Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh truyền thông hiện đại với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ số và mạng xã hội, truyền hình địa phương đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc duy trì và nâng cao chất lượng chương trình thời sự. Theo số liệu của tổ chức We Are Social, tính đến tháng 3/2018, Việt Nam có khoảng 58 triệu người dùng mạng xã hội, chiếm gần 60% dân số, với thời gian sử dụng Internet trung bình 7 tiếng mỗi ngày, trong đó 2,5 tiếng dành cho mạng xã hội như Facebook và YouTube. Điều này đã làm thay đổi thói quen tiếp nhận thông tin của công chúng, khiến truyền hình truyền thống phải thích nghi để giữ chân khán giả.

Luận văn tập trung nghiên cứu xây dựng mô thức thông tin thời sự truyền hình địa phương trong bối cảnh truyền thông hiện đại, với nghiên cứu trường hợp tại Đài Phát thanh - Truyền hình Bạc Liêu và Hậu Giang trong giai đoạn từ tháng 01 đến tháng 06 năm 2019. Mục tiêu chính là khảo sát thực trạng mô thức chương trình thời sự truyền hình, đánh giá những hạn chế và đề xuất giải pháp đổi mới nhằm nâng cao chất lượng, đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng của công chúng địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các chương trình thời sự truyền hình của hai đài địa phương này, với trọng tâm là cách thức tổ chức, sản xuất và nội dung thông tin.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp các đài phát thanh - truyền hình địa phương thích ứng với môi trường truyền thông số, nâng cao hiệu quả tuyên truyền, đồng thời góp phần phát triển lý luận về mô thức thông tin thời sự truyền hình trong bối cảnh hiện đại. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ các nhà quản lý, biên tập viên và phóng viên trong việc đổi mới phương thức sản xuất chương trình, từ đó tăng cường sự tương tác và thu hút công chúng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các cơ sở lý luận về báo chí truyền hình và truyền thông hiện đại, bao gồm:

  • Lý luận Chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò và chức năng của báo chí trong sự phát triển xã hội, nhấn mạnh báo chí là công cụ tuyên truyền, định hướng dư luận.
  • Lý thuyết sử dụng và hài lòng (Uses and Gratifications Theory), giúp hiểu nhu cầu và hành vi tiếp nhận thông tin của công chúng hiện đại, từ đó điều chỉnh nội dung và hình thức truyền tải phù hợp.
  • Lý thuyết thiết lập chương trình nghị sự (Agenda-Setting Theory), chỉ ra vai trò của truyền thông trong việc lựa chọn và nhấn mạnh các vấn đề quan trọng, ảnh hưởng đến nhận thức và quan điểm của công chúng.
  • Lý thuyết tuyên truyền chính trị, phân tích cách thức báo chí truyền hình thực hiện chức năng tuyên truyền, định hướng tư tưởng trong bối cảnh chính trị xã hội.
  • Khái niệm mô thức thông tin thời sự truyền hình, được hiểu là phương thức, cách thức tổ chức nội dung và hình thức trình bày các tin tức, phóng sự, phỏng vấn trong chương trình thời sự truyền hình nhằm đảm bảo tính ổn định, hấp dẫn và hiệu quả truyền thông.

Các khái niệm chính bao gồm: thông tin thời sự, chương trình thời sự truyền hình, công chúng báo chí, nhu cầu thông tin thời sự, môi trường truyền thông hiện đại và mô thức thông tin thời sự.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu thứ cấp: Hệ thống hóa các tài liệu khoa học, sách, bài viết liên quan đến báo chí truyền hình, truyền thông hiện đại và mô thức thông tin thời sự để xây dựng cơ sở lý luận.
  • Phương pháp khảo sát, điều tra xã hội học: Thu thập dữ liệu từ 200 phiếu khảo sát trực tiếp và hơn 150 phiếu khảo sát qua phần mềm trên mạng xã hội Zalo, nhằm tìm hiểu nhu cầu thông tin thời sự của công chúng tại Bạc Liêu và Hậu Giang.
  • Phương pháp phỏng vấn sâu: Thực hiện 15 cuộc phỏng vấn với cán bộ quản lý, nhà báo, biên tập viên và nhóm công chúng liên quan đến hoạt động sản xuất chương trình thời sự truyền hình.
  • Phương pháp phân tích kinh nghiệm: Đánh giá thực trạng mô thức thông tin thời sự truyền hình tại hai đài, nhận diện ưu điểm, hạn chế và các vấn đề đặt ra.
  • Phương pháp thống kê - phân loại: Xử lý số liệu về tần suất, tỷ lệ các thể loại tác phẩm báo chí, số lượng tin bài trong chương trình thời sự để phân tích cấu trúc nội dung.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 350 phiếu, được chọn ngẫu nhiên tại các khu vực thành thị và nông thôn của hai tỉnh. Phương pháp phân tích dữ liệu chủ yếu là phân tích định tính kết hợp với thống kê mô tả, nhằm đảm bảo tính khách quan và toàn diện trong đánh giá.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cấu trúc chương trình thời sự truyền hình địa phương ổn định nhưng còn hạn chế về tính hấp dẫn
    Chương trình thời sự của Đài PT-TH Bạc Liêu và Hậu Giang có thời lượng 30 phút, trong đó tin địa phương chiếm khoảng 70% thời lượng, tin trong nước và quốc tế chiếm 15-20%. Các thể loại gồm tin, phóng sự, phỏng vấn, ghi nhanh được sắp xếp theo thứ tự chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa. Tuy nhiên, cách thức trình bày còn mang tính truyền thống, thiếu sự đổi mới về hình thức và tương tác với khán giả.

  2. Nhu cầu thông tin thời sự của công chúng đa dạng và có sự khác biệt giữa khu vực thành thị và nông thôn
    Khảo sát cho thấy khoảng 70% người dân nông thôn Bạc Liêu theo dõi chương trình thời sự hàng ngày, chủ yếu quan tâm đến các thông tin về kinh tế, dịch bệnh, mô hình sản xuất mới. Trong khi đó, chỉ khoảng 20% dân cư thành thị thường xuyên xem chương trình thời sự, phần lớn là cán bộ, công chức và người cao tuổi; nhóm thanh thiếu niên và người trẻ ưu tiên sử dụng mạng xã hội và các thiết bị di động để tiếp nhận thông tin.

  3. Ảnh hưởng mạnh mẽ của mạng xã hội và truyền thông số đến thói quen tiếp nhận thông tin truyền hình
    Người xem truyền hình ngày càng có xu hướng chủ động lựa chọn nội dung qua các nền tảng số, giảm sự phụ thuộc vào chương trình truyền hình truyền thống. Thời gian xem video online gấp đôi so với truyền hình truyền thống, tạo áp lực cạnh tranh lớn cho các đài địa phương trong việc giữ chân khán giả.

  4. Quy trình sản xuất chương trình thời sự còn nhiều hạn chế về công nghệ và tương tác
    Mặc dù các đài đã áp dụng quy trình sản xuất bài bản từ xác định đề tài, thu thập tư liệu, biên tập đến phát sóng, nhưng vẫn chưa khai thác hiệu quả các công cụ kỹ thuật số để tăng tính tương tác và cập nhật nhanh chóng thông tin. Việc sản xuất chương trình trực tiếp còn hạn chế do điều kiện cơ sở vật chất.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mô thức thông tin thời sự truyền hình địa phương hiện nay vẫn giữ cấu trúc truyền thống, tập trung vào các tin tức chính trị, kinh tế, xã hội với thời lượng ổn định. Tuy nhiên, sự phát triển nhanh chóng của truyền thông số và mạng xã hội đã làm thay đổi sâu sắc nhu cầu và thói quen tiếp nhận thông tin của công chúng, đặc biệt là nhóm người trẻ.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc duy trì mô thức truyền thống khiến các đài địa phương khó cạnh tranh với các nền tảng số đa phương tiện, dẫn đến giảm sút lượng khán giả và nguồn thu quảng cáo. Việc thiếu đổi mới về hình thức trình bày, tương tác và cập nhật thông tin kịp thời là nguyên nhân chính.

Dữ liệu khảo sát và phỏng vấn cho thấy công chúng mong muốn các chương trình thời sự không chỉ cung cấp thông tin chính xác, kịp thời mà còn cần hấp dẫn, đa dạng về thể loại và có khả năng tương tác. Điều này đòi hỏi các đài phải đổi mới mô thức thông tin thời sự, tích hợp công nghệ số, tăng cường tương tác qua mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến.

Biểu đồ phân bố thời lượng các thể loại tin trong chương trình thời sự và bảng so sánh tỷ lệ người xem theo khu vực có thể minh họa rõ nét sự khác biệt trong nhu cầu và thói quen tiếp nhận thông tin, từ đó làm cơ sở cho việc điều chỉnh mô thức thông tin phù hợp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đổi mới cấu trúc và hình thức trình bày chương trình thời sự
    Các đài cần xây dựng mô thức thông tin thời sự linh hoạt, đa dạng thể loại như tăng cường phóng sự, phỏng vấn tương tác, ghi nhanh sinh động, kết hợp hình ảnh, đồ họa hiện đại để thu hút khán giả. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ người xem chương trình thời sự lên ít nhất 20% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban biên tập và phòng sản xuất chương trình.

  2. Tăng cường ứng dụng công nghệ số và truyền thông đa phương tiện
    Đẩy mạnh phát triển các nền tảng trực tuyến như website, YouTube, Facebook để phát sóng trực tiếp, tương tác với khán giả, cập nhật tin tức nhanh chóng. Mục tiêu tăng lượt tương tác trên mạng xã hội lên 30% trong 6 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng kỹ thuật và phòng truyền thông số.

  3. Nâng cao năng lực đội ngũ phóng viên, biên tập viên
    Tổ chức các khóa đào tạo về kỹ năng sản xuất chương trình thời sự hiện đại, kỹ thuật quay dựng, biên tập đa phương tiện và kỹ năng tương tác với công chúng. Mục tiêu hoàn thành đào tạo cho 100% nhân sự trong 9 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban giám đốc và phòng nhân sự.

  4. Tăng cường khảo sát, nghiên cứu nhu cầu công chúng định kỳ
    Thiết lập hệ thống thu thập phản hồi, khảo sát ý kiến khán giả qua mạng xã hội và các kênh truyền thông để điều chỉnh nội dung phù hợp. Mục tiêu thực hiện khảo sát định kỳ 6 tháng/lần và áp dụng kết quả vào sản xuất chương trình. Chủ thể thực hiện: Phòng nghiên cứu thị trường và phòng biên tập.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý và lãnh đạo đài phát thanh - truyền hình địa phương
    Giúp hiểu rõ thực trạng và xu hướng phát triển mô thức thông tin thời sự, từ đó xây dựng chiến lược đổi mới phù hợp với bối cảnh truyền thông hiện đại.

  2. Biên tập viên, phóng viên và nhà sản xuất chương trình truyền hình
    Cung cấp kiến thức về cách tổ chức, sản xuất chương trình thời sự hiệu quả, đáp ứng nhu cầu đa dạng của công chúng và tận dụng công nghệ số.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành báo chí, truyền thông
    Là tài liệu tham khảo quý giá trong giảng dạy và nghiên cứu về báo chí truyền hình, truyền thông đa phương tiện và mô thức thông tin thời sự.

  4. Các nhà nghiên cứu và chuyên gia truyền thông
    Hỗ trợ nghiên cứu sâu về ảnh hưởng của truyền thông số đến báo chí truyền hình địa phương, đồng thời phát triển lý thuyết và thực tiễn đổi mới mô thức thông tin.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô thức thông tin thời sự truyền hình là gì?
    Mô thức thông tin thời sự truyền hình là phương thức, cách thức tổ chức nội dung và hình thức trình bày các tin tức, phóng sự, phỏng vấn trong chương trình thời sự nhằm đảm bảo tính ổn định, hấp dẫn và hiệu quả truyền thông.

  2. Tại sao cần đổi mới mô thức thông tin thời sự truyền hình địa phương?
    Do sự phát triển nhanh chóng của truyền thông số và mạng xã hội làm thay đổi thói quen tiếp nhận thông tin của công chúng, các đài truyền hình địa phương cần đổi mới để giữ chân khán giả, nâng cao chất lượng và hiệu quả tuyên truyền.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu tài liệu, khảo sát xã hội học, phỏng vấn sâu, phân tích kinh nghiệm và thống kê - phân loại để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  4. Nhu cầu thông tin thời sự của công chúng hiện nay có đặc điểm gì?
    Công chúng ngày càng đa dạng, có xu hướng chủ động lựa chọn nội dung, ưu tiên thông tin nhanh, hấp dẫn, có tính tương tác và phù hợp với đặc điểm vùng miền, độ tuổi.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao chất lượng chương trình thời sự?
    Đổi mới cấu trúc và hình thức trình bày, ứng dụng công nghệ số, nâng cao năng lực đội ngũ sản xuất, tăng cường khảo sát nhu cầu công chúng và tương tác qua các nền tảng trực tuyến.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng được khung lý thuyết và đánh giá thực trạng mô thức thông tin thời sự truyền hình tại Đài PT-TH Bạc Liêu và Hậu Giang trong bối cảnh truyền thông hiện đại.
  • Phát hiện chính là mô thức hiện tại còn mang tính truyền thống, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu đa dạng và thay đổi nhanh của công chúng hiện đại.
  • Đề xuất các giải pháp đổi mới mô thức thông tin thời sự nhằm nâng cao chất lượng, tính hấp dẫn và hiệu quả tuyên truyền, đồng thời tăng cường ứng dụng công nghệ số và tương tác với khán giả.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng cho các đài phát thanh - truyền hình địa phương trong việc thích ứng với môi trường truyền thông số và mạng xã hội.
  • Các bước tiếp theo là triển khai áp dụng các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo nhân sự và xây dựng hệ thống khảo sát phản hồi công chúng định kỳ để liên tục cải tiến chương trình thời sự.

Hành động ngay hôm nay để đổi mới mô thức thông tin thời sự truyền hình địa phương, nâng cao sức cạnh tranh và giữ vững vị thế trong kỷ nguyên truyền thông số!