Tổng quan nghiên cứu

Chất thải rắn y tế (CTRYT) là một trong những loại chất thải nguy hại có tính chất phức tạp và khả năng lây nhiễm cao, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe con người và môi trường. Theo báo cáo thống kê, tổng lượng CTRYT phát sinh từ các bệnh viện trên toàn quốc hiện khoảng 450 tấn/ngày và dự kiến tăng lên khoảng 800 tấn/ngày vào năm 2020. Tỷ lệ gia tăng này phụ thuộc vào số giường bệnh, sự phát triển kỹ thuật y tế và khả năng tiếp cận dịch vụ y tế của người dân. Đặc biệt, các bệnh viện đa khoa tuyến huyện đang gặp nhiều khó khăn trong việc quản lý và xử lý CTRYT do hạn chế về kinh phí, trang thiết bị và vị trí địa lý. Hiện nay, chỉ có khoảng 54% bệnh viện tuyến huyện xử lý CTRYT bằng lò đốt hoặc thuê đơn vị bên ngoài, còn lại chủ yếu xử lý thủ công hoặc chôn lấp không đúng quy chuẩn, gây nguy cơ ô nhiễm môi trường và lây lan dịch bệnh.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý và xử lý CTRYT tại các bệnh viện đa khoa tuyến huyện ở một số tỉnh miền Bắc, từ đó đề xuất mô hình quản lý và xử lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả, giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe cộng đồng. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 10 bệnh viện đa khoa tuyến huyện tại các tỉnh Hải Dương, Phú Thọ, Thanh Hóa và Nghệ An, trong giai đoạn từ năm 2015 đến 2017. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ sở y tế tuyến huyện trong việc cải thiện công tác quản lý chất thải, góp phần bảo vệ môi trường và sức khỏe người dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chất thải y tế hiện hành, bao gồm:

  • Lý thuyết phân loại và quản lý chất thải y tế: Phân loại CTRYT thành các nhóm chính như chất thải sắc nhọn, lây nhiễm, giải phẫu, dược phẩm, hóa học, phóng xạ và chất thải thông thường. Mỗi nhóm có đặc điểm và yêu cầu xử lý riêng biệt theo quy định của Bộ Y tế và Bộ Tài nguyên Môi trường.
  • Mô hình quản lý chất thải y tế theo chu trình khép kín: Bao gồm các bước phân loại tại nguồn, thu gom, lưu giữ, vận chuyển, xử lý và tiêu hủy, đảm bảo an toàn và hiệu quả, giảm thiểu tác động môi trường.
  • Khái niệm về công nghệ xử lý chất thải y tế: Tập trung vào các phương pháp xử lý truyền thống như thiêu đốt, hấp khử trùng, xử lý vi sóng và các công nghệ thân thiện môi trường khác.
  • Khung pháp lý và tiêu chuẩn quản lý chất thải y tế: Dựa trên Thông tư liên tịch số 58/2015/TTLT-BYT-BTNMT và các văn bản pháp luật liên quan về quản lý chất thải y tế và chất thải nguy hại.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu sơ cấp thông qua khảo sát thực tế, phỏng vấn cán bộ quản lý và nhân viên y tế tại 10 bệnh viện đa khoa tuyến huyện. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo, sổ sách quản lý chất thải, hợp đồng xử lý chất thải và tài liệu kỹ thuật liên quan.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp định lượng để tính toán lượng chất thải phát sinh, phân tích thành phần và đánh giá hiện trạng quản lý, xử lý. Phân tích định tính qua phỏng vấn và quan sát thực tế để đánh giá chất lượng công tác quản lý và vận hành thiết bị xử lý.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Lựa chọn 10 bệnh viện đa khoa tuyến huyện điển hình tại các tỉnh miền Bắc, đại diện cho các điều kiện kinh tế - xã hội và quy mô bệnh viện khác nhau nhằm đảm bảo tính đại diện và khả năng áp dụng mô hình đề xuất.
  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện trong giai đoạn 2015-2017, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích, đánh giá và đề xuất mô hình quản lý, xử lý chất thải y tế phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Lượng chất thải rắn y tế phát sinh: Trung bình 10 bệnh viện nghiên cứu phát sinh khoảng 250,76 kg CTRYT/ngày, tương đương 1,41 kg/giường bệnh/ngày. Một số bệnh viện có lượng phát sinh cao như BVĐK huyện Cẩm Giàng (2,53 kg/giường/ngày) và BVĐK huyện Thọ Xuân (2,43 kg/giường/ngày).

  2. Thành phần chất thải: CTRYT thông thường chiếm 83,6%, chất thải nguy hại lây nhiễm chiếm 14,31%, chất thải tái chế chiếm 1,92%, và chất thải nguy hại không lây nhiễm chiếm 0,17%. Không phát hiện chất thải phóng xạ tại các bệnh viện tuyến huyện.

  3. Hiện trạng quản lý và phân loại: 90% bệnh viện có lãnh đạo phụ trách công tác quản lý chất thải, 100% có cán bộ quản lý chuyên trách. Tuy nhiên, việc phân loại tại nguồn còn chưa đồng đều, một số bộ phận chưa tuân thủ nghiêm túc quy định phân loại và thu gom theo mã màu. Dụng cụ thu gom sắc nhọn đạt khoảng 89% tiêu chuẩn, nhưng vẫn còn 10% bệnh viện sử dụng dụng cụ không đúng quy định.

  4. Xử lý chất thải: Khoảng 60% bệnh viện ký hợp đồng với đơn vị bên ngoài để vận chuyển và xử lý chất thải nguy hại. Phần còn lại chủ yếu xử lý tại chỗ bằng lò đốt, nhưng nhiều lò đốt có công suất nhỏ, tuổi thọ thấp, vận hành không đúng quy trình, gây phát thải ô nhiễm thứ cấp. Một số bệnh viện tuyến huyện còn sử dụng phương pháp chôn lấp không đảm bảo an toàn.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy lượng CTRYT phát sinh tại các bệnh viện tuyến huyện có xu hướng tăng theo quy mô và số giường bệnh, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế. Thành phần chất thải chủ yếu là chất thải thông thường và lây nhiễm, đòi hỏi công tác phân loại và xử lý phải được thực hiện nghiêm ngặt để tránh nguy cơ lây nhiễm và ô nhiễm môi trường.

Việc phân loại và thu gom chưa đồng bộ do ý thức và nhận thức của nhân viên y tế còn hạn chế, thiếu kiểm tra giám sát thường xuyên. Dụng cụ thu gom chưa đồng bộ và chưa đạt chuẩn kỹ thuật làm tăng nguy cơ tai nạn và lây nhiễm cho nhân viên thu gom, vận chuyển.

Phương pháp xử lý chủ yếu là thiêu đốt tại chỗ hoặc thuê đơn vị bên ngoài, tuy nhiên nhiều lò đốt không đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật, gây phát thải khí độc hại như đioxin, furan, ảnh hưởng đến môi trường không khí và sức khỏe cộng đồng. So sánh với các quốc gia phát triển, việc áp dụng công nghệ xử lý thân thiện môi trường như hấp khử trùng, vi sóng còn hạn chế tại các bệnh viện tuyến huyện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện lượng chất thải phát sinh theo từng bệnh viện và biểu đồ tròn phân bố thành phần chất thải, giúp minh họa rõ ràng hơn về thực trạng quản lý và xử lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao nhận thức nhân viên y tế
    Thực hiện các chương trình đào tạo định kỳ về phân loại, thu gom và xử lý CTRYT cho toàn bộ cán bộ, nhân viên y tế nhằm nâng cao ý thức và kỹ năng thực hiện đúng quy trình. Mục tiêu đạt 100% nhân viên được đào tạo trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Y tế phối hợp với các bệnh viện.

  2. Đầu tư nâng cấp trang thiết bị thu gom và lưu giữ chất thải
    Trang bị đầy đủ dụng cụ thu gom đạt chuẩn theo quy định, đặc biệt là hộp đựng sắc nhọn kháng thủng, thùng chứa có nắp đậy và xe vận chuyển chuyên dụng. Mục tiêu đạt 100% bệnh viện có trang thiết bị đạt chuẩn trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Ban giám đốc bệnh viện, Sở Y tế.

  3. Xây dựng và áp dụng mô hình xử lý chất thải tập trung theo cụm bệnh viện
    Thiết lập các trung tâm xử lý chất thải y tế tập trung cho các bệnh viện tuyến huyện trong cùng khu vực nhằm tối ưu hóa chi phí, nâng cao hiệu quả xử lý và giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Mục tiêu triển khai mô hình trong vòng 24 tháng. Chủ thể thực hiện: Bộ Y tế, Bộ Tài nguyên và Môi trường, chính quyền địa phương.

  4. Thay thế dần lò đốt truyền thống bằng công nghệ xử lý thân thiện môi trường
    Khuyến khích áp dụng công nghệ hấp khử trùng, vi sóng hoặc các công nghệ tiên tiến khác thay thế lò đốt để giảm phát thải khí độc hại. Mục tiêu giảm 50% số lò đốt truyền thống trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Bộ Y tế, các bệnh viện, nhà đầu tư công nghệ.

  5. Tăng cường kiểm tra, giám sát và hoàn thiện hệ thống quản lý chất thải y tế
    Thiết lập hệ thống giám sát định kỳ, báo cáo và xử lý vi phạm trong công tác quản lý chất thải y tế tại các bệnh viện. Mục tiêu 100% bệnh viện có hệ thống giám sát hoạt động trong 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Y tế, các cơ quan chức năng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý bệnh viện tuyến huyện
    Giúp hiểu rõ thực trạng, các khó khăn và giải pháp quản lý, xử lý chất thải y tế phù hợp với điều kiện thực tế, từ đó nâng cao hiệu quả công tác bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.

  2. Cán bộ chuyên trách công tác môi trường và kiểm soát nhiễm khuẩn trong bệnh viện
    Cung cấp kiến thức chuyên sâu về phân loại, thu gom, lưu giữ và xử lý chất thải y tế, hỗ trợ xây dựng quy trình và kế hoạch quản lý chất thải hiệu quả.

  3. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước về y tế và môi trường
    Là tài liệu tham khảo để xây dựng, điều chỉnh chính sách, quy định và kế hoạch phát triển hệ thống xử lý chất thải y tế phù hợp với thực tiễn tại các bệnh viện tuyến huyện.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành khoa học môi trường, y tế công cộng
    Cung cấp dữ liệu thực tế, phương pháp nghiên cứu và mô hình quản lý chất thải y tế, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo hoặc ứng dụng trong thực tiễn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao quản lý chất thải rắn y tế lại quan trọng đối với bệnh viện tuyến huyện?
    Quản lý chất thải y tế giúp ngăn ngừa lây nhiễm bệnh, bảo vệ sức khỏe nhân viên và cộng đồng, đồng thời giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Bệnh viện tuyến huyện thường thiếu nguồn lực nên việc quản lý hiệu quả càng cần thiết để tránh rủi ro.

  2. Các loại chất thải y tế phổ biến tại bệnh viện tuyến huyện gồm những gì?
    Bao gồm chất thải sắc nhọn, lây nhiễm, giải phẫu, dược phẩm, hóa học và chất thải thông thường. Mỗi loại có đặc điểm và yêu cầu xử lý riêng biệt để đảm bảo an toàn.

  3. Phương pháp xử lý chất thải y tế nào được sử dụng phổ biến hiện nay?
    Thiêu đốt là phương pháp truyền thống phổ biến, nhưng hiện nay các công nghệ thân thiện môi trường như hấp khử trùng và xử lý vi sóng đang được khuyến khích áp dụng để giảm phát thải khí độc hại.

  4. Những khó khăn chính trong quản lý chất thải y tế tại bệnh viện tuyến huyện là gì?
    Bao gồm thiếu kinh phí đầu tư hệ thống xử lý, trang thiết bị không đạt chuẩn, nhân viên chưa được đào tạo đầy đủ, và khó khăn trong hợp đồng với đơn vị xử lý bên ngoài do vị trí địa lý.

  5. Làm thế nào để cải thiện công tác quản lý và xử lý chất thải y tế tại bệnh viện tuyến huyện?
    Cần tăng cường đào tạo nhân viên, đầu tư trang thiết bị đạt chuẩn, xây dựng mô hình xử lý tập trung, áp dụng công nghệ thân thiện môi trường và tăng cường giám sát, kiểm tra định kỳ.

Kết luận

  • Lượng chất thải rắn y tế phát sinh tại các bệnh viện đa khoa tuyến huyện trung bình khoảng 1,41 kg/giường/ngày, với thành phần chủ yếu là chất thải thông thường và lây nhiễm.
  • Công tác phân loại, thu gom và xử lý chất thải tại các bệnh viện còn nhiều hạn chế do thiếu đồng bộ về trang thiết bị và ý thức thực hiện của nhân viên.
  • Phương pháp xử lý chủ yếu là thiêu đốt tại chỗ hoặc thuê đơn vị bên ngoài, nhưng nhiều lò đốt không đảm bảo tiêu chuẩn kỹ thuật, gây nguy cơ ô nhiễm môi trường.
  • Đề xuất mô hình quản lý và xử lý chất thải y tế tập trung, áp dụng công nghệ thân thiện môi trường và tăng cường đào tạo, giám sát là giải pháp thiết thực và khả thi.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đào tạo, đầu tư trang thiết bị, xây dựng trung tâm xử lý tập trung và hoàn thiện hệ thống quản lý chất thải y tế tại bệnh viện tuyến huyện.

Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn quan trọng cho các bệnh viện tuyến huyện và cơ quan quản lý trong việc nâng cao hiệu quả quản lý và xử lý chất thải y tế, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường. Đề nghị các đơn vị liên quan nghiên cứu, áp dụng và phát triển mô hình đề xuất nhằm đạt được mục tiêu bền vững trong công tác quản lý chất thải y tế.