I. Thế giới quan Phật giáo trong văn chương Tuệ Trung Thượng Sĩ
Thế giới quan Phật giáo là nền tảng triết lý chi phối sâu sắc đến tư tưởng và sáng tác của Tuệ Trung Thượng Sĩ. Luận văn phân tích sự ảnh hưởng của Phật giáo nguyên thủy, Phật giáo Đại thừa, và Thiền tông trong việc hình thành thế giới quan của ông. Tuệ Trung Thượng Sĩ tiếp thu tư tưởng tính không và duy thức, coi thế giới hiện tượng là sản phẩm của tâm thức. Qua đó, ông thể hiện quan niệm về vô thường, nhân quả, và bản thể trong các tác phẩm của mình. Luận văn nhấn mạnh rằng, thế giới quan Phật giáo không chỉ là cơ sở triết lý mà còn là nguồn cảm hứng thẩm mỹ trong văn chương của ông.
1.1. Thế giới quan Phật giáo nguyên thủy
Thế giới quan Phật giáo nguyên thủy được thể hiện qua tư tưởng vô thường và nhân quả trong văn chương Tuệ Trung Thượng Sĩ. Ông nhấn mạnh sự biến đổi không ngừng của vạn vật và mối quan hệ nhân quả giữa các hiện tượng. Qua đó, ông khẳng định rằng, mọi sự vật đều không có bản chất cố định, mà chỉ là sự kết hợp của các nhân duyên. Điều này phản ánh sự tiếp thu sâu sắc của ông từ giáo lý nguyên thủy của Đức Phật.
1.2. Thế giới quan Phật giáo Đại thừa
Thế giới quan Phật giáo Đại thừa được thể hiện qua tư tưởng tính không và duy thức trong văn chương Tuệ Trung Thượng Sĩ. Ông coi thế giới hiện tượng là sản phẩm của tâm thức, và mọi sự vật đều không có tự tính. Qua đó, ông khẳng định rằng, sự giác ngộ chỉ có thể đạt được khi vượt qua sự chấp trước vào các khái niệm và hình tướng. Điều này phản ánh sự tiếp thu sâu sắc của ông từ giáo lý Đại thừa.
II. Khách thể thẩm mỹ trong văn chương Tuệ Trung Thượng Sĩ
Khách thể thẩm mỹ trong văn chương Tuệ Trung Thượng Sĩ được thể hiện qua hệ thống hình tượng và không gian nghệ thuật. Luận văn phân tích các hình tượng biểu thị thế giới tính không và thế giới bản thể, qua đó làm nổi bật quan niệm thẩm mỹ của ông. Các hình tượng như núi non, sông suối, và thời gian được sử dụng như những công cụ để diễn đạt tư tưởng Phật giáo. Qua đó, Tuệ Trung Thượng Sĩ tạo nên một thế giới nghệ thuật độc đáo, vừa mang tính triết lý sâu sắc, vừa giàu giá trị thẩm mỹ.
2.1. Hình tượng biểu thị thế giới tính không
Các hình tượng biểu thị thế giới tính không trong văn chương Tuệ Trung Thượng Sĩ bao gồm núi non, sông suối, và thời gian. Những hình tượng này được sử dụng để diễn đạt tư tưởng vô thường và tính không của Phật giáo. Qua đó, ông khẳng định rằng, mọi sự vật đều không có tự tính, và chỉ là sự kết hợp của các nhân duyên. Điều này tạo nên một thế giới nghệ thuật độc đáo, vừa mang tính triết lý sâu sắc, vừa giàu giá trị thẩm mỹ.
2.2. Không gian và thời gian trong văn chương
Không gian và thời gian trong văn chương Tuệ Trung Thượng Sĩ được thể hiện qua các hình tượng vô thường và biến ảo. Ông sử dụng không gian và thời gian như những công cụ để diễn đạt tư tưởng Phật giáo về sự biến đổi không ngừng của vạn vật. Qua đó, ông tạo nên một thế giới nghệ thuật độc đáo, vừa mang tính triết lý sâu sắc, vừa giàu giá trị thẩm mỹ.
III. Sự nhất thể chủ khách thể và cơ chế thẩm mỹ
Sự nhất thể chủ - khách thể là một trong những đặc điểm nổi bật trong văn chương Tuệ Trung Thượng Sĩ. Luận văn phân tích quá trình sáng tạo của ông, từ nhận thức Thiền đến việc thể hiện khách thể thẩm mỹ. Qua đó, ông tạo nên một sự hòa quyện giữa chủ thể và khách thể, giữa tư tưởng và nghệ thuật. Điều này phản ánh sự thống nhất giữa triết lý Phật giáo và nghệ thuật trong văn chương của ông.
3.1. Quá trình sáng tạo từ nhận thức Thiền
Quá trình sáng tạo từ nhận thức Thiền trong văn chương Tuệ Trung Thượng Sĩ được thể hiện qua sự hòa quyện giữa chủ thể và khách thể. Ông sử dụng các phương pháp nhận thức của Thiền như tam vô để diễn đạt tư tưởng Phật giáo. Qua đó, ông tạo nên một sự thống nhất giữa triết lý và nghệ thuật, giữa tư tưởng và hình tượng.
3.2. Dấu ấn chủ thể trong việc thể hiện khách thể
Dấu ấn chủ thể trong việc thể hiện khách thể được thể hiện qua cách Tuệ Trung Thượng Sĩ sử dụng các hình tượng và không gian nghệ thuật. Ông không chỉ diễn đạt tư tưởng Phật giáo mà còn thể hiện cá tính sáng tạo của mình. Qua đó, ông tạo nên một thế giới nghệ thuật độc đáo, vừa mang tính triết lý sâu sắc, vừa giàu giá trị thẩm mỹ.
