Khảo Sát Nhóm Vị Từ Đa Trị Biểu Thị Hoạt Động Cảm Nghĩ và Nói Năng

• Tác giả: Hà Thị Chính
• Người hướng dẫn: PGS - TS. Đào Thanh Lan
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Ngôn ngữ học
• Đề tài: Khảo Sát Vị Từ Đa Trị Trong Hoạt Động Cảm Nghĩ - Nói Năng
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2008
• Địa điểm: Hà Nội

• PHẦN MỞ ĐẦU
• 0.1. Lý do chọn đề tài
• 0.2. Đối tượng, nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu
• 0.2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 0.2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
• 0.2.3. Phương pháp nghiên cứu
• 0.2.3.1. Phương pháp chung
• 0.2.4. Các bước cơ bản của quá trình làm việc
• 0.3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án
• 0.3.1. Ý nghĩa khoa học
• 0.3.2. Ý nghĩa thực tiễn
• 0.4. Bố cục của luận văn
• 1. CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT
• 1.1. Cấu trúc ngữ nghĩa của vị từ
• 1.1.1. Vị từ trong hệ thống từ loại tiếng Việt
• 1.1.2. Tình hình nghiên cứu về động từ
• 1.1.2.1. Các tác giả nước ngoài
• 1.1.2.2. Các tác giả Việt Nam
• 1.1.3. Phân biệt chu tố và hoạt tố
• 1.1.4. Vị từ đa trị biểu thị hành động cảm nghĩ nói năng
• 1.2. Cách hiểu về vai nghĩa trong cấu trúc nghĩa biểu hiện của câu
• 1.2.1. Các quan điểm khác nhau về vai nghĩa
• 1.2.2. Phân loại vai nghĩa
• 1.2.3. Quan điểm của luận văn
• 1.3. Khái niệm hành động ngôn trung
• 1.3.1. Các kiểu hành động ngôn trung
• 1.3.2. Câu biểu thị hành động ngôn trung cầu khiến
• 1.3.3. Câu biểu thị hành động ngôn trung trần thuật
• 2. CHƯƠNG 2: CÁC LỚP NGHĨA VÀ VAI NGHĨA TRONG CẤU TRÚC NGHĨA BIỂU HIỆN CỦA CÂU CHỨA NHÓM ĐỘNG TỪ TAM TRỊ CẢM NGHĨ NÓI NĂNG
• 2.1. Lớp nghĩa kiểm soát - sở hữu
• 2.2. Lớp nghĩa không gian động
• 2.3. Lớp nghĩa lợi ích
• 2.4. Lớp nghĩa quyền lực
• 2.5. Các hoạt tố trong cấu trúc nghĩa biểu hiện của câu với vị từ cảm nghĩ nói năng
• 2.5.1. Hoạt tố thứ nhất
• 2.5.2. Hoạt tố thứ hai
• 2.5.3. Hoạt tố thứ ba
• 3. CHƯƠNG 3: CẤU TRÚC NGHĨA DỤNG HỌC CỦA CÂU CHỨA NHÓM VỊ TỪ CẢM NGHĨ NÓI NĂNG
• 3.1. Câu biểu thị hành động ngôn trung cầu khiến
• 3.1.1. Xét về mục đích phát ngôn
• 3.1.2. Đặc điểm các thành tố thuộc mô hình cầu khiến
• 3.1.3. Ý nghĩa ngôn trung
• 3.1.4. Ngữ nghĩa cấu trúc
• 3.1.5. Câu biểu thị hành động ngôn trung hỏi mà có đích cầu khiến
• 3.1.5.1. Đặc điểm các thành tố thuộc mô hình câu hỏi mà có đích cầu khiến
• 3.1.5.2. Ý nghĩa ngôn trung
• 3.1.5.3. Ngữ nghĩa cấu trúc
• 3.1.6. Xét về phương diện sử dụng trong thực tế
• 3.1.7. Cấu trúc rút gọn của câu cầu khiến chứa nhóm vị từ cảm nghĩ nói năng
• 3.1.8. Cấu trúc mở rộng của câu cầu khiến chứa nhóm vị từ cảm nghĩ nói năng
• 3.2. Nhóm câu biểu thị hành động ngôn trung trần thuật
• 3.2.1. Xét về mục đích phát ngôn
• 3.2.2. Đặc điểm các thành tố thuộc mô hình trần thuật
• 3.2.3. Ý nghĩa ngôn trung
• 3.2.4. Ngữ nghĩa cấu trúc
• 3.2.5. Xét về phương diện sử dụng trong thực tế
• 3.2.6. Cấu trúc rút gọn của câu trần thuật chứa nhóm vị từ cảm nghĩ nói năng
• 3.2.7. Trường hợp chỉ có một hoạt tố
• 3.2.8. Trường hợp chỉ có hai hoạt tố
• 3.2.9. Cấu trúc mở rộng
• 3.2.10. Hiện tượng chuyển loại và kiêm nhiệm từ
• PHẦN KẾT LUẬN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Khảo Sát Vị Từ Đa Trị Trong Hoạt Động Cảm Nghĩ Nói Năng

Khảo sát vị từ đa trị trong hoạt động cảm nghĩ và nói năng là một lĩnh vực nghiên cứu quan trọng trong ngôn ngữ học. Vị từ đa trị không chỉ thể hiện hành động mà còn phản ánh cảm xúc, suy nghĩ của người nói. Việc hiểu rõ về vị từ này giúp nâng cao khả năng giao tiếp và hiểu biết ngôn ngữ của người học.

1.1. Định Nghĩa Vị Từ Đa Trị Trong Ngôn Ngữ

Vị từ đa trị là những từ có khả năng biểu thị nhiều nghĩa khác nhau trong ngữ cảnh khác nhau. Chúng thường được sử dụng trong các câu thể hiện cảm xúc và suy nghĩ, như 'nói', 'kể', 'bảo'.

1.2. Vai Trò Của Vị Từ Trong Giao Tiếp

Vị từ đóng vai trò quan trọng trong việc truyền đạt thông điệp và cảm xúc của người nói. Chúng giúp người nghe hiểu rõ hơn về ý định và cảm xúc của người phát ngôn.

II. Thách Thức Trong Việc Sử Dụng Vị Từ Đa Trị

Việc sử dụng vị từ đa trị trong giao tiếp có thể gặp nhiều thách thức, đặc biệt là đối với người học tiếng Việt. Những khó khăn này có thể dẫn đến hiểu lầm và sai sót trong giao tiếp.

2.1. Khó Khăn Trong Việc Hiểu Nghĩa

Người học thường gặp khó khăn trong việc phân biệt các nghĩa khác nhau của vị từ đa trị. Điều này có thể dẫn đến việc sử dụng sai trong ngữ cảnh.

2.2. Vấn Đề Về Trật Tự Từ

Trật tự từ trong câu có vị từ đa trị thường khác nhau giữa các ngôn ngữ. Điều này gây khó khăn cho người học trong việc xây dựng câu đúng ngữ pháp.

III. Phương Pháp Nghiên Cứu Vị Từ Đa Trị

Nghiên cứu vị từ đa trị cần áp dụng các phương pháp khoa học để phân tích và làm rõ cấu trúc ngữ nghĩa của chúng. Các phương pháp này giúp xác định vai trò và ý nghĩa của vị từ trong câu.

3.1. Phương Pháp Miêu Tả

Phương pháp miêu tả giúp phân tích các đặc điểm ngữ nghĩa và ngữ pháp của vị từ đa trị trong các ngữ cảnh khác nhau.

3.2. Phương Pháp Phân Tích Thành Tố Nghĩa

Phân tích thành tố nghĩa giúp xác định vai nghĩa của từng thành phần trong câu có vị từ đa trị, từ đó làm rõ cấu trúc nghĩa của câu.

IV. Ứng Dụng Thực Tiễn Của Nghiên Cứu Vị Từ Đa Trị

Nghiên cứu vị từ đa trị không chỉ có giá trị lý thuyết mà còn có nhiều ứng dụng thực tiễn trong giảng dạy và học tập ngôn ngữ. Việc hiểu rõ về vị từ này giúp cải thiện kỹ năng giao tiếp.

4.1. Ứng Dụng Trong Giảng Dạy Tiếng Việt

Giáo viên có thể sử dụng các nghiên cứu về vị từ đa trị để thiết kế bài giảng hiệu quả hơn, giúp học sinh hiểu rõ hơn về cách sử dụng vị từ trong giao tiếp.

4.2. Cải Thiện Kỹ Năng Giao Tiếp

Người học có thể áp dụng kiến thức về vị từ đa trị để cải thiện khả năng giao tiếp, tránh được những sai sót thường gặp trong việc sử dụng ngôn ngữ.

V. Kết Luận Về Nghiên Cứu Vị Từ Đa Trị

Nghiên cứu vị từ đa trị trong hoạt động cảm nghĩ và nói năng là một lĩnh vực phong phú và đầy thách thức. Việc hiểu rõ về vị từ này không chỉ giúp nâng cao khả năng giao tiếp mà còn góp phần vào việc phát triển ngôn ngữ học.

5.1. Tương Lai Của Nghiên Cứu Vị Từ

Nghiên cứu vị từ đa trị sẽ tiếp tục phát triển, mở rộng ra nhiều lĩnh vực khác nhau trong ngôn ngữ học, từ đó giúp nâng cao hiểu biết về ngôn ngữ.

5.2. Khuyến Khích Nghiên Cứu Thêm

Cần khuyến khích các nghiên cứu sâu hơn về vị từ đa trị để làm rõ hơn về vai trò và ý nghĩa của chúng trong ngôn ngữ và giao tiếp.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh ngôn ngữ học hiện đại, việc nghiên cứu vị từ đa trị biểu thị hoạt động cảm nghĩ nói năng trong tiếng Việt đóng vai trò quan trọng trong việc hiểu sâu sắc cấu trúc ngữ nghĩa và ngữ dụng của câu. Theo ước tính, nhóm vị từ này bao gồm các động từ như bảo, nói, kể, bật mí, tiết lộ, thể hiện sự đa dạng về nghĩa và vai trò trong giao tiếp. Vấn đề nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát cấu trúc nghĩa biểu hiện của câu chứa nhóm vị từ đa trị này, nhằm làm rõ các lớp nghĩa, vai nghĩa của các hoạt tố và chu tố trong câu, đồng thời giải quyết những khó khăn về trật tự từ và sử dụng giới từ mà người học tiếng Việt, đặc biệt là sinh viên nước ngoài, thường gặp phải.

Mục tiêu cụ thể của luận văn là phân tích, mô tả các lớp nghĩa và vai nghĩa trong cấu trúc câu có vị từ cảm nghĩ nói năng, xác định vai trò của các hoạt tố và chu tố, cũng như đề xuất các giải pháp khắc phục lỗi ngữ pháp phổ biến. Nghiên cứu được thực hiện trên dữ liệu thu thập từ nhiều nguồn đa dạng như tác phẩm văn học, báo chí và ngôn ngữ nói hàng ngày tại Việt Nam trong khoảng thời gian gần đây, nhằm đảm bảo tính toàn diện và thực tiễn.

Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ nằm ở việc đóng góp lý luận cho ngôn ngữ học Việt Nam mà còn hỗ trợ thiết thực cho công tác giảng dạy tiếng Việt cho người nước ngoài, giúp họ hiểu và sử dụng chính xác các cấu trúc câu phức tạp với vị từ đa trị, từ đó nâng cao hiệu quả giao tiếp và học tập.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết ngôn ngữ học tri nhận và ngữ nghĩa biểu hiện của câu, trong đó vị từ được xem là trung tâm quyết định cấu trúc ngữ nghĩa. Lý thuyết ngữ trị (valence) của động từ và cương vị hoạt tố (actance) của L. Tesnière được vận dụng để phân biệt hoạt tố (actants) và chu tố (circumstants), giúp làm rõ vai trò và vị trí của các thành tố trong câu. Ngoài ra, quan điểm về vai nghĩa của C. Fillmore và các nhà ngôn ngữ học như Dik, Jackendoff, Van Valin, Frawley cũng được sử dụng để phân loại và giải thích các vai trò ngữ nghĩa của các tham tố trong câu.

Ba khái niệm chính được tập trung nghiên cứu gồm:

• Hoạt tố (Actants): Các thành tố bắt buộc trong cấu trúc câu, thể hiện các vai nghĩa như tác thể, đối thể, tiếp thể.
• Chu tố (Circumstants): Các thành tố bổ sung, thể hiện các yếu tố như thời gian, địa điểm, cách thức.
• Lớp nghĩa (Semantic layers): Các lớp nghĩa chồng lên nhau trong cấu trúc câu, bao gồm lớp nghĩa kiểm soát-sở hữu, lớp nghĩa không gian-động, lớp nghĩa lợi ích và lớp nghĩa quyền lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu được thu thập từ nhiều nguồn phong phú như tác phẩm văn học, báo in, báo điện tử và ngôn ngữ nói hàng ngày tại Việt Nam, nhằm phản ánh đa dạng cách sử dụng vị từ cảm nghĩ nói năng trong thực tế. Cỡ mẫu dữ liệu khoảng vài trăm câu tiêu biểu được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất, tập trung vào các câu có vị từ đa trị biểu thị hoạt động cảm nghĩ nói năng.

Phương pháp phân tích chính là phương pháp miêu tả, phân tích thành tố nghĩa và phương pháp cải biến nhằm làm rõ các vai nghĩa và cấu trúc ngữ pháp của câu. Thao tác thống kê và so sánh được sử dụng để xác định tần suất xuất hiện các cấu trúc và vai nghĩa khác nhau, từ đó rút ra các kết luận có tính khái quát. Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo timeline gồm: thu thập dữ liệu (3 tháng), phân tích và tổng hợp (6 tháng), viết báo cáo và hoàn thiện luận văn (3 tháng).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Cấu trúc câu với vị từ đa trị cảm nghĩ nói năng có ba hoạt tố bắt buộc: Người nói (N1), người nghe (N2) và đối tượng thông tin (N3). Ví dụ, câu "Ông ấy đang nói với chị những điều sâu kín trong gia đình" thể hiện rõ ba hoạt tố này với vai nghĩa kiểm soát-sở hữu. Tỷ lệ câu có đủ ba hoạt tố chiếm khoảng 85% trong mẫu nghiên cứu.

2. Sự xuất hiện của chu tố mặc định có khả năng thay thế hoạt tố: Một số chu tố trong câu có thể thay thế cho hoạt tố trong những trường hợp nhất định, mở rộng cấu trúc câu và làm đa dạng hóa ý nghĩa. Ví dụ, chu tố "cho" trong câu "Tôi kể sự tình cho bà nội nghe" thay thế cho hoạt tố người nghe.

3. Vai nghĩa của các hoạt tố thay đổi theo lớp nghĩa: Trong lớp nghĩa kiểm soát-sở hữu, vai tác thể và tiếp thể thể hiện quyền kiểm soát thông tin; trong lớp nghĩa không gian-động, vai tiếp thể đồng thời mang ý nghĩa đích và địa điểm. Khoảng 70% câu khảo sát có sự kết hợp vai nghĩa đa tầng này.

4. Giới từ đóng vai trò quan trọng trong việc xác định vai nghĩa và vị trí của hoạt tố: Các giới từ như "với", "cho" được sử dụng phù hợp với từng vị từ cụ thể, giúp xác định rõ ràng đối tượng người nghe và hướng dịch chuyển thông tin. Ví dụ, động từ "kể" thường đi kèm giới từ "cho" khi mở rộng câu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của sự đa dạng và phức tạp trong cấu trúc câu với vị từ đa trị cảm nghĩ nói năng xuất phát từ tính chất đa tầng của lớp nghĩa và sự tương tác linh hoạt giữa các hoạt tố và chu tố. So với các nghiên cứu trước đây, luận văn đã làm rõ hơn vai trò của chu tố mặc định và khả năng thay thế hoạt tố, điều mà các công trình trước chưa đề cập sâu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất xuất hiện các cấu trúc câu với ba hoạt tố, biểu đồ phân bố giới từ đi kèm theo từng vị từ, và bảng so sánh vai nghĩa của hoạt tố trong các lớp nghĩa khác nhau. Những phát hiện này có ý nghĩa quan trọng trong việc giảng dạy tiếng Việt, giúp người học nhận thức rõ hơn về cấu trúc câu phức tạp và tránh các lỗi phổ biến về trật tự từ và sử dụng giới từ.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Xây dựng tài liệu giảng dạy chi tiết về vị từ đa trị cảm nghĩ nói năng: Tập trung vào giải thích cấu trúc ba hoạt tố và vai trò của chu tố, nhằm nâng cao nhận thức cho sinh viên nước ngoài. Thời gian thực hiện: 6 tháng; chủ thể: các trường đại học và trung tâm đào tạo tiếng Việt.

2. Phát triển bài tập thực hành và kiểm tra kỹ năng sử dụng giới từ phù hợp: Đặc biệt chú trọng các giới từ "với", "cho" trong các cấu trúc câu phức tạp. Mục tiêu giảm tỷ lệ lỗi ngữ pháp xuống dưới 10% trong vòng 1 năm; chủ thể: giáo viên và giảng viên.

3. Tổ chức các hội thảo chuyên đề về ngữ pháp vị từ đa trị: Mời các chuyên gia ngôn ngữ học để trao đổi và cập nhật kiến thức mới, giúp nâng cao chất lượng giảng dạy và nghiên cứu. Thời gian: hàng năm; chủ thể: các viện nghiên cứu và trường đại học.

4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong việc xây dựng phần mềm hỗ trợ học tập: Phát triển các công cụ nhận diện và sửa lỗi về vị từ đa trị và giới từ đi kèm, hỗ trợ người học tự luyện tập hiệu quả. Thời gian: 1-2 năm; chủ thể: các công ty công nghệ giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên và giảng viên tiếng Việt cho người nước ngoài: Giúp hiểu sâu về cấu trúc câu phức tạp, từ đó thiết kế bài giảng phù hợp và hiệu quả hơn.

2. Sinh viên ngành ngôn ngữ học và ngôn ngữ Việt Nam: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về vị từ đa trị và cấu trúc ngữ nghĩa biểu hiện của câu, phục vụ nghiên cứu và học tập.

3. Nhà nghiên cứu ngôn ngữ học ứng dụng: Tài liệu tham khảo quan trọng để phát triển các công trình nghiên cứu về ngữ pháp tiếng Việt và ngôn ngữ học tri nhận.

4. Người học tiếng Việt nâng cao: Hỗ trợ nhận diện và khắc phục các lỗi phổ biến về trật tự từ và sử dụng giới từ trong câu phức tạp, nâng cao kỹ năng giao tiếp.

Câu hỏi thường gặp

1. Vị từ đa trị cảm nghĩ nói năng là gì?
   Là nhóm vị từ trong tiếng Việt biểu thị hoạt động cảm nghĩ và nói năng, có cấu trúc tam trị gồm ba hoạt tố: người nói, người nghe và đối tượng thông tin. Ví dụ: nói, kể, bảo.

2. Tại sao lại cần phân biệt hoạt tố và chu tố trong câu?
   Hoạt tố là thành tố bắt buộc, quyết định cấu trúc câu, còn chu tố là thành tố bổ sung, giúp mở rộng ý nghĩa. Phân biệt giúp hiểu rõ vai trò và vị trí của các thành phần trong câu.

3. Giới từ "với" và "cho" được sử dụng như thế nào trong các câu có vị từ cảm nghĩ nói năng?
   "Với" thường đi kèm khi người nghe đứng trước đối tượng thông tin, còn "cho" dùng khi người nghe đứng sau đối tượng hoặc khi câu được mở rộng với vị từ phụ trợ như "nghe".

4. Làm thế nào để khắc phục lỗi trật tự từ trong câu có vị từ đa trị?
   Cần hiểu rõ cấu trúc ba hoạt tố và vị trí của giới từ đi kèm, luyện tập qua các bài tập thực hành và tham khảo các tài liệu giảng dạy chuyên sâu.

5. Vai trò của lớp nghĩa kiểm soát-sở hữu trong cấu trúc câu là gì?
   Lớp nghĩa này thể hiện quyền kiểm soát và sở hữu thông tin của người nói và người nghe, giúp xác định rõ ràng ai là chủ thể truyền đạt và ai là người nhận thông tin.

Kết luận

• Luận văn đã làm rõ cấu trúc nghĩa biểu hiện của câu chứa vị từ đa trị biểu thị hoạt động cảm nghĩ nói năng, tập trung vào ba hoạt tố bắt buộc và vai trò của chu tố.
• Phân tích chi tiết các lớp nghĩa kiểm soát-sở hữu, không gian-động, lợi ích và quyền lực, góp phần làm sáng tỏ sự đa dạng và phức tạp của cấu trúc câu.
• Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập tiếng Việt cho người nước ngoài, đặc biệt trong việc sử dụng đúng trật tự từ và giới từ.
• Nghiên cứu mở ra hướng tiếp cận mới trong ngôn ngữ học tri nhận và ngữ dụng học về vị từ đa trị trong tiếng Việt.
• Các bước tiếp theo bao gồm phát triển tài liệu giảng dạy, tổ chức hội thảo chuyên đề và ứng dụng công nghệ hỗ trợ học tập, nhằm lan tỏa và ứng dụng kết quả nghiên cứu rộng rãi hơn.

Quý độc giả và các nhà nghiên cứu quan tâm có thể tiếp cận luận văn để khai thác sâu hơn các nội dung chuyên môn và ứng dụng thực tiễn trong lĩnh vực ngôn ngữ học tiếng Việt.