Mô Hình Hóa Toán Học Trong Dạy Học Hệ Bát Phương Trình Bậc Nhất Hai Ở Lớp Mười

• Tác giả: Nguyễn Huỳnh Phương Thy
• Người hướng dẫn: TS. Nguyễn Ái Quốc
• Trường học: Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh
• Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ môn Toán
• Đề tài: Mô Hình Hóa Toán Học Trong Dạy Học Hệ Bát Phương Trình Bậc Nhất Hai Ở Lớp Mười
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Thành phố Hồ Chí Minh

• LỜI CAM ĐOAN
• LỜI CẢM ƠN
• DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ
• DANH MỤC CÁC BẢNG
• DANH MỤC CÁC HÌNH
• DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
• 1. MỞ ĐẦU
• 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
• 2.1. Mô hình hóa toán học
• 2.2. Năng lực mô hình hóa toán học
• 2.3. Thang đo về các mức độ của năng lực mô hình hóa toán học
• 2.4. Chuyển hóa sư phạm về cực trị của hàm mục tiêu
• 2.5. Bài toán quy hoạch tuyển SOTA
• 2.6. Bài toán tìm cực trị của hàm mục tiêu ở cấp THPT
• 2.7. Thực trạng giải quyết vấn đề thực tiễn của học sinh
• 2.8. Thực trạng dạy học bồi dưỡng năng lực mô hình hóa toán học của giáo viên
• 3. MỐI QUAN HỆ THỂ CHẾ TOÁN 10 ĐỐI VỚI HỆ BẤT PHƯƠNG TRÌNH BẬC NHẤT HAI ẨN
• 3.1. Hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn trong chương trình Toán 10 hiện hành
• 3.2. Hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn trong SGK Toán 10 hiện hành
• 3.3. Hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn trong giáo trình Precalculus của Mỹ
• 3.4. Kết luận
• 4. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
• 4.1. Giới thiệu các tình huống
• 4.2. Đối tượng thực nghiệm
• 4.3. Chiến lược và các yếu tố quan sát được, ảnh hưởng của biến
• 4.4. Phân tích nghiệm
• 5. KẾT LUẬN
• PHỤ LỤC

I. Mô Hình Hóa Toán Học Tổng Quan Tầm Quan Trọng 55 ký tự

Mô hình hóa toán học (MHH) đang trở nên quan trọng hơn bao giờ hết trong bối cảnh giáo dục hiện đại. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 nhấn mạnh việc phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn, và MHH đóng vai trò then chốt trong quá trình này. MHH không chỉ giúp học sinh hiểu sâu sắc hơn về các khái niệm toán học mà còn trang bị cho họ khả năng giải quyết các vấn đề thực tế một cách sáng tạo. Theo Nguyễn Huỳnh Phương Thy, việc phát triển năng lực MHH là một trong những mục tiêu quan trọng của chương trình Toán học mới, nhằm giúp học sinh nhận thấy ý nghĩa và vai trò của toán học trong đời sống. Điều này thúc đẩy sự chủ động, tích cực và đam mê học toán ở học sinh. Năng lực mô hình hóa là sự kết hợp của nhiều yếu tố, từ việc chuyển đổi vấn đề thực tiễn sang bài toán mô phỏng, đến việc sử dụng các mô hình toán học để giải quyết vấn đề. Cuối cùng, cần kiểm tra tính hợp lý của kết quả trước khi áp dụng vào thực tế. Do đó, Mô hình hóa toán học không chỉ là một kỹ năng, mà còn là một quá trình tư duy phức tạp và linh hoạt.

1.1. Định Nghĩa và Các Bước trong Mô Hình Hóa Toán Học

Mô hình hóa toán học là quá trình chuyển đổi một vấn đề thực tế sang một bài toán toán học, giải bài toán đó, và sau đó diễn giải kết quả trở lại trong bối cảnh thực tế ban đầu. Theo Pollak, quá trình này thường bao gồm các bước chính: xác định vấn đề, xây dựng mô hình, giải mô hình, và đánh giá kết quả. Quy trình mô hình hóa này giúp học sinh phát triển tư duy logic, khả năng phân tích và tổng hợp thông tin. Điều quan trọng là học sinh cần hiểu rõ bản chất của vấn đề thực tế để có thể xây dựng một mô hình toán học phù hợp. Mô hình này sau đó sẽ được giải quyết bằng các công cụ và kỹ thuật toán học. Kết quả thu được cần được kiểm tra tính hợp lý và điều chỉnh nếu cần thiết trước khi đưa ra kết luận cuối cùng.

1.2. Vai trò của Mô Hình Hóa trong Dạy và Học Toán lớp 10

Trong chương trình Toán lớp 10, đặc biệt là phần hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn (HBPTBNHA), mô hình hóa toán học đóng vai trò quan trọng trong việc giúp học sinh hiểu được ứng dụng của kiến thức vào thực tiễn. Việc giải quyết các bài toán tối ưu, ví dụ như tìm giá trị lớn nhất (GTLN) hoặc giá trị nhỏ nhất (GTNN) của một biểu thức trên một miền đa giác, là một ví dụ điển hình. Hệ bất phương trình cho phép mô tả các ràng buộc trong bài toán thực tế, từ đó giúp học sinh xây dựng mô hình toán học và tìm ra giải pháp tối ưu. Theo nghiên cứu của Nguyễn Huỳnh Phương Thy, việc lồng ghép MHH vào giảng dạy HBPTBNHA giúp học sinh hứng thú hơn với môn học và dễ dàng tiếp thu kiến thức hơn.

II. Thách Thức Dạy và Học Hệ Bất Phương Trình Lớp 10 58 ký tự

Mặc dù có tầm quan trọng, việc dạy và học hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn ở lớp 10 vẫn còn nhiều thách thức. Học sinh thường gặp khó khăn trong việc chuyển đổi các bài toán thực tế sang mô hình toán học, cũng như trong việc giải quyết các bài toán mô hình hóa. Nguyên nhân có thể là do thiếu kinh nghiệm thực tế, hoặc do phương pháp giảng dạy chưa đủ trực quan và sinh động. Theo kinh nghiệm của nhiều giáo viên, một trong những khó khăn lớn nhất là giúp học sinh nhận ra mối liên hệ giữa kiến thức toán học và các tình huống thực tế. Hệ Bất Phương trình Bậc Nhất Hai Ẩn thường được trình bày một cách trừu tượng, khiến học sinh khó hình dung được ứng dụng của chúng. Bên cạnh đó, kỹ năng giải toán và biến đổi đại số cũng là một yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến khả năng giải quyết các bài toán mô hình hóa.

2.1. Khó khăn của Học Sinh trong Mô Hình Hóa Bài Toán

Một trong những khó khăn chính mà học sinh gặp phải là việc xác định các biến và ràng buộc trong bài toán thực tế. Họ thường lúng túng trong việc chọn các biến phù hợp để biểu diễn các đại lượng cần quan tâm, cũng như trong việc xác định các mối quan hệ giữa các biến đó. Bài toán thực tế thường phức tạp và chứa nhiều thông tin không liên quan, khiến học sinh khó phân biệt đâu là yếu tố quan trọng cần đưa vào mô hình. Do đó, cần có sự hướng dẫn cụ thể và chi tiết từ giáo viên để giúp học sinh rèn luyện kỹ năng này.

2.2. Phương Pháp Giảng Dạy Truyền Thống và Hạn Chế

Phương pháp giảng dạy truyền thống thường tập trung vào việc truyền đạt kiến thức lý thuyết và giải các bài tập mẫu, ít chú trọng đến việc liên hệ với thực tế và phát triển năng lực mô hình hóa. Điều này khiến học sinh cảm thấy nhàm chán và khó tiếp thu kiến thức. Phương pháp truyền thống thường không khuyến khích học sinh tư duy sáng tạo và chủ động tìm tòi, mà chỉ tập trung vào việc ghi nhớ và tái hiện kiến thức. Do đó, cần có sự đổi mới trong phương pháp giảng dạy để tạo ra một môi trường học tập tích cực và khuyến khích sự tham gia của học sinh.

III. Phương Pháp Bồi Dưỡng Năng Lực Mô Hình Hóa Toán Học 59 ký tự

Để vượt qua những thách thức trên, cần có một phương pháp tiếp cận toàn diện để bồi dưỡng năng lực mô hình hóa toán học cho học sinh. Phương pháp này cần kết hợp giữa việc cung cấp kiến thức lý thuyết vững chắc và việc tạo cơ hội cho học sinh thực hành giải quyết các bài toán thực tế. Quan trọng hơn, giáo viên cần đóng vai trò là người hướng dẫn và hỗ trợ, khuyến khích học sinh tự tìm tòi và khám phá. Theo kinh nghiệm của nhiều chuyên gia giáo dục, việc sử dụng các tình huống thực tế gần gũi với đời sống của học sinh là một trong những cách hiệu quả nhất để kích thích sự hứng thú và phát triển năng lực mô hình hóa. Bên cạnh đó, việc sử dụng các công cụ hỗ trợ như phần mềm toán học và công nghệ thông tin cũng có thể giúp học sinh dễ dàng hơn trong việc xây dựng và giải quyết các mô hình toán học.

3.1. Xây Dựng Tình Huống Thực Tế Gần Gũi với Học Sinh

Việc lựa chọn các tình huống thực tế phù hợp là một yếu tố quan trọng để tạo hứng thú cho học sinh và giúp họ dễ dàng liên hệ kiến thức toán học với đời sống. Các tình huống này nên gần gũi với kinh nghiệm và sở thích của học sinh, ví dụ như các bài toán về kinh doanh, thể thao, hoặc môi trường. Tình huống thực tế cần được trình bày một cách rõ ràng và hấp dẫn, với đầy đủ thông tin cần thiết để học sinh có thể xây dựng mô hình toán học. Giáo viên cần tạo cơ hội cho học sinh thảo luận và chia sẻ ý tưởng về cách tiếp cận bài toán.

3.2. Sử Dụng Công Cụ Hỗ Trợ và Phần Mềm Toán Học

Các công cụ hỗ trợ và phần mềm toán học có thể giúp học sinh dễ dàng hơn trong việc xây dựng và giải quyết các mô hình toán học phức tạp. Ví dụ, phần mềm đồ họa có thể giúp học sinh hình dung được miền nghiệm của hệ bất phương trình, hoặc phần mềm tối ưu hóa có thể giúp học sinh tìm ra giải pháp tối ưu cho bài toán. Phần mềm toán học không chỉ giúp tiết kiệm thời gian và công sức, mà còn giúp học sinh khám phá các khái niệm toán học một cách trực quan và sinh động hơn. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng công cụ chỉ là phương tiện hỗ trợ, và quan trọng hơn là học sinh cần hiểu rõ bản chất của bài toán và cách xây dựng mô hình toán học.

IV. Ứng Dụng Mô Hình Hóa Toán Học Vào Giải Bài Tập 52 ký tự

Việc ứng dụng mô hình hóa toán học vào giải các bài tập cụ thể là một cách hiệu quả để củng cố kiến thức và rèn luyện kỹ năng cho học sinh. Các bài tập này nên được thiết kế sao cho vừa sức với học sinh, và cần có sự hướng dẫn chi tiết từ giáo viên. Quan trọng hơn, cần khuyến khích học sinh tự đánh giá và rút kinh nghiệm từ những sai lầm. Theo kinh nghiệm của nhiều giáo viên, việc tổ chức các hoạt động nhóm và khuyến khích sự hợp tác giữa các học sinh là một cách hiệu quả để nâng cao hiệu quả học tập. Bài tập vận dụng không chỉ giúp học sinh củng cố kiến thức lý thuyết, mà còn giúp họ phát triển tư duy logic, khả năng phân tích và tổng hợp thông tin.

4.1. Ví Dụ Cụ Thể về Bài Tập Mô Hình Hóa Hệ Bất Phương Trình

Một ví dụ điển hình là bài toán về lập kế hoạch sản xuất cho một nhà máy. Giả sử nhà máy có hai loại sản phẩm A và B, và có các ràng buộc về nguyên liệu, nhân công, và thời gian sản xuất. Học sinh cần xây dựng một mô hình toán học để biểu diễn các ràng buộc này, và sau đó tìm ra phương án sản xuất tối ưu để đạt được lợi nhuận cao nhất. Bài toán tối ưu này đòi hỏi học sinh phải vận dụng kiến thức về hệ bất phương trình, hàm mục tiêu, và phương pháp giải bài toán quy hoạch tuyến tính. Giáo viên cần hướng dẫn học sinh từng bước trong quá trình xây dựng mô hình và giải quyết bài toán.

4.2. Đánh Giá và Rút Kinh Nghiệm từ Quá Trình Giải Bài Tập

Sau khi giải quyết bài tập, cần có một quá trình đánh giá và rút kinh nghiệm để giúp học sinh hiểu rõ hơn về những điểm mạnh và điểm yếu của mình. Giáo viên cần đưa ra những nhận xét cụ thể về cách học sinh xây dựng mô hình, giải quyết bài toán, và diễn giải kết quả. Quá trình đánh giá nên tập trung vào việc khuyến khích học sinh tư duy phản biện và tự đánh giá, thay vì chỉ đơn thuần là chấm điểm. Học sinh cần được khuyến khích chia sẻ những khó khăn và thách thức mà họ gặp phải trong quá trình giải bài tập, và cùng nhau tìm ra giải pháp.

V. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về MHH 51 ký tự

Mô hình hóa toán học là một kỹ năng quan trọng trong bối cảnh giáo dục hiện đại. Việc bồi dưỡng năng lực mô hình hóa cho học sinh lớp 10, đặc biệt là trong phần hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn, là một nhiệm vụ quan trọng của giáo viên. Mặc dù còn nhiều thách thức, nhưng với một phương pháp tiếp cận phù hợp, giáo viên có thể giúp học sinh phát triển tư duy logic, khả năng giải quyết vấn đề, và sự hứng thú với môn học. Hướng nghiên cứu tiếp theo có thể tập trung vào việc phát triển các công cụ hỗ trợ và phần mềm toán học, cũng như vào việc xây dựng các chương trình đào tạo giáo viên về phương pháp giảng dạy mô hình hóa.

5.1. Tóm Tắt Các Kết Quả Nghiên Cứu và Đề Xuất

Nghiên cứu này đã chỉ ra rằng mô hình hóa toán học là một kỹ năng quan trọng cần được bồi dưỡng cho học sinh lớp 10. Để đạt được hiệu quả cao, cần có sự kết hợp giữa việc cung cấp kiến thức lý thuyết vững chắc, việc tạo cơ hội cho học sinh thực hành giải quyết các bài toán thực tế, và việc sử dụng các công cụ hỗ trợ và phần mềm toán học. Đề xuất cho giáo viên là nên tập trung vào việc xây dựng các tình huống thực tế gần gũi với đời sống của học sinh, và khuyến khích học sinh tự tìm tòi và khám phá.

5.2. Tiềm Năng và Hướng Phát Triển của Nghiên Cứu về MHH

Nghiên cứu về mô hình hóa toán học còn nhiều tiềm năng phát triển trong tương lai. Cần có thêm nhiều nghiên cứu về hiệu quả của các phương pháp giảng dạy khác nhau, cũng như về vai trò của công nghệ thông tin trong việc hỗ trợ quá trình mô hình hóa. Phát triển các chương trình đào tạo giáo viên về phương pháp giảng dạy mô hình hóa là một hướng đi quan trọng để nâng cao chất lượng giáo dục toán học. Ngoài ra, cũng cần có thêm nhiều nghiên cứu về cách đánh giá năng lực mô hình hóa của học sinh.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông Việt Nam, việc phát triển năng lực toán học cho học sinh được đặt lên hàng đầu, đặc biệt là năng lực mô hình hóa toán học (NLMHHTH). Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), môn Toán góp phần hình thành và phát triển các phẩm chất chủ yếu, năng lực chung và năng lực toán học cho học sinh, trong đó năng lực mô hình hóa toán học giữ vai trò quan trọng trong việc tăng cường tính thực tiễn của dạy học Toán. Tuy nhiên, thực tế cho thấy học sinh lớp 10 còn gặp nhiều khó khăn trong việc vận dụng kiến thức hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn (HBPTBNHA) để giải quyết các bài toán thực tiễn, dẫn đến hiệu quả bồi dưỡng năng lực mô hình hóa chưa cao.

Luận văn tập trung nghiên cứu việc bồi dưỡng năng lực mô hình hóa toán học trong dạy học hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn ở lớp 10 tại các trường trung học phổ thông trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Mục tiêu cụ thể là xây dựng tình huống dạy học nhằm phát triển năng lực mô hình hóa toán học cho học sinh thông qua nội dung HBPTBNHA, đồng thời đánh giá biểu hiện các thành tố của năng lực này trong quá trình giải quyết các bài toán thực tiễn. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022-2023, với phạm vi khảo sát tập trung vào học sinh lớp 10 và giáo viên bộ môn Toán tại một số trường THPT trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng dạy học Toán, phát triển năng lực giải quyết vấn đề thực tiễn cho học sinh, đồng thời cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho giáo viên trong việc thiết kế các tình huống dạy học bồi dưỡng năng lực mô hình hóa toán học, góp phần thực hiện hiệu quả chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về mô hình hóa toán học và năng lực mô hình hóa toán học. Mô hình hóa toán học được định nghĩa là quá trình chuyển đổi một vấn đề thực tiễn sang bài toán toán học, giải quyết bài toán đó và phản ánh kết quả trở lại thực tiễn (Edwards & Hamson, 2001; Lê Thị Hoài Châu, 2014). Quy trình mô hình hóa toán học được lựa chọn cho nghiên cứu là mô hình 7 bước của Dương Hữu Tòng và cộng sự (2019), bao gồm: (1) phân tích và đơn giản hóa vấn đề thực tiễn, (2) thiết lập mối liên hệ giữa các giả thiết, (3) xây dựng mô hình toán học, (4) giải quyết mô hình, (5) hiểu ý nghĩa kết quả, (6) thử nghiệm và đánh giá mô hình, (7) cải tiến mô hình.

Năng lực mô hình hóa toán học được xem là khả năng thực hiện đầy đủ các giai đoạn của quy trình mô hình hóa nhằm giải quyết các vấn đề toán học đặt ra trong bối cảnh thực tiễn. Theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, năng lực này gồm ba thành tố chính: xác định mô hình toán học, giải quyết bài toán trong mô hình, và thể hiện, đánh giá kết quả trong ngữ cảnh thực tế. Thang đo năng lực mô hình hóa toán học của nhóm tác giả Dương Hữu Tòng và cộng sự (2019) được sử dụng để đánh giá mức độ biểu hiện của học sinh qua các tiêu chí như thiết lập mối quan hệ giữa các giả thiết, lựa chọn ngôn ngữ toán học, xác định kiến thức toán học cần sử dụng, giải quyết vấn đề, đánh giá kết quả và giải đáp tình huống.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận, phân tích tài liệu và nghiên cứu thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu bao gồm: chương trình giáo dục phổ thông môn Toán 10 năm 2018, sách giáo khoa Toán 10 bộ Chân trời sáng tạo, giáo trình Precalculus giảng dạy ở Mỹ, cùng các bài làm và phiếu khảo sát của học sinh lớp 10 tại các trường THPT ở Thành phố Hồ Chí Minh.

Phương pháp phân tích được áp dụng để làm rõ yêu cầu về năng lực mô hình hóa toán học trong chương trình và sách giáo khoa, đồng thời phân tích các tổ chức toán học liên quan đến HBPTBNHA. Thực nghiệm sư phạm được tổ chức với cỡ mẫu khoảng 90 học sinh lớp 10, sử dụng phương pháp chọn mẫu thuận tiện tại hai trường THPT trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Thời gian thực nghiệm kéo dài trong một học kỳ, tập trung vào nội dung HBPTBNHA.

Phân tích dữ liệu thực nghiệm dựa trên thang đo năng lực mô hình hóa toán học, đánh giá các biểu hiện của học sinh qua bài làm và phiếu khảo sát. Kết quả được xử lý định lượng và định tính nhằm xác định mức độ phát triển năng lực mô hình hóa toán học của học sinh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Mức độ nhận thức và thiết lập mô hình toán học của học sinh còn hạn chế: Qua khảo sát 90 học sinh, chỉ có khoảng 60% học sinh xác định đúng và đầy đủ các giả thiết của bài toán thực tiễn, trong khi 40% còn lại thể hiện sự nhầm lẫn hoặc thiếu sót trong bước phân tích vấn đề. Điều này cho thấy bước đầu tiên trong quy trình mô hình hóa toán học chưa được học sinh thực hiện hiệu quả.

2. Khả năng sử dụng ngôn ngữ toán học để xây dựng mô hình đạt khoảng 70%: Học sinh phần lớn sử dụng đúng các ký hiệu đại số, biểu thức bất phương trình để mô tả các điều kiện thực tế. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 30% học sinh mắc lỗi trong việc biểu diễn các giả thiết hoặc chưa thể hiện được mối liên hệ chặt chẽ giữa các giả thiết.

3. Kỹ năng giải quyết bài toán toán học trong mô hình đạt trên 80%: Phần lớn học sinh biết cách xác định miền nghiệm của hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn, tìm tọa độ các đỉnh miền đa giác và tính giá trị hàm mục tiêu tại các đỉnh để tìm giá trị lớn nhất hoặc nhỏ nhất. Tỷ lệ học sinh hoàn thành bước này khá cao, thể hiện sự thành thạo trong kỹ thuật giải bài toán tối ưu.

4. Khả năng đánh giá và liên hệ kết quả với thực tiễn còn yếu: Chỉ khoảng 55% học sinh có thể giải thích ý nghĩa kết quả trong bối cảnh thực tế và nhận biết được tính hợp lý của lời giải. Một số học sinh chưa nhận thức được sự cần thiết của việc kiểm nghiệm và cải tiến mô hình nếu kết quả chưa phù hợp.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên có thể do học sinh chưa được rèn luyện đầy đủ các kỹ năng phân tích, tổng hợp và trừu tượng hóa trong quá trình mô hình hóa toán học. So với các nghiên cứu trước đây về năng lực mô hình hóa trong các chủ đề khác như hàm số hay xác suất, kết quả này tương đồng với xu hướng học sinh gặp khó khăn ở các bước đầu và cuối của quy trình mô hình hóa.

Việc sử dụng thang đo năng lực mô hình hóa toán học của nhóm tác giả Dương Hữu Tòng và cộng sự giúp đánh giá chi tiết các thành tố năng lực, từ đó chỉ ra các điểm mạnh và điểm yếu của học sinh trong từng giai đoạn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh đạt từng mức độ ở mỗi tiêu chí, hoặc bảng tổng hợp kết quả phân loại theo các bước của quy trình mô hình hóa.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc thiết kế các tình huống dạy học gắn liền với thực tiễn, giúp học sinh phát triển toàn diện năng lực mô hình hóa toán học, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả dạy học hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn trong chương trình Toán 10.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng và áp dụng các tình huống dạy học thực tiễn đa dạng: Giáo viên cần thiết kế các bài tập, tình huống thực tế liên quan đến hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn nhằm phát triển năng lực mô hình hóa toán học cho học sinh. Thời gian thực hiện: trong mỗi học kỳ; Chủ thể thực hiện: giáo viên bộ môn Toán.

2. Tăng cường rèn luyện kỹ năng phân tích và đơn giản hóa vấn đề: Tổ chức các hoạt động nhóm, thảo luận để học sinh luyện tập kỹ năng xác định giả thiết, mối quan hệ giữa các yếu tố trong bài toán thực tiễn. Mục tiêu: nâng cao tỷ lệ học sinh đạt mức độ cao trong bước phân tích; Thời gian: xuyên suốt năm học.

3. Sử dụng công nghệ hỗ trợ dạy học: Áp dụng phần mềm vẽ đồ thị, mô phỏng miền nghiệm để giúp học sinh trực quan hóa bài toán, từ đó nâng cao khả năng xây dựng và giải quyết mô hình toán học. Chủ thể: giáo viên và học sinh; Thời gian: theo từng tiết học.

4. Đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học mô hình hóa toán học: Tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng thiết kế tình huống dạy học bồi dưỡng năng lực mô hình hóa. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường đại học sư phạm; Thời gian: hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên bộ môn Toán trung học phổ thông: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để thiết kế các tình huống dạy học phát triển năng lực mô hình hóa toán học, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy nội dung hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn.

2. Nhà quản lý giáo dục và chuyên viên đào tạo: Tài liệu giúp hiểu rõ yêu cầu năng lực mô hình hóa toán học trong chương trình giáo dục phổ thông 2018, từ đó xây dựng các chính sách, chương trình bồi dưỡng phù hợp cho giáo viên.

3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Toán: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, thiết kế thực nghiệm sư phạm và ứng dụng lý thuyết mô hình hóa toán học trong dạy học.

4. Các nhà nghiên cứu giáo dục toán học: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về năng lực mô hình hóa toán học của học sinh lớp 10, góp phần phát triển nghiên cứu trong lĩnh vực didactic toán học.

Câu hỏi thường gặp

1. Năng lực mô hình hóa toán học là gì?
   Năng lực mô hình hóa toán học là khả năng thực hiện đầy đủ các bước chuyển đổi vấn đề thực tiễn sang mô hình toán học, giải quyết mô hình và phản ánh kết quả trở lại thực tế. Ví dụ, học sinh sử dụng hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn để giải bài toán tối ưu trong sản xuất.

2. Tại sao hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn lại quan trọng trong phát triển năng lực mô hình hóa?
   Hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn là nội dung cơ bản giúp học sinh làm quen với việc biểu diễn các điều kiện thực tế dưới dạng toán học, từ đó phát triển kỹ năng xây dựng và giải quyết mô hình toán học trong bối cảnh thực tiễn.

3. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá năng lực mô hình hóa toán học của học sinh?
   Nghiên cứu sử dụng thang đo năng lực mô hình hóa toán học của nhóm tác giả Dương Hữu Tòng và cộng sự (2019), đánh giá qua các tiêu chí như thiết lập mối quan hệ giả thiết, sử dụng ngôn ngữ toán học, giải quyết bài toán và đánh giá kết quả.

4. Làm thế nào để giáo viên có thể bồi dưỡng năng lực mô hình hóa toán học cho học sinh?
   Giáo viên cần thiết kế các tình huống dạy học gắn liền với thực tiễn, tăng cường hoạt động phân tích, thảo luận nhóm, sử dụng công nghệ hỗ trợ và thường xuyên đánh giá, phản hồi để học sinh phát triển toàn diện năng lực này.

5. Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng như thế nào trong thực tế dạy học?
   Kết quả nghiên cứu giúp giáo viên hiểu rõ các bước và biểu hiện của năng lực mô hình hóa toán học, từ đó xây dựng các bài học, tình huống thực tế phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn và phát triển năng lực cho học sinh.

Kết luận

• Luận văn đã làm rõ vai trò và yêu cầu phát triển năng lực mô hình hóa toán học trong dạy học hệ bất phương trình bậc nhất hai ẩn ở lớp 10 theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.
• Quy trình mô hình hóa toán học 7 bước của Dương Hữu Tòng và cộng sự được áp dụng hiệu quả trong thiết kế tình huống dạy học nhằm bồi dưỡng năng lực cho học sinh.
• Kết quả thực nghiệm cho thấy học sinh đạt mức độ khá trong việc giải quyết bài toán toán học, nhưng còn hạn chế trong phân tích vấn đề và đánh giá kết quả thực tiễn.
• Đề xuất các giải pháp thiết thực như xây dựng tình huống thực tiễn, tăng cường rèn luyện kỹ năng, sử dụng công nghệ và bồi dưỡng giáo viên nhằm nâng cao năng lực mô hình hóa toán học.
• Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng thực nghiệm tại nhiều trường, phát triển tài liệu dạy học và tổ chức tập huấn giáo viên; kêu gọi các nhà giáo dục và quản lý giáo dục quan tâm ứng dụng nghiên cứu để nâng cao chất lượng dạy học Toán phổ thông.