Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những công cụ quan trọng nhất để điều tiết kinh tế vĩ mô, đảm bảo sự phát triển bền vững của quốc gia và địa phương. Tại huyện Tiên Lãng, thành phố Hải Phòng, với diện tích tự nhiên 189 km² và dân số trên 153 nghìn người, ngân sách nhà nước đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt trong bối cảnh huyện có nền kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp, công nghiệp và dịch vụ nhỏ lẻ. Giai đoạn nghiên cứu từ 2016 đến 2018 cho thấy tổng thu ngân sách trên địa bàn huyện tăng bình quân 33,4%/năm, thu nhập bình quân đầu người đạt 41,73 triệu đồng/năm, tỷ lệ hộ nghèo giảm còn 2,39%, và tỷ lệ người dân tham gia bảo hiểm y tế đạt 86,3%. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách nhà nước tại huyện còn nhiều hạn chế như thu ngân sách chưa bền vững, phụ thuộc nhiều vào ngân sách cấp trên, thất thu và bỏ sót nguồn thu, cũng như chi ngân sách còn xảy ra lãng phí và sai phạm.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Tiên Lãng, đánh giá các hạn chế, nguyên nhân và đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, phân bổ, thu, chi, quyết toán và giám sát ngân sách nhà nước tại huyện Tiên Lãng trong giai đoạn 2016-2018, với dự kiến hoàn thiện đến năm 2025. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho chính quyền địa phương trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, đảm bảo sự minh bạch, công bằng và phát huy vai trò công cụ điều chỉnh kinh tế xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Xem ngân sách nhà nước là công cụ điều chỉnh vĩ mô nền kinh tế, bao gồm các chức năng bảo đảm chi tiêu công và điều chỉnh các quan hệ xã hội. Ngân sách nhà nước được cấu thành từ phần thu và phần chi, với yêu cầu cân bằng, minh bạch và hiệu quả.

  • Lý thuyết quản lý nhà nước về ngân sách: Quản lý ngân sách nhà nước là quá trình tổ chức, điều hành các hoạt động thu, chi ngân sách theo nguyên tắc thống nhất, tập trung dân chủ, hiệu quả, tiết kiệm, công khai, minh bạch và công bằng. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện cần tuân thủ các nguyên tắc phân cấp, phân quyền và bảo đảm trách nhiệm.

  • Khái niệm và mô hình tổ chức quản lý ngân sách cấp huyện: Tổ chức quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện bao gồm Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế và Kho bạc Nhà nước huyện. Mô hình này đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trong việc lập dự toán, phân bổ, thu, chi và giám sát ngân sách.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: dự toán ngân sách, phân bổ ngân sách, thu ngân sách, chi ngân sách, quyết toán ngân sách, thanh tra, kiểm tra và giám sát ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo tài chính, dự toán, quyết toán ngân sách của huyện Tiên Lãng giai đoạn 2016-2018; các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, Hiến pháp 2013; tài liệu học thuật, các báo cáo của Học viện Hành chính Quốc gia và các cơ quan quản lý nhà nước địa phương.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Kết hợp nghiên cứu tài liệu, phỏng vấn sâu với lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách tại các cơ quan chuyên môn của huyện Tiên Lãng nhằm làm rõ thực trạng và các khó khăn trong quản lý ngân sách.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp phân tích định lượng để tổng hợp số liệu thu chi ngân sách, so sánh tỷ lệ phần trăm tăng trưởng, tỷ lệ chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển. Phân tích định tính được áp dụng để đánh giá nguyên nhân hạn chế và đề xuất giải pháp dựa trên các quan điểm lý luận và thực tiễn.

  • Cỡ mẫu và timeline: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ số liệu ngân sách của huyện Tiên Lãng trong giai đoạn 2016-2018, với các cuộc phỏng vấn thực hiện trong năm 2019. Các phân tích và đề xuất hướng tới giai đoạn hoàn thiện đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách: Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện Tiên Lãng giai đoạn 2016-2018 tăng bình quân khoảng 33,4%/năm, tuy nhiên thu ngân sách chủ yếu phụ thuộc vào nguồn cấp từ thành phố Hải Phòng, thu nội địa còn hạn chế. Thu ngân sách trên địa bàn năm 2018 đạt khoảng 127 tỷ đồng, chiếm tỷ lệ thấp so với tổng thu ngân sách.

  2. Cơ cấu chi ngân sách: Chi ngân sách thường xuyên chiếm tỷ lệ lớn, khoảng 70-75% tổng chi ngân sách, trong khi chi đầu tư phát triển chỉ chiếm khoảng 25-30%. Việc phân bổ chi ngân sách chưa tối ưu, dẫn đến hiệu quả sử dụng ngân sách chưa cao, có hiện tượng lãng phí và sai phạm trong một số khoản chi.

  3. Công tác lập và phân bổ dự toán ngân sách: Việc lập dự toán ngân sách được thực hiện theo đúng quy định của Luật Ngân sách Nhà nước và hướng dẫn của Sở Tài chính Hải Phòng. Tuy nhiên, công tác phân bổ dự toán còn mang tính hành chính, chưa thực sự dựa trên hiệu quả và nhu cầu thực tế của các đơn vị sử dụng ngân sách.

  4. Thanh tra, kiểm tra và giám sát ngân sách: Công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách nhà nước tại huyện Tiên Lãng còn hạn chế về năng lực và phạm vi thực hiện. Một số sai phạm về thu chi ngân sách chưa được phát hiện và xử lý kịp thời, ảnh hưởng đến tính minh bạch và hiệu quả quản lý ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên bao gồm năng lực cán bộ quản lý ngân sách còn yếu, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trong quản lý thu chi ngân sách, cũng như hạn chế về công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách. So sánh với các huyện lân cận như Kiến Thụy và Tiền Hải, Tiên Lãng có mức thu ngân sách thấp hơn và tỷ lệ chi đầu tư phát triển cũng thấp hơn, cho thấy tiềm năng phát triển kinh tế chưa được khai thác hiệu quả qua công tác quản lý ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ phần trăm thu ngân sách nội địa so với tổng thu ngân sách, biểu đồ cơ cấu chi ngân sách giữa chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển, cũng như bảng tổng hợp kết quả thanh tra, kiểm tra ngân sách trong giai đoạn nghiên cứu. Những biểu đồ và bảng này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh, điểm yếu trong quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Tiên Lãng.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý ngân sách, tăng cường minh bạch và trách nhiệm giải trình, đồng thời áp dụng công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý ngân sách, kỹ năng phân tích tài chính và sử dụng công nghệ thông tin cho cán bộ Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế và Kho bạc Nhà nước huyện. Mục tiêu nâng cao năng lực trong vòng 2 năm, do UBND huyện phối hợp với Học viện Hành chính Quốc gia thực hiện.

  2. Cải tiến công tác lập và phân bổ dự toán ngân sách: Áp dụng phương pháp dự toán theo kết quả đầu ra (performance budgeting), tăng cường sự tham gia của các đơn vị sử dụng ngân sách trong việc xây dựng dự toán, đảm bảo phân bổ ngân sách phù hợp với nhu cầu thực tế và ưu tiên phát triển kinh tế - xã hội. Thực hiện thí điểm trong 1-2 năm đầu, mở rộng toàn huyện sau đó.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát ngân sách: Thành lập tổ công tác liên ngành chuyên trách thanh tra, kiểm tra ngân sách, tăng cường phối hợp giữa các cơ quan chức năng để phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, giảm thất thoát ngân sách. Đề xuất thực hiện ngay trong năm tài chính tiếp theo.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý ngân sách điện tử, kết nối dữ liệu giữa các cơ quan thu, chi ngân sách nhằm nâng cao tính minh bạch, chính xác và kịp thời trong quản lý ngân sách. Đề xuất triển khai trong vòng 3 năm, phối hợp với Sở Tài chính thành phố Hải Phòng.

  5. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân và doanh nghiệp: Tuyên truyền về quyền và nghĩa vụ đóng góp ngân sách, tăng cường sự giám sát của cộng đồng đối với việc sử dụng ngân sách nhà nước, góp phần nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm giải trình. Thực hiện liên tục, phối hợp với Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, giúp cán bộ nâng cao hiểu biết, áp dụng hiệu quả các quy trình quản lý ngân sách.

  2. Lãnh đạo chính quyền địa phương: Các đề xuất và giải pháp trong luận văn hỗ trợ lãnh đạo huyện trong việc hoạch định chính sách tài chính, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách phục vụ phát triển kinh tế - xã hội.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý công, tài chính công: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, cung cấp dữ liệu thực tế và phân tích chuyên sâu.

  4. Các cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và ngân sách: Giúp các cơ quan này hiểu rõ hơn về thực trạng quản lý ngân sách tại địa phương, từ đó có chính sách hỗ trợ, hướng dẫn phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Quản lý ngân sách cấp huyện là công cụ quan trọng để huy động và phân bổ nguồn lực tài chính, đảm bảo chi tiêu công hiệu quả, thúc đẩy phát triển kinh tế, cải thiện đời sống người dân và xây dựng hệ thống chính trị địa phương vững mạnh.

  2. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách tại huyện Tiên Lãng là gì?
    Khó khăn gồm thu ngân sách nội địa hạn chế, phụ thuộc ngân sách cấp trên, chi ngân sách chưa tối ưu, công tác thanh tra, kiểm tra còn yếu, và năng lực cán bộ quản lý ngân sách chưa đáp ứng yêu cầu.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thu ngân sách tại cấp huyện?
    Cần tăng cường kiểm tra, rà soát các nguồn thu, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, nâng cao nhận thức người dân và doanh nghiệp về nghĩa vụ tài chính, đồng thời cải thiện môi trường đầu tư để thu hút nguồn thu mới.

  4. Phân bổ ngân sách theo kết quả đầu ra (performance budgeting) có lợi ích gì?
    Phương pháp này giúp phân bổ ngân sách dựa trên hiệu quả và kết quả thực tế, tăng tính minh bạch, trách nhiệm giải trình và thúc đẩy các đơn vị sử dụng ngân sách nâng cao hiệu quả hoạt động.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện?
    Công nghệ thông tin giúp tự động hóa quy trình quản lý, nâng cao độ chính xác, minh bạch và kịp thời trong thu, chi ngân sách, đồng thời hỗ trợ giám sát và phân tích dữ liệu để ra quyết định hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Tiên Lãng đóng vai trò thiết yếu trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương, tuy nhiên còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Thực trạng thu ngân sách nội địa còn thấp, chi ngân sách chưa tối ưu, công tác giám sát, thanh tra ngân sách chưa hiệu quả.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao năng lực cán bộ, cải tiến lập dự toán, tăng cường thanh tra, ứng dụng công nghệ thông tin và đẩy mạnh tuyên truyền.
  • Các giải pháp được đề xuất hướng tới hoàn thiện quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Tiên Lãng đến năm 2025, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, thúc đẩy phát triển bền vững.
  • Kêu gọi các cấp chính quyền, cơ quan quản lý và cộng đồng cùng phối hợp thực hiện các giải pháp nhằm xây dựng hệ thống quản lý ngân sách nhà nước minh bạch, hiệu quả và công bằng.