I. Cơ sở hình thành yếu tố tâm linh trong Sơ Kính Tân Trang
Tác phẩm Sơ Kính Tân Trang ra đời trong bối cảnh xã hội Việt Nam thời trung đại, nơi đời sống tâm linh có ảnh hưởng sâu sắc đến mọi mặt của đời sống con người. Niềm tin vào thần thánh, Phật, Trời, ma quỷ, duyên kiếp, số mệnh, bói toán… ăn sâu vào tiềm thức của người dân và trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa, văn học. Chính vì vậy, yếu tố tâm linh xuất hiện trong Sơ Kính Tân Trang không phải là điều ngẫu nhiên mà là sự phản ánh chân thực đời sống tinh thần của người Việt đương thời. Như Nguyễn Đăng Duy đã nêu trong công trình “Văn hóa tâm linh”, tâm linh là “cái linh thiêng cao cả trong cuộc sống đời thường, là niềm tin thiêng liêng trong cuộc sống tín ngưỡng tôn giáo” [20,11]. Điều này được thể hiện rõ nét qua việc Phạm Thái sử dụng các yếu tố tâm linh như một chất liệu để xây dựng cốt truyện, khắc họa tính cách nhân vật và gửi gắm những thông điệp nhân sinh sâu sắc. Việc dựa trên chính tiểu sử bản thân để xây dựng cốt truyện càng làm nổi bật sự gắn kết giữa tác phẩm với đời sống tâm linh của tác giả.
II. Biểu hiện của yếu tố tâm linh trong Sơ Kính Tân Trang
Yếu tố tâm linh trong Sơ Kính Tân Trang được thể hiện qua nhiều hình thức đa dạng và phong phú. Đầu tiên phải kể đến tín ngưỡng thờ cúng Trời, Phật, Thần, Tiên. Việc các nhân vật thường xuyên cầu khấn, lễ bái thể hiện rõ nét niềm tin vào một thế lực siêu nhiên có thể chi phối cuộc sống của họ. Bên cạnh đó, quan niệm về duyên kiếp, số mệnh, bói toán, lời thề cũng đóng vai trò quan trọng trong việc dẫn dắt cốt truyện. Những tình tiết như xem bói, gieo quẻ, thề nguyền… không chỉ tạo nên những xung đột kịch tính mà còn phản ánh tâm lý và cách ứng xử của con người trước những biến cố của cuộc đời. Cuối cùng, chiêm bao và linh ứng cũng là những biểu hiện phổ biến của yếu tố tâm linh trong tác phẩm. Những giấc mơ mang tính dự báo, những sự việc xảy ra một cách khó lý giải… đều góp phần tạo nên màu sắc huyền bí, li kì cho câu chuyện.
III. Hiệu quả thẩm mỹ của yếu tố tâm linh trong Sơ Kính Tân Trang
Việc sử dụng yếu tố tâm linh không chỉ làm tăng tính hấp dẫn cho tác phẩm mà còn mang lại những hiệu quả thẩm mỹ sâu sắc. Đầu tiên, yếu tố tâm linh giúp Phạm Thái phản ánh một cách chân thực hiện thực xã hội đương thời, đặc biệt là đời sống tâm linh của người dân. Thông qua những tình tiết liên quan đến tâm linh, tác giả đã khắc họa rõ nét bức tranh xã hội với những niềm tin, phong tục, tập quán… Thứ hai, yếu tố tâm linh góp phần thể hiện ý nghĩa giáo dục văn hóa và khát vọng nhân văn về tình yêu của con người. Những bài học về đạo đức, luân lý, nhân quả… được gửi gắm một cách khéo léo thông qua những câu chuyện tâm linh. Cuối cùng, yếu tố tâm linh còn góp phần tạo nên sức hấp dẫn riêng cho tác phẩm. Chính sự kết hợp hài hòa giữa yếu tố hiện thực và tâm linh đã tạo nên một thế giới nghệ thuật độc đáo, vừa gần gũi vừa huyền bí, lôi cuốn người đọc.
IV. Giá trị và ứng dụng thực tiễn
Sơ Kính Tân Trang là một tác phẩm có giá trị nghiên cứu cao, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về đời sống tâm linh của người Việt thời trung đại. Tác phẩm không chỉ phản ánh chân thực hiện thực xã hội mà còn chứa đựng những giá trị văn hóa, đạo đức sâu sắc. Việc nghiên cứu Sơ Kính Tân Trang dưới góc độ tâm linh sẽ giúp chúng ta có cái nhìn toàn diện hơn về tác phẩm, từ đó đánh giá đúng mức giá trị nghệ thuật của nó. Ngoài ra, những kiến thức về văn hóa tâm linh trong tác phẩm cũng có thể được ứng dụng trong việc giảng dạy văn học, giúp học sinh, sinh viên hiểu sâu hơn về văn hóa truyền thống của dân tộc.
