I. Tổng Quan Quản Lý Dạy Học Trải Nghiệm Môn Tự Nhiên Xã Hội
Dạy học đã trải qua nhiều đổi mới về mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức và kiểm tra đánh giá. Phương Tây tập trung vào việc học cái gì, học như thế nào để lĩnh hội và vận dụng tri thức nhanh nhất. Phương Đông chú trọng dạy học gắn với thực tiễn, theo đối tượng. Tư tưởng học qua trải nghiệm đã xuất hiện từ thời cổ đại và phát triển thành học thuyết nhờ các công trình nghiên cứu của các nhà tâm lý học, giáo dục học nổi tiếng. Trải nghiệm được coi là phương pháp, xu hướng giáo dục. J. Comenxki nhấn mạnh quá trình dạy học phải dựa vào sự vật hiện tượng do học sinh tự quan sát, tự suy nghĩ để tìm ra, chứ không nên áp đặt. Ông đưa ra các nguyên tắc dạy học có giá trị lớn như trực quan, củng cố kiến thức, dạy học theo khả năng tiếp thu, thiết thực và cá biệt.
1.1. Lịch sử phát triển của dạy học trải nghiệm trên thế giới
Tư tưởng dạy học trải nghiệm đã có từ lâu đời, nhưng chỉ thực sự phát triển khi có các nghiên cứu của các nhà tâm lý học và giáo dục học. Các nhà giáo dục phương Tây tập trung vào việc làm thế nào để học sinh có thể lĩnh hội kiến thức và áp dụng vào thực tế một cách nhanh chóng nhất. Trong khi đó, các nhà giáo dục phương Đông lại chú trọng đến việc dạy học phải gắn liền với thực tiễn và phù hợp với từng đối tượng học sinh. Cả hai hướng tiếp cận này đều nhấn mạnh tầm quan trọng của việc học tập thông qua trải nghiệm.
1.2. Ảnh hưởng của J. Comenxki đến phương pháp dạy học hiện đại
J. Comenxki đã có những đóng góp to lớn cho nền giáo dục hiện đại với những nguyên tắc dạy học mang tính cách mạng. Ông nhấn mạnh rằng quá trình dạy học phải dựa trên sự quan sát và suy nghĩ của học sinh, thay vì chỉ đơn thuần là truyền đạt kiến thức một cách thụ động. Các nguyên tắc của ông, như nguyên tắc trực quan và nguyên tắc củng cố kiến thức, vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay và được áp dụng rộng rãi trong các phương pháp dạy học trải nghiệm.
II. Vấn Đề Thách Thức Quản Lý Dạy Học Trải Nghiệm Hiện Nay
David A. Kolb, trong công trình “Học từ trải nghiệm”, chỉ ra rằng học từ trải nghiệm là quá trình tạo ra kiến thức, năng lực thông qua chuyển hóa kinh nghiệm. Nó gần giống với học thông qua làm, nhưng gắn với kinh nghiệm và cảm xúc cá nhân. Lý thuyết này là cách tiếp cận về phương pháp học đối với các lĩnh vực nhận thức. Mục đích của dạy học là hình thành và phát triển tri thức khoa học, năng lực và hành động khoa học. Mục đích của hoạt động giáo dục là hình thành và phát triển phẩm chất, tư tưởng, ý chí, tình cảm, sự đam mê, các giá trị, kĩ năng sống và năng lực chung. Để phát triển sự hiểu biết khoa học, có thể tác động vào nhận thức; nhưng để phát triển phẩm chất, người học phải được trải nghiệm. Trải nghiệm làm cho việc học hiệu quả hơn.
2.1. Lý thuyết học từ trải nghiệm của David A. Kolb
Lý thuyết của Kolb nhấn mạnh rằng học tập hiệu quả là một quá trình liên tục, trong đó người học không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phải chuyển hóa kinh nghiệm của mình thành kiến thức mới. Quá trình này bao gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, khái niệm hóa trừu tượng và thử nghiệm tích cực. Bằng cách trải qua tất cả bốn giai đoạn này, người học có thể phát triển một sự hiểu biết sâu sắc và toàn diện về chủ đề đang học.
2.2. Sự khác biệt giữa dạy học và hoạt động giáo dục
Trong khi dạy học tập trung vào việc truyền đạt kiến thức và kỹ năng, hoạt động giáo dục lại hướng đến việc hình thành và phát triển phẩm chất, tư tưởng và giá trị cho người học. Để đạt được mục tiêu này, hoạt động giáo dục cần tạo ra những trải nghiệm thực tế cho người học, giúp họ phát triển những kỹ năng sống cần thiết và trở thành những công dân có ích cho xã hội. Sự kết hợp hài hòa giữa dạy học và hoạt động giáo dục sẽ giúp người học phát triển một cách toàn diện.
2.3. Tầm quan trọng của trải nghiệm trong hình thành phẩm chất
Để hình thành và phát triển phẩm chất cho người học, việc tạo ra những trải nghiệm thực tế là vô cùng quan trọng. Thông qua trải nghiệm, người học có thể rèn luyện ý chí, bồi dưỡng tình cảm và phát triển những giá trị đạo đức tốt đẹp. Những trải nghiệm này không chỉ giúp người học hiểu rõ hơn về bản thân và thế giới xung quanh, mà còn giúp họ trở thành những người có trách nhiệm và có khả năng đóng góp vào sự phát triển của cộng đồng.
III. Phương Pháp Quản Lý Dạy Học Trải Nghiệm Hiệu Quả Nhất
Nghị quyết TW về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT nhấn mạnh phát triển phẩm chất, năng lực của người học, chuyển từ "định hướng tiếp cận nội dung" sang "định hướng tiếp cận năng lực". Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT ban hành chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, trong đó hoạt động trải nghiệm tập trung vào khám phá bản thân, rèn luyện bản thân, phát triển các mối quan hệ xã hội. Các hoạt động xã hội và tìm hiểu nghề nghiệp cũng được tổ chức phù hợp với lứa tuổi. Phòng GD&ĐT huyện Lục Nam đã chỉ đạo tổ chức hoạt động trải nghiệm trong các trường tiểu học, bước đầu thu được kết quả. Giáo viên nhận thức được vai trò của hoạt động trải nghiệm, mạnh dạn nghiên cứu tổ chức hoạt động trải nghiệm theo hướng phát triển năng lực.
3.1. Định hướng phát triển năng lực trong chương trình giáo dục mới
Chương trình giáo dục mới tập trung vào việc phát triển năng lực của người học, thay vì chỉ đơn thuần là truyền đạt kiến thức. Điều này đòi hỏi các nhà giáo dục phải thay đổi phương pháp dạy học, tạo ra những hoạt động trải nghiệm giúp học sinh phát triển những kỹ năng cần thiết để thành công trong cuộc sống. Việc đánh giá cũng cần được thay đổi để tập trung vào việc đánh giá năng lực của học sinh, thay vì chỉ đánh giá kiến thức.
3.2. Nội dung hoạt động trải nghiệm ở cấp tiểu học theo Thông tư 32
Theo Thông tư 32, nội dung hoạt động trải nghiệm ở cấp tiểu học tập trung vào việc giúp học sinh khám phá bản thân, rèn luyện bản thân và phát triển các mối quan hệ xã hội. Các hoạt động xã hội và tìm hiểu nghề nghiệp cũng được tổ chức để giúp học sinh có cái nhìn tổng quan về thế giới xung quanh và định hướng nghề nghiệp trong tương lai. Các hoạt động này cần được thiết kế phù hợp với lứa tuổi và khả năng của học sinh.
3.3. Triển khai hoạt động trải nghiệm tại Lục Nam Bắc Giang
Phòng GD&ĐT huyện Lục Nam đã tích cực triển khai hoạt động trải nghiệm trong các trường tiểu học trên địa bàn. Giáo viên đã nhận thức được vai trò quan trọng của hoạt động này và mạnh dạn nghiên cứu các phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm theo hướng phát triển năng lực cho học sinh. Điều này đã góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và giúp học sinh phát triển một cách toàn diện.
IV. Ứng Dụng Thực Tế Dạy Học Trải Nghiệm Tự Nhiên Xã Hội
Các trường đã xây dựng được mối quan hệ tốt đẹp với phụ huynh học sinh và cộng đồng, huy động sự tham gia của cộng đồng vào công tác giáo dục, nâng cao cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học. Học sinh tỏ ra phấn khởi, mạnh dạn, tự tin, tự giải quyết vấn đề và có nhiều sáng tạo mới trong học tập và sinh hoạt. Tuy nhiên, đây là một nội dung mới nên quá trình tổ chức hoạt động trải nghiệm còn hạn chế về nội dung và phương thức thực hiện, đặc biệt trong môn Tự nhiên và Xã hội. Nhiều em chưa thực sự hứng thú, tính chủ động, tích cực, tự giác chưa cao. Điều này đòi hỏi nhà quản lý - hiệu trưởng phải quan tâm đúng mức, có biện pháp quản lý hiệu quả.
4.1. Tác động tích cực của dạy học trải nghiệm đến học sinh
Dạy học trải nghiệm mang lại nhiều lợi ích cho học sinh, giúp các em trở nên tự tin, mạnh dạn và có khả năng giải quyết vấn đề một cách sáng tạo. Khi được tham gia vào các hoạt động thực tế, học sinh có cơ hội áp dụng kiến thức đã học vào cuộc sống, từ đó hiểu sâu hơn về bản chất của vấn đề và phát triển những kỹ năng cần thiết để thành công trong tương lai. Ngoài ra, dạy học trải nghiệm còn giúp học sinh phát triển tinh thần hợp tác và làm việc nhóm.
4.2. Hạn chế trong triển khai dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên Xã hội
Mặc dù dạy học trải nghiệm mang lại nhiều lợi ích, nhưng việc triển khai phương pháp này trong môn Tự nhiên và Xã hội vẫn còn gặp nhiều khó khăn. Một trong những hạn chế lớn nhất là sự thiếu hụt về nguồn lực và trang thiết bị. Nhiều trường học chưa có đủ cơ sở vật chất để tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế cho học sinh. Bên cạnh đó, giáo viên cũng cần được đào tạo bài bản về phương pháp dạy học trải nghiệm để có thể thiết kế và tổ chức các hoạt động một cách hiệu quả.
4.3. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý dạy học trải nghiệm
Hiệu trưởng đóng vai trò then chốt trong việc quản lý và thúc đẩy dạy học trải nghiệm trong trường học. Hiệu trưởng cần tạo điều kiện cho giáo viên được tham gia các khóa đào tạo về phương pháp dạy học trải nghiệm, đồng thời cung cấp đầy đủ nguồn lực và trang thiết bị cần thiết để giáo viên có thể tổ chức các hoạt động trải nghiệm một cách hiệu quả. Ngoài ra, hiệu trưởng cũng cần xây dựng một môi trường học tập cởi mở và khuyến khích sự sáng tạo của học sinh.
V. Giải Pháp Quản Lý Dạy Học Trải Nghiệm Môn Tự Nhiên Xã Hội
Để góp phần khảo sát và đánh giá thực trạng về dạy học trải nghiệm và quản lý dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội ở trường tiểu học theo định hướng phát triển năng lực học sinh, đồng thời giúp các nhà quản lý, các hiệu trưởng trường tiểu học có căn cứ thực tiễn để việc xây dựng những biện pháp quản lý phù hợp, chúng tôi đã lựa chọn vấn đề "Quản lý dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội ở các trường tiểu học huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang" làm đề tài luận văn để nghiên cứu.
5.1. Mục tiêu của nghiên cứu về quản lý dạy học trải nghiệm
Nghiên cứu này nhằm mục đích khảo sát và đánh giá thực trạng về dạy học trải nghiệm và quản lý dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội ở trường tiểu học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Đồng thời, nghiên cứu cũng đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp để giúp các nhà quản lý và hiệu trưởng trường tiểu học nâng cao hiệu quả của việc triển khai dạy học trải nghiệm.
5.2. Phạm vi nghiên cứu Huyện Lục Nam tỉnh Bắc Giang
Nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát và đánh giá thực trạng về quản lý dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội tại các trường tiểu học trên địa bàn huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. Việc lựa chọn địa bàn này nhằm đảm bảo tính thực tiễn và phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của địa phương. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp những thông tin hữu ích cho các nhà quản lý giáo dục và hiệu trưởng trường tiểu học trong việc xây dựng và triển khai các biện pháp quản lý dạy học trải nghiệm hiệu quả.
VI. Kết Luận Triển Vọng Quản Lý Dạy Học Trải Nghiệm Tiểu Học
Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực trạng về dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội, luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội ở các trường tiểu học huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang nhằm góp phần nâng cao chất lượng dạy học ở các trường tiểu học trên địa bàn huyện.
6.1. Đề xuất các biện pháp quản lý dạy học trải nghiệm hiệu quả
Luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội ở các trường tiểu học huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang. Các biện pháp này tập trung vào việc nâng cao nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của dạy học trải nghiệm, cung cấp đầy đủ nguồn lực và trang thiết bị cần thiết, xây dựng một môi trường học tập cởi mở và khuyến khích sự sáng tạo của học sinh.
6.2. Hướng tới nâng cao chất lượng dạy học tại Lục Nam
Việc triển khai các biện pháp quản lý dạy học trải nghiệm được đề xuất trong luận văn sẽ góp phần nâng cao chất lượng dạy học tại các trường tiểu học trên địa bàn huyện Lục Nam. Điều này sẽ giúp học sinh phát triển một cách toàn diện, đáp ứng yêu cầu của xã hội hiện đại và đóng góp vào sự phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.
