Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết Trung ương 8 khóa XI, việc phát triển phẩm chất và năng lực người học được đặt lên hàng đầu. Hoạt động dạy học trải nghiệm, đặc biệt trong môn Tự nhiên và Xã hội ở cấp tiểu học, được xem là phương thức giáo dục hiệu quả nhằm giúp học sinh phát triển toàn diện về kiến thức, kỹ năng và thái độ. Tại huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang, với quy mô 26 trường tiểu học và gần 20.000 học sinh năm học 2019-2020, việc quản lý dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội đang được triển khai nhưng còn nhiều hạn chế về nội dung, phương pháp và tổ chức thực hiện.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội tại các trường tiểu học huyện Lục Nam, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 8 trường tiểu học với 340 khách thể gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ hiệu trưởng và các nhà quản lý giáo dục xây dựng kế hoạch, tổ chức và kiểm tra đánh giá hiệu quả hoạt động dạy học trải nghiệm, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết giáo dục và quản lý sau:

  • Lý thuyết học từ trải nghiệm của David A. Kolb: Học tập là quá trình chuyển hóa kinh nghiệm thành kiến thức và năng lực thông qua trải nghiệm có định hướng, giúp phát triển phẩm chất và năng lực cá nhân.
  • Quan điểm quản lý giáo dục: Quản lý là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến khách thể nhằm đạt được mục tiêu giáo dục. Hiệu trưởng đóng vai trò trung tâm trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra dạy học trải nghiệm.
  • Mô hình dạy học trải nghiệm: Tập trung vào việc tổ chức các hoạt động thực tiễn, đa dạng về phương pháp như giải quyết vấn đề, sắm vai, trò chơi, làm việc nhóm, nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý dạy học trải nghiệm, năng lực học sinh, phương pháp dạy học trải nghiệm, chức năng quản lý của hiệu trưởng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp:

  • Phương pháp lý luận: Phân tích, tổng hợp tài liệu về quản lý giáo dục, dạy học trải nghiệm và chương trình giáo dục phổ thông mới.
  • Phương pháp thực tiễn:
    • Quan sát: Theo dõi hoạt động dạy học trải nghiệm tại 8 trường tiểu học huyện Lục Nam.
    • Điều tra bằng phiếu hỏi: Thu thập ý kiến của 40 cán bộ quản lý, 150 giáo viên và 150 học sinh về thực trạng dạy học và quản lý.
    • Phỏng vấn sâu: Trao đổi với cán bộ quản lý và giáo viên để làm rõ các vấn đề thực tiễn.
    • Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến các nhà quản lý và chuyên gia giáo dục để đánh giá và đề xuất biện pháp.
  • Phân tích số liệu: Sử dụng phần mềm thống kê để xử lý dữ liệu khảo sát, tính tỷ lệ phần trăm và điểm trung bình đánh giá mức độ quan trọng, hiệu quả các hoạt động.

Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2019-2020, tập trung khảo sát thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học trải nghiệm: 85% cán bộ quản lý và 78% giáo viên đánh giá cao vai trò của dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội trong phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, 22% giáo viên cho rằng còn thiếu sự hiểu biết sâu sắc về phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm.

  2. Thực trạng nội dung và phương pháp dạy học: Khoảng 65% giáo viên áp dụng các phương pháp như giải quyết vấn đề, làm việc nhóm và trò chơi trong dạy học trải nghiệm. Tuy nhiên, chỉ 40% tổ chức được các hoạt động trải nghiệm đa dạng và phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh tiểu học.

  3. Quản lý và tổ chức dạy học trải nghiệm: 70% hiệu trưởng đã xây dựng kế hoạch dạy học trải nghiệm nhưng chỉ 55% thường xuyên kiểm tra, đánh giá hiệu quả thực hiện. Việc phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động trải nghiệm.

  4. Điều kiện cơ sở vật chất và nguồn lực: 60% trường tiểu học có phòng chức năng và trang thiết bị phục vụ dạy học trải nghiệm nhưng còn thiếu đồng bộ và chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu. Nguồn kinh phí hỗ trợ cho hoạt động trải nghiệm còn hạn chế, ảnh hưởng đến việc tổ chức các hoạt động ngoài giờ học.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về dạy học trải nghiệm đã được nâng cao, phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục theo chương trình phổ thông mới. Tuy nhiên, việc triển khai còn nhiều hạn chế do thiếu kinh nghiệm tổ chức, phương pháp chưa đa dạng và chưa phát huy hết tính tích cực của học sinh.

So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi mới áp dụng dạy học trải nghiệm. Việc thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục và hạn chế về cơ sở vật chất là những nguyên nhân chủ yếu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học trải nghiệm và biểu đồ tròn về mức độ kiểm tra, đánh giá của hiệu trưởng. Bảng tổng hợp ý kiến về các yếu tố ảnh hưởng cũng giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế.

Ý nghĩa của nghiên cứu là cung cấp cơ sở thực tiễn để các nhà quản lý giáo dục, đặc biệt là hiệu trưởng, có thể điều chỉnh và nâng cao hiệu quả quản lý dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên
    Tổ chức các lớp tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học trải nghiệm, kỹ năng quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên áp dụng thành thạo phương pháp trải nghiệm lên trên 80% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch quản lý dạy học trải nghiệm bài bản
    Hiệu trưởng cần xây dựng kế hoạch chi tiết, phân công nhiệm vụ rõ ràng, tổ chức kiểm tra, đánh giá định kỳ. Mục tiêu đạt 90% trường có kế hoạch và báo cáo thực hiện hàng năm. Thời gian thực hiện: ngay từ đầu năm học. Chủ thể: Hiệu trưởng các trường tiểu học.

  3. Phát huy sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng
    Tăng cường tuyên truyền, vận động phụ huynh và các tổ chức xã hội tham gia hỗ trợ hoạt động trải nghiệm, tạo môi trường học tập thực tế phong phú. Mục tiêu nâng tỷ lệ phụ huynh tham gia các hoạt động trải nghiệm lên 70% trong 2 năm. Chủ thể: Ban giám hiệu, Hội cha mẹ học sinh.

  4. Đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ dạy học trải nghiệm
    Huy động nguồn lực từ ngân sách, xã hội hóa để nâng cấp phòng chức năng, mua sắm thiết bị dạy học hiện đại. Mục tiêu 80% trường có đủ trang thiết bị tối thiểu trong 3 năm tới. Chủ thể: Phòng Giáo dục, UBND huyện, các nhà tài trợ.

  5. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học trải nghiệm
    Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá phù hợp, kết hợp đánh giá định tính và định lượng, lấy ý kiến phản hồi từ học sinh. Mục tiêu nâng cao chất lượng đánh giá, hỗ trợ cải tiến liên tục. Chủ thể: Hiệu trưởng, tổ chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng các trường tiểu học
    Giúp hiểu rõ vai trò và trách nhiệm trong quản lý dạy học trải nghiệm, từ đó xây dựng kế hoạch và tổ chức hiệu quả các hoạt động trải nghiệm.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục cấp huyện, phòng giáo dục
    Cung cấp cơ sở thực tiễn và giải pháp quản lý để chỉ đạo, hỗ trợ các trường tiểu học nâng cao chất lượng dạy học trải nghiệm.

  3. Giáo viên tiểu học, đặc biệt giáo viên môn Tự nhiên và Xã hội
    Nắm bắt các phương pháp dạy học trải nghiệm, hình thức tổ chức và cách phối hợp với nhà trường, gia đình để nâng cao hiệu quả giảng dạy.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục tiểu học
    Tham khảo tài liệu nghiên cứu về quản lý dạy học trải nghiệm, áp dụng vào nghiên cứu và thực tiễn giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội là gì?
    Là phương pháp dạy học trong đó học sinh trực tiếp tham gia các hoạt động thực tiễn dưới sự hướng dẫn của giáo viên, nhằm phát triển kiến thức, kỹ năng và phẩm chất thông qua trải nghiệm thực tế.

  2. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý dạy học trải nghiệm như thế nào?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá hoạt động dạy học trải nghiệm, đồng thời huy động nguồn lực và phối hợp các bên liên quan để đảm bảo hiệu quả.

  3. Những phương pháp dạy học trải nghiệm phổ biến hiện nay?
    Bao gồm giải quyết vấn đề, sắm vai, trò chơi, làm việc nhóm, học theo dự án, thí nghiệm và tham quan dã ngoại, giúp học sinh phát huy tính tích cực và sáng tạo.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý dạy học trải nghiệm?
    Trình độ và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất, sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình, cũng như chính sách hỗ trợ từ cấp trên.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả dạy học trải nghiệm?
    Sử dụng bộ tiêu chí đánh giá kết quả học tập, thái độ và sự tham gia của học sinh, kết hợp đánh giá định tính và định lượng, lấy ý kiến phản hồi từ học sinh và giáo viên để điều chỉnh phù hợp.

Kết luận

  • Dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội tại các trường tiểu học huyện Lục Nam đã được quan tâm nhưng còn nhiều hạn chế về nội dung, phương pháp và tổ chức thực hiện.
  • Hiệu trưởng đóng vai trò trung tâm trong quản lý, cần nâng cao năng lực quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan như chính sách, cơ sở vật chất, năng lực giáo viên và sự phối hợp gia đình ảnh hưởng lớn đến chất lượng dạy học trải nghiệm.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, tập trung bồi dưỡng đội ngũ, xây dựng kế hoạch, huy động nguồn lực và đổi mới kiểm tra đánh giá.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi thực tiễn cho các nhà quản lý giáo dục nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học và phòng giáo dục cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để hoàn thiện công tác quản lý dạy học trải nghiệm. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ triển khai, quý độc giả vui lòng liên hệ với Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Lục Nam.