khác trong khu vực đồng bằng sông Hồng, mức độ ô nhiễm và tác động tại Phùng Xá tương đối cao do quy mô sản xuất lớn và tập trung trong khu dân cư.

Việc áp dụng phương trình quản trị an ninh phi truyền thống giúp đánh giá toàn diện các yếu tố an toàn, ổn định và phát triển bền vững, đồng thời nhận diện các chi phí liên quan đến rủi ro và khủng hoảng môi trường. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố thu nhập, thang điểm đánh giá an ninh môi trường và bảng tổng hợp ý kiến cán bộ quản lý để minh họa mức độ ô nhiễm và hiệu quả quản lý.

So với các mô hình quản lý môi trường làng nghề ở các nước như Trung Quốc, Nhật Bản, việc quản lý tại Phùng Xá còn nhiều hạn chế về công nghệ xử lý và chính sách hỗ trợ. Điều này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa nhà nước, doanh nghiệp và cộng đồng để nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ môi trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường quy hoạch phát triển làng nghề: Xây dựng và thực hiện quy hoạch chi tiết cho làng nghề Phùng Xá, phân vùng sản xuất và khu dân cư rõ ràng nhằm giảm thiểu ô nhiễm lan tỏa. Thời gian thực hiện trong 3 năm tới, do UBND huyện Thạch Thất chủ trì phối hợp với Sở Công Thương và Sở Tài nguyên Môi trường.

  2. Ứng dụng khoa học công nghệ trong xử lý ô nhiễm: Đầu tư trang thiết bị xử lý nước thải, khí thải và chất thải rắn hiện đại, thân thiện môi trường. Khuyến khích các hộ sản xuất áp dụng công nghệ sạch, giảm thiểu phát thải độc hại. Thời gian triển khai 2-4 năm, do các doanh nghiệp và hợp tác xã làng nghề phối hợp với các viện nghiên cứu.

  3. Huy động nguồn vốn hỗ trợ phát triển bền vững: Xây dựng các chính sách ưu đãi, hỗ trợ tài chính cho các hộ sản xuất đổi mới công nghệ và cải thiện môi trường làm việc. Khuyến khích vay vốn ưu đãi từ ngân hàng và các quỹ phát triển nông thôn. Thời gian thực hiện liên tục trong 5 năm, do UBND xã và các tổ chức tín dụng phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức: Tổ chức các chương trình đào tạo, tập huấn về an ninh môi trường và an ninh phi truyền thống cho người dân, cán bộ quản lý và doanh nghiệp. Đẩy mạnh truyền thông về tác hại ô nhiễm và lợi ích của bảo vệ môi trường. Thời gian thực hiện hàng năm, do UBND xã, các tổ chức xã hội và trường học phối hợp tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý địa phương và chuyên trách môi trường: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và dữ liệu thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch quản lý và giám sát môi trường làng nghề hiệu quả.

  2. Doanh nghiệp và hộ sản xuất làng nghề: Giúp hiểu rõ tác động của hoạt động sản xuất đến môi trường, từ đó áp dụng các giải pháp công nghệ và quản lý nhằm giảm thiểu ô nhiễm, nâng cao hiệu quả sản xuất bền vững.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản trị an ninh phi truyền thống, môi trường: Cung cấp khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về an ninh môi trường và phát triển làng nghề.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cơ quan hỗ trợ phát triển nông thôn: Tài liệu tham khảo để thiết kế các chương trình hỗ trợ kỹ thuật, tài chính và nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường làng nghề.

Câu hỏi thường gặp

  1. An ninh môi trường là gì và tại sao quan trọng đối với làng nghề?
    An ninh môi trường là trạng thái hệ thống môi trường đảm bảo điều kiện sống an toàn cho con người và sinh vật. Đối với làng nghề, an ninh môi trường giúp bảo vệ sức khỏe người dân, duy trì sinh kế và phát triển bền vững, tránh các khủng hoảng môi trường gây thiệt hại kinh tế và xã hội.

  2. Phương trình quản trị an ninh phi truyền thống được áp dụng như thế nào trong nghiên cứu này?
    Phương trình đánh giá an ninh môi trường dựa trên ba yếu tố tích cực (an toàn, ổn định, phát triển bền vững) trừ đi ba chi phí tiêu cực (quản trị rủi ro, mất do khủng hoảng, khắc phục khủng hoảng). Qua đó, xác định mức độ an ninh và các điểm yếu cần cải thiện.

  3. Nguyên nhân chính gây ô nhiễm môi trường tại làng nghề Phùng Xá là gì?
    Nguyên nhân chủ yếu là do quy trình sản xuất cơ khí sử dụng nhiên liệu đốt, hóa chất trong mạ kẽm, xử lý phế liệu chưa hiệu quả, cùng với việc sản xuất tập trung gần khu dân cư, thiếu công nghệ xử lý nước thải và khí thải hiện đại.

  4. Các giải pháp công nghệ nào được đề xuất để giảm ô nhiễm?
    Đề xuất áp dụng công nghệ xử lý nước thải, khí thải tiên tiến, sử dụng thiết bị tự động hóa trong sản xuất, thay thế hóa chất độc hại bằng các chất thân thiện môi trường và tái chế chất thải hiệu quả hơn.

  5. Làm thế nào để nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường làng nghề?
    Thông qua các chương trình đào tạo, tập huấn, truyền thông rộng rãi về tác hại ô nhiễm và lợi ích của bảo vệ môi trường, đồng thời khuyến khích sự tham gia của người dân, doanh nghiệp và chính quyền trong công tác quản lý và giám sát môi trường.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ thực trạng ô nhiễm môi trường và mức độ an ninh môi trường tại làng nghề cơ kim khí Phùng Xá, với hơn 7.000 lao động và quy mô sản xuất lớn.
  • Phương trình quản trị an ninh phi truyền thống được áp dụng hiệu quả để đánh giá các yếu tố an toàn, ổn định, phát triển bền vững và chi phí liên quan đến rủi ro môi trường.
  • Kết quả khảo sát cho thấy thu nhập chủ yếu của người lao động dưới 70 triệu đồng/năm, quy mô sản xuất nhỏ và vừa, sản xuất tập trung gần khu dân cư gây áp lực ô nhiễm.
  • Đề xuất các giải pháp quy hoạch, ứng dụng công nghệ, huy động vốn và tuyên truyền nhằm nâng cao hiệu quả công tác đảm bảo an ninh môi trường trong giai đoạn 2022-2027.
  • Khuyến nghị các bên liên quan phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp, góp phần phát triển làng nghề bền vững, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường sống.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, giám sát và đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các làng nghề khác nhằm nhân rộng mô hình quản trị an ninh môi trường hiệu quả.