Tổng quan nghiên cứu

Chất thải rắn y tế (CTRYT) là một trong những nguồn gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người nếu không được quản lý đúng cách. Theo báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường năm 2019, mỗi ngày tại Việt Nam phát sinh khoảng 600 tấn chất thải y tế, trong đó khoảng 10% là chất thải nguy hại. Việc phân loại chất thải ngay tại nguồn phát sinh đóng vai trò then chốt trong quản lý và xử lý chất thải y tế, giúp giảm thiểu nguy cơ lây nhiễm và ô nhiễm môi trường. Tuy nhiên, thực trạng phân loại chất thải y tế tại nhiều cơ sở y tế, đặc biệt là tại Bệnh viện Đa khoa Sài Gòn, vẫn còn nhiều hạn chế với tỷ lệ thực hành đúng phân loại chỉ đạt khoảng 36,6% trong năm 2020.

Nghiên cứu này nhằm mục tiêu mô tả thực trạng thực hành phân loại chất thải rắn y tế của điều dưỡng lâm sàng tại Bệnh viện Đa khoa Sài Gòn và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thực hành này. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 7 năm 2020, tại 6 khoa lâm sàng của bệnh viện với sự tham gia của 93 điều dưỡng. Kết quả nghiên cứu không chỉ cung cấp số liệu cụ thể về tỷ lệ phân loại đúng mà còn làm rõ các yếu tố như kiến thức, trang thiết bị, hoạt động quản lý và chính sách ảnh hưởng đến hiệu quả phân loại chất thải.

Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý chất thải y tế, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường, đồng thời hỗ trợ bệnh viện trong việc xây dựng các giải pháp cải thiện công tác phân loại chất thải y tế, hướng tới mục tiêu phát triển bền vững trong lĩnh vực y tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết quản lý chất thải y tế theo Thông tư liên tịch số 58/2015/TTLT-BYT-BTNMT, trong đó phân loại chất thải y tế được chia thành bốn nhóm chính phát sinh từ các kỹ thuật điều dưỡng: chất thải lây nhiễm sắc nhọn (CTLN sắc nhọn), chất thải lây nhiễm không sắc nhọn (CTLN không sắc nhọn), chất thải thông thường (CTTT) và chất thải tái chế (CTTC). Khung lý thuyết cũng bao gồm các yếu tố ảnh hưởng đến thực hành phân loại như kiến thức của điều dưỡng, trang thiết bị phục vụ phân loại, hoạt động quản lý và cơ chế chính sách.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng mô hình phân tích các yếu tố cá nhân (tuổi, giới tính, trình độ chuyên môn, thâm niên công tác), yếu tố tổ chức (đào tạo, kiểm tra giám sát, quy định thưởng phạt) và yếu tố vật chất (trang thiết bị, dụng cụ phân loại) để đánh giá ảnh hưởng đến thực hành phân loại chất thải y tế của điều dưỡng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang kết hợp phương pháp định lượng và định tính. Đối tượng nghiên cứu định lượng là 93 điều dưỡng lâm sàng tại 6 khoa lâm sàng của Bệnh viện Đa khoa Sài Gòn, được chọn theo tiêu chuẩn công tác trực tiếp chăm sóc người bệnh và đồng ý tham gia nghiên cứu. Mỗi điều dưỡng được quan sát thực hành phân loại chất thải trong 3 kỹ thuật phổ biến: tiêm truyền, lấy máu xét nghiệm và thay băng, với tổng số 279 lần quan sát.

Nguồn dữ liệu định lượng bao gồm quan sát thực hành phân loại chất thải bằng bảng kiểm chuẩn theo Thông tư 58 và phiếu khảo sát kiến thức tự điền. Dữ liệu định tính được thu thập qua 8 cuộc phỏng vấn sâu với các lãnh đạo bệnh viện, trưởng khoa kiểm soát nhiễm khuẩn và điều dưỡng trưởng đại diện cho các khoa có tỷ lệ thực hành phân loại khác nhau.

Phân tích số liệu định lượng được thực hiện bằng phần mềm SPSS 22, sử dụng thống kê mô tả và kiểm định mối liên quan giữa các biến. Dữ liệu định tính được phân tích theo chủ đề nhằm bổ sung và giải thích các kết quả định lượng. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 5 đến tháng 7 năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ thực hành phân loại đúng chất thải y tế của điều dưỡng lâm sàng chỉ đạt 36,6% khi thực hiện đồng thời 3 kỹ thuật tiêm truyền, lấy máu xét nghiệm và thay băng. Trong đó, tỷ lệ phân loại đúng theo từng kỹ thuật dao động từ 54,8% (lấy máu xét nghiệm) đến 66,7% (thay băng).

  2. Tỷ lệ phân loại đúng từng loại chất thải khi phát sinh: CTLN sắc nhọn đạt 69,9%, CTLN không sắc nhọn 60,2%, CTTT 74,2% và CTTC 72%. Tỷ lệ bỏ chất thải vào đúng túi/thùng chứa theo mã màu quy định đều trên 95% trong các kỹ thuật.

  3. Kiến thức chung về phân loại chất thải y tế của điều dưỡng đạt 64,5%, tuy nhiên không có mối liên quan thống kê có ý nghĩa giữa kiến thức và thực hành phân loại (p=0,977). Điều này cho thấy kiến thức chưa đủ để đảm bảo thực hành đúng.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến thực hành phân loại bao gồm: trang thiết bị phục vụ phân loại được cung cấp đầy đủ và kịp thời (100% các khoa có bảng hướng dẫn và túi/thùng đựng đúng màu), nhưng có thời điểm thiếu hộp đựng vật sắc nhọn gây khó khăn trong phân loại; hoạt động đào tạo, tập huấn được tổ chức thường xuyên với 80,6% điều dưỡng tham gia; công tác kiểm tra, giám sát được thực hiện nhưng chưa thường xuyên và chưa có chế tài xử phạt nghiêm ngặt; kinh phí đầu tư cho công tác phân loại chiếm khoảng 2% tổng kinh phí bệnh viện.

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ thực hành phân loại đúng chất thải y tế của điều dưỡng tại Bệnh viện Đa khoa Sài Gòn năm 2020 còn thấp so với một số nghiên cứu trong nước và quốc tế, ví dụ như tỷ lệ 65,1% tại Bệnh viện Tâm thần Vĩnh Phúc năm 2018 hay 81,7% theo báo cáo ngành. Nguyên nhân chính được xác định là do thói quen làm việc chưa nghiêm túc, thiếu sự giám sát chặt chẽ và chưa có chế tài xử lý vi phạm hiệu quả. Mặc dù kiến thức về phân loại chất thải của điều dưỡng tương đối tốt, nhưng việc chuyển hóa kiến thức thành hành động thực tế còn hạn chế, phản ánh qua việc không có mối liên quan thống kê giữa kiến thức và thực hành.

Trang thiết bị phục vụ phân loại được cung cấp đầy đủ, tuy nhiên việc thiếu hụt hộp đựng vật sắc nhọn trong một thời gian ngắn đã ảnh hưởng đến việc phân loại đúng. Hoạt động đào tạo tập huấn được tổ chức đều đặn, nhưng chất lượng chưa cao, chủ yếu mang tính hình thức, thiếu kiểm tra đánh giá sau tập huấn. Công tác kiểm tra, giám sát còn hạn chế về nhân lực và phương pháp, chưa có biện pháp xử lý nghiêm khắc khi phát hiện sai phạm, dẫn đến việc thực hành phân loại chưa được cải thiện đáng kể.

So sánh với các nghiên cứu tại các quốc gia có điều kiện tương đồng như Ethiopia, Palestine hay Bangladesh, thực trạng phân loại chất thải y tế tại Bệnh viện Đa khoa Sài Gòn cũng gặp nhiều khó khăn tương tự, đặc biệt là việc phân loại ngay tại nguồn phát sinh chưa được thực hiện nghiêm túc. Điều này cho thấy nhu cầu cấp thiết trong việc nâng cao nhận thức, cải thiện công tác quản lý và đầu tư trang thiết bị phù hợp để nâng cao hiệu quả phân loại chất thải y tế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác đào tạo, tập huấn chuyên sâu và đánh giá hiệu quả: Thiết kế các chương trình đào tạo thực hành phân loại chất thải y tế dành riêng cho điều dưỡng, kết hợp kiểm tra, đánh giá sau tập huấn để đảm bảo kiến thức được áp dụng hiệu quả. Thời gian thực hiện: hàng năm, chủ thể thực hiện là khoa Kiểm soát nhiễm khuẩn phối hợp phòng Điều dưỡng.

  2. Nâng cao công tác kiểm tra, giám sát và xây dựng chế tài xử lý vi phạm: Tăng cường nhân lực giám sát, áp dụng các biện pháp kiểm tra định kỳ và đột xuất, đồng thời xây dựng quy định thưởng phạt rõ ràng nhằm tạo động lực cho điều dưỡng thực hiện đúng quy trình phân loại. Thời gian thực hiện: ngay trong năm 2024, chủ thể thực hiện là Ban Giám đốc và phòng Điều dưỡng.

  3. Đảm bảo cung cấp đầy đủ, kịp thời trang thiết bị phục vụ phân loại: Đặc biệt chú trọng việc cung cấp hộp đựng vật sắc nhọn và các dụng cụ phân loại theo mã màu quy định, tránh tình trạng thiếu hụt gây gián đoạn công tác phân loại. Thời gian thực hiện: liên tục, chủ thể thực hiện là phòng Hành chính - Quản trị.

  4. Xây dựng quy trình, hướng dẫn nội bộ chi tiết và phổ biến rộng rãi: Cập nhật và ban hành các quy trình, hướng dẫn phân loại chất thải y tế phù hợp với đặc thù từng khoa, đồng thời tổ chức phổ biến, nhắc nhở thường xuyên để nâng cao nhận thức và tuân thủ. Thời gian thực hiện: trong 6 tháng đầu năm 2024, chủ thể thực hiện là Ban Giám đốc và các trưởng khoa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám đốc và quản lý bệnh viện: Sử dụng kết quả nghiên cứu để đánh giá thực trạng quản lý chất thải y tế, từ đó xây dựng chính sách, quy trình và kế hoạch cải thiện công tác phân loại chất thải tại bệnh viện.

  2. Phòng Điều dưỡng và khoa Kiểm soát nhiễm khuẩn: Áp dụng các khuyến nghị về đào tạo, giám sát và cung cấp trang thiết bị nhằm nâng cao năng lực và hiệu quả thực hành phân loại chất thải của điều dưỡng.

  3. Điều dưỡng lâm sàng và nhân viên y tế trực tiếp tham gia phân loại chất thải: Nâng cao nhận thức, kiến thức và kỹ năng thực hành phân loại chất thải đúng quy định, góp phần bảo vệ sức khỏe bản thân và môi trường.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý bệnh viện, Y tế công cộng: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến quản lý chất thải y tế và nâng cao chất lượng dịch vụ y tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao việc phân loại chất thải y tế lại quan trọng trong bệnh viện?
    Phân loại chất thải y tế giúp ngăn ngừa lây nhiễm chéo, bảo vệ sức khỏe nhân viên và bệnh nhân, đồng thời giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Việc phân loại đúng còn giúp xử lý chất thải hiệu quả và tiết kiệm chi phí.

  2. Tỷ lệ thực hành phân loại đúng của điều dưỡng tại Bệnh viện Đa khoa Sài Gòn năm 2020 là bao nhiêu?
    Tỷ lệ thực hành đúng phân loại chất thải y tế của điều dưỡng lâm sàng cho cả 3 kỹ thuật tiêm truyền, lấy máu xét nghiệm và thay băng là 36,6%, cho thấy còn nhiều hạn chế trong thực tế.

  3. Có mối liên hệ nào giữa kiến thức và thực hành phân loại chất thải không?
    Nghiên cứu cho thấy không có mối liên quan thống kê có ý nghĩa giữa kiến thức và thực hành phân loại chất thải y tế, điều này cho thấy cần có các biện pháp nâng cao chất lượng đào tạo và giám sát thực hành.

  4. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến việc phân loại chất thải y tế của điều dưỡng?
    Các yếu tố chính bao gồm trang thiết bị phục vụ phân loại, hoạt động đào tạo tập huấn, công tác kiểm tra giám sát, quy định thưởng phạt và sự chỉ đạo của lãnh đạo bệnh viện.

  5. Bệnh viện nên làm gì để cải thiện công tác phân loại chất thải y tế?
    Bệnh viện cần tăng cường đào tạo thực hành, nâng cao kiểm tra giám sát, đảm bảo cung cấp đầy đủ trang thiết bị, xây dựng quy trình nội bộ chi tiết và áp dụng chế tài xử lý vi phạm để nâng cao hiệu quả phân loại chất thải.

Kết luận

  • Tỷ lệ thực hành phân loại chất thải y tế đúng của điều dưỡng lâm sàng tại Bệnh viện Đa khoa Sài Gòn năm 2020 còn thấp, chỉ đạt 36,6%.
  • Kiến thức về phân loại chất thải y tế của điều dưỡng đạt 64,5%, nhưng không tương ứng với thực hành thực tế.
  • Các yếu tố ảnh hưởng bao gồm trang thiết bị, đào tạo, kiểm tra giám sát và chính sách thưởng phạt chưa hiệu quả.
  • Cần triển khai các giải pháp đồng bộ như nâng cao đào tạo, tăng cường giám sát, đảm bảo trang thiết bị và xây dựng quy định nội bộ chặt chẽ.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để bệnh viện và các cơ sở y tế tương tự cải thiện công tác quản lý chất thải y tế, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và môi trường.

Hành động tiếp theo: Ban Giám đốc bệnh viện và các phòng ban liên quan nên triển khai ngay các khuyến nghị nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả phân loại chất thải y tế, đồng thời theo dõi, đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp.