Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2014-2016, Việt Nam nổi lên như một trong những nền kinh tế tăng trưởng nhanh nhất thế giới, chủ yếu nhờ hoạt động xuất khẩu mạnh mẽ. Ngành chế biến gỗ và sản phẩm gỗ đã trở thành một trong những ngành xuất khẩu chủ lực, với Việt Nam đứng đầu Đông Nam Á và thứ tư toàn cầu về xuất khẩu đồ gỗ năm 2015. Tập đoàn Kỹ Nghệ Gỗ Trường Thành (TTF), với hơn 20 năm kinh nghiệm và vị trí trong top 3 doanh nghiệp xuất khẩu gỗ hàng đầu Việt Nam, đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng gỗ toàn cầu. Tuy nhiên, hoạt động xuất khẩu gỗ của TTF cũng đối mặt với nhiều rủi ro đa dạng và phức tạp như biến động tỷ giá, lãi suất, rủi ro pháp lý, rủi ro thanh toán và rủi ro nội bộ doanh nghiệp.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản trị rủi ro xuất khẩu tại TTF trong giai đoạn 2013-2016, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản trị rủi ro xuất khẩu đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các nội dung quản trị rủi ro xuất khẩu và các yếu tố ảnh hưởng tại TTF, với trọng tâm là thị trường Mỹ, EU và một số thị trường khác. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản trị rủi ro, góp phần bảo vệ và phát triển bền vững hoạt động xuất khẩu của doanh nghiệp trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai trường phái lý thuyết về rủi ro: trường phái truyền thống xem rủi ro là sự tổn thất, mất mát không mong muốn; trường phái trung hòa định nghĩa rủi ro là sự bất trắc có thể đo lường được bằng xác suất. Quản trị rủi ro được hiểu là quá trình khoa học, toàn diện nhằm nhận dạng, đo lường, kiểm soát và giảm thiểu các tổn thất do rủi ro gây ra. Trong hoạt động xuất khẩu, quản trị rủi ro xuất khẩu là quy trình toàn diện nhằm kiểm soát các rủi ro tiềm ẩn trong từng khâu của quá trình thực hiện hợp đồng xuất khẩu.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm: rủi ro xuất khẩu (risk in export), quản trị rủi ro (risk management), và các loại rủi ro xuất khẩu thường gặp như rủi ro tỷ giá, rủi ro pháp lý, rủi ro thanh toán, rủi ro thị trường và rủi ro nội bộ doanh nghiệp. Mô hình quản trị rủi ro gồm bốn bước: nhận dạng rủi ro, phân tích và đo lường rủi ro, kiểm soát và phòng ngừa rủi ro, và tài trợ rủi ro. Ngoài ra, luận văn áp dụng mô hình chuỗi DOMINO của H. Henrich để phân tích nguyên nhân và biện pháp phòng ngừa rủi ro.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát trực tiếp với 112 phiếu điều tra, trong đó 103 phiếu hợp lệ, đạt tỷ lệ 85,33%, tập trung vào các cán bộ quản lý và nhân viên phòng Xuất nhập khẩu của TTF. Bảng hỏi gồm 53 câu hỏi dạng đóng, trắc nghiệm và mở, nhằm thu thập thông tin về nhận dạng, đo lường và kiểm soát rủi ro xuất khẩu.

Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo tài chính, tài liệu nội bộ công ty, các ấn phẩm ngành gỗ, và các quy định pháp luật liên quan. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp định tính và định lượng, bao gồm phân tích báo cáo tài chính, phân tích hợp đồng, lập ma trận đo lường rủi ro và đánh giá mức độ nghiêm trọng và tần suất xuất hiện của các loại rủi ro. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2013-2016, với đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng rủi ro xuất khẩu tại TTF: Rủi ro tỷ giá và lãi suất là hai loại rủi ro kinh tế chủ yếu, chiếm khoảng 70% tổng rủi ro trong thanh toán quốc tế. Biến động tỷ giá USD và EUR ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận xuất khẩu của công ty. Rủi ro pháp lý liên quan đến các quy định như Đạo luật Lacey (Mỹ), EUTR (EU) và FLEGT VPA cũng gây áp lực lớn trong việc tuân thủ và kiểm soát nguồn gốc gỗ.

  2. Đánh giá thực hiện quản trị rủi ro: TTF đã xây dựng hệ thống quản trị rủi ro với các quy trình nhận dạng, đo lường và kiểm soát rủi ro, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về sự đồng bộ và khép kín trong quy trình quản lý chất lượng. Khoảng 85% cán bộ xuất nhập khẩu đồng tình rằng công tác nhận dạng rủi ro chưa toàn diện, đặc biệt trong khâu đàm phán và ký kết hợp đồng.

  3. Ảnh hưởng của yếu tố nội bộ: Năng lực quản trị và trình độ nhân sự là yếu tố chủ quan ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản trị rủi ro. Tỷ lệ nhân viên có kỹ năng đàm phán và hiểu biết về công cụ tài chính quốc tế còn hạn chế, dẫn đến rủi ro trong thanh toán và giao nhận hàng hóa.

  4. Tác động của yếu tố khách quan: Biến động thị trường quốc tế, cạnh tranh gay gắt và các rào cản thương mại ngày càng tăng làm gia tăng rủi ro thị trường và rủi ro đối tác. TTF phải đối mặt với rủi ro từ khách hàng chậm thanh toán và nhà cung cấp không đảm bảo chất lượng nguyên liệu.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản trị rủi ro xuất khẩu tại TTF đã có những bước tiến quan trọng nhưng vẫn chưa đạt hiệu quả tối ưu do thiếu sự đồng bộ trong hệ thống quản lý và hạn chế về năng lực nhân sự. So sánh với các nghiên cứu trong ngành gỗ và xuất khẩu tại Việt Nam, TTF có mức độ nhận dạng rủi ro cao hơn nhưng vẫn cần cải thiện trong khâu kiểm soát và phòng ngừa rủi ro.

Biểu đồ ma trận đo lường rủi ro thể hiện rõ các rủi ro tỷ giá và pháp lý thuộc nhóm I (mức độ nghiêm trọng cao, tần suất xuất hiện cao), cần ưu tiên quản trị. Bảng phân tích cơ cấu doanh thu và lợi nhuận gộp cho thấy sự phụ thuộc lớn vào nhóm sản phẩm nội thất, làm tăng rủi ro thị trường khi nhu cầu biến động.

Việc áp dụng các công cụ tài chính như bảo hiểm rủi ro tỷ giá, sử dụng thư tín dụng (L/C) trong thanh toán đã giúp giảm thiểu rủi ro thanh toán nhưng chưa được triển khai đồng bộ. Ngoài ra, rủi ro nội bộ như rủi ro thông tin và rủi ro quản trị vẫn là thách thức lớn, đòi hỏi nâng cao năng lực quản lý và đào tạo nhân sự.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường hệ thống quản trị rủi ro đồng bộ và khép kín

    • Xây dựng quy trình quản lý rủi ro xuất khẩu tích hợp từ khâu đàm phán, ký kết đến thanh toán và giao nhận.
    • Thiết lập hệ thống báo cáo nội bộ thường xuyên để giám sát và đánh giá rủi ro.
    • Thời gian thực hiện: 2018-2020.
    • Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo và phòng Quản trị rủi ro.

  2. Nâng cao năng lực nhân sự và đào tạo chuyên sâu

    • Tổ chức các khóa đào tạo về kỹ năng đàm phán, quản lý hợp đồng và công cụ tài chính quốc tế cho cán bộ xuất nhập khẩu.
    • Đào tạo về nhận dạng và xử lý rủi ro pháp lý liên quan đến thị trường xuất khẩu.
    • Thời gian thực hiện: 2018-2019.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Nhân sự phối hợp với phòng Xuất nhập khẩu.

  3. Áp dụng công cụ tài chính và bảo hiểm rủi ro hiệu quả

    • Sử dụng thư tín dụng (L/C) và các công cụ phái sinh để phòng ngừa rủi ro tỷ giá.
    • Mua bảo hiểm hàng hóa xuất khẩu để giảm thiểu rủi ro vận tải và tổn thất.
    • Thời gian thực hiện: 2018-2021.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính và Phòng Xuất nhập khẩu.

  4. Đa dạng hóa thị trường và sản phẩm xuất khẩu

    • Mở rộng thị trường xuất khẩu sang các khu vực mới để giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ và EU.
    • Đa dạng hóa sản phẩm, tăng tỷ trọng sản phẩm ngoại thất và các sản phẩm có giá trị gia tăng cao.
    • Thời gian thực hiện: 2019-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Ban chiến lược và phòng Kinh doanh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý doanh nghiệp xuất khẩu gỗ

    • Lợi ích: Hiểu rõ các loại rủi ro xuất khẩu và cách thức quản trị hiệu quả để bảo vệ doanh nghiệp.
    • Use case: Xây dựng chiến lược quản trị rủi ro phù hợp với đặc thù ngành gỗ.

  2. Nhân viên phòng Xuất nhập khẩu và Quản trị rủi ro

    • Lợi ích: Nâng cao kỹ năng nhận dạng, phân tích và kiểm soát rủi ro trong hoạt động xuất khẩu.
    • Use case: Áp dụng các công cụ tài chính và quy trình quản lý rủi ro trong công việc hàng ngày.

  3. Các nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý ngành gỗ

    • Lợi ích: Hiểu được thực trạng và thách thức trong quản trị rủi ro xuất khẩu để xây dựng chính sách hỗ trợ doanh nghiệp.
    • Use case: Phát triển các chương trình hỗ trợ tài chính và đào tạo cho doanh nghiệp xuất khẩu.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản trị kinh doanh, Kinh tế quốc tế

    • Lợi ích: Tham khảo mô hình nghiên cứu quản trị rủi ro xuất khẩu thực tiễn, có số liệu và phân tích cụ thể.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu sâu hơn về quản trị rủi ro trong xuất khẩu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản trị rủi ro xuất khẩu là gì và tại sao quan trọng?
    Quản trị rủi ro xuất khẩu là quá trình nhận dạng, đo lường và kiểm soát các rủi ro trong hoạt động xuất khẩu nhằm giảm thiểu tổn thất. Nó giúp doanh nghiệp bảo vệ lợi ích, nâng cao hiệu quả kinh doanh và phát triển bền vững trong môi trường cạnh tranh quốc tế.

  2. Những loại rủi ro xuất khẩu phổ biến nhất tại TTF là gì?
    Rủi ro tỷ giá, rủi ro pháp lý và rủi ro thanh toán là những loại rủi ro phổ biến nhất, chiếm khoảng 70% tổng rủi ro. Ngoài ra, rủi ro thị trường và rủi ro nội bộ cũng ảnh hưởng đáng kể đến hoạt động xuất khẩu.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để nhận dạng rủi ro trong nghiên cứu này?
    Nghiên cứu sử dụng bảng câu hỏi khảo sát, phân tích báo cáo tài chính, phân tích hợp đồng, lập lưu đồ quy trình xuất khẩu và thanh tra hiện trường để nhận dạng rủi ro một cách toàn diện.

  4. TTF đã áp dụng những giải pháp nào để kiểm soát rủi ro?
    TTF đã áp dụng các biện pháp như sử dụng thư tín dụng trong thanh toán, mua bảo hiểm hàng hóa, đào tạo nhân sự và xây dựng quy trình quản trị rủi ro. Tuy nhiên, việc triển khai còn chưa đồng bộ và cần được hoàn thiện.

  5. Làm thế nào để doanh nghiệp nhỏ và vừa nâng cao quản trị rủi ro xuất khẩu?
    Doanh nghiệp nhỏ và vừa nên tập trung vào nâng cao năng lực nhân sự, áp dụng các công cụ tài chính phù hợp, xây dựng quy trình quản lý rủi ro đơn giản nhưng hiệu quả, đồng thời đa dạng hóa thị trường và sản phẩm để giảm thiểu rủi ro.

Kết luận

  • Quản trị rủi ro xuất khẩu là yếu tố sống còn giúp TTF duy trì vị thế và phát triển bền vững trong ngành gỗ xuất khẩu.
  • Rủi ro tỷ giá, pháp lý và thanh toán là những thách thức lớn nhất cần ưu tiên quản lý.
  • Hệ thống quản trị rủi ro tại TTF đã có bước phát triển nhưng cần hoàn thiện về quy trình và năng lực nhân sự.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ từ nâng cao năng lực, áp dụng công cụ tài chính đến đa dạng hóa thị trường và sản phẩm.
  • Tiếp tục nghiên cứu và cập nhật các chính sách quản trị rủi ro phù hợp với bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế đến năm 2025 và xa hơn.

Hành động tiếp theo: Ban lãnh đạo TTF và các phòng ban liên quan cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời thiết lập hệ thống giám sát và đánh giá hiệu quả quản trị rủi ro định kỳ để đảm bảo sự phát triển bền vững của doanh nghiệp.