Tổng quan nghiên cứu

Việc phát triển năng lực cảm thụ văn bản nghệ thuật cho học sinh tiểu học, đặc biệt là lớp 5, đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành phẩm chất và năng lực toàn diện cho học sinh. Theo khảo sát tại Trường Tiểu học Kim Đồng, Thành phố Thái Bình, có khoảng 77,5% học sinh thể hiện sự hứng thú với việc học cảm thụ văn bản nghệ thuật, tuy nhiên năng lực cảm thụ của các em còn khá thấp với chỉ khoảng 2,1% học sinh đạt mức cao nhất trong khả năng cảm thụ. Nghiên cứu nhằm mục tiêu tìm ra các biện pháp dạy học phù hợp để phát triển năng lực cảm thụ văn bản nghệ thuật cho học sinh lớp 5, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt theo định hướng phát triển năng lực người học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào học sinh lớp 5 tại Trường Tiểu học Kim Đồng trong năm học 2018-2019, với trọng tâm là các văn bản nghệ thuật trong chương trình môn Tiếng Việt lớp 5. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc nâng cao kỹ năng đọc hiểu, đọc diễn cảm, viết đoạn văn cảm thụ, từ đó phát triển năng lực thẩm mỹ, tư duy sáng tạo và giao tiếp cho học sinh, góp phần chuẩn bị nền tảng vững chắc cho các cấp học tiếp theo.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Năng lực được hiểu là khả năng vận dụng tổng hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện thành công một công việc trong bối cảnh cụ thể. Trong giáo dục tiểu học, năng lực cảm thụ văn bản nghệ thuật là khả năng nhận biết, phân tích, đánh giá và cảm nhận giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm văn học. Khung lý thuyết nghiên cứu dựa trên các quan điểm của các nhà giáo dục và tâm lý học như Weinert, Nguyễn Ngọc Bích, Đỗ Ngọc Thống, Lê Phương Nga, nhấn mạnh vai trò của năng lực hành động và phát triển tư duy ngôn ngữ. Ngoài ra, nghiên cứu vận dụng các khái niệm về đặc điểm tâm lý, ngôn ngữ của học sinh tiểu học, các biện pháp tu từ trong văn học như so sánh, nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ để xây dựng nội dung dạy học phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích, tổng hợp để hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về năng lực cảm thụ văn bản nghệ thuật. Phương pháp khảo sát thống kê được áp dụng để thu thập và phân tích dữ liệu từ 96 học sinh lớp 5 tại Trường Tiểu học Kim Đồng thông qua phiếu điều tra và phỏng vấn 70 học sinh nhằm đánh giá mức độ hứng thú và năng lực cảm thụ. Phương pháp thực nghiệm sư phạm được triển khai trong năm học 2018-2019 để kiểm nghiệm hiệu quả các biện pháp dạy học đề xuất, với cỡ mẫu gồm các lớp học thực nghiệm và đối chứng. Phương pháp so sánh - đối chiếu được sử dụng để phân tích kết quả trước và sau thực nghiệm, từ đó rút ra bài học kinh nghiệm và đánh giá tính khả thi của các biện pháp. Quá trình nghiên cứu được thực hiện theo timeline từ khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp, tổ chức thực nghiệm đến tổng hợp kết quả và đề xuất khuyến nghị.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ hứng thú của học sinh với cảm thụ văn bản nghệ thuật: Khoảng 33,75% học sinh rất thích và 43,75% học sinh thích học cảm thụ văn bản nghệ thuật, cho thấy phần lớn học sinh có thái độ tích cực với nội dung này.

  2. Năng lực cảm thụ văn bản nghệ thuật còn hạn chế: Chỉ có khoảng 2,1% học sinh đạt mức cao nhất về năng lực cảm thụ, trong khi hơn 54% học sinh chỉ đạt mức trung bình, thể hiện qua việc viết đoạn văn bố cục chưa rõ ràng, nội dung sơ sài và chưa phát hiện được biện pháp nghệ thuật trong tác phẩm.

  3. Phương pháp dạy học hiện tại còn nhiều hạn chế: 57,1% giáo viên thường xuyên tổ chức các biện pháp rèn luyện năng lực cảm thụ, nhưng vẫn còn 42,9% giáo viên chưa quan tâm hoặc tổ chức không thường xuyên. Các biện pháp phổ biến như luyện đọc diễn cảm và trả lời câu hỏi trong sách giáo khoa còn thiếu sự sáng tạo, gây nhàm chán cho học sinh.

  4. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Sau khi áp dụng các biện pháp dạy học mới, kết quả thực nghiệm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về năng lực cảm thụ của học sinh, với tỷ lệ học sinh đạt mức cao tăng lên đáng kể, đồng thời học sinh thể hiện sự tự tin và hứng thú hơn trong việc đọc hiểu và viết cảm thụ văn bản nghệ thuật.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của hạn chế năng lực cảm thụ văn bản nghệ thuật ở học sinh lớp 5 là do phương pháp dạy học chưa phù hợp, thiếu hệ thống và chưa phát huy được tính tích cực, sáng tạo của học sinh. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phát triển năng lực, kết quả này tương đồng với thực trạng chung ở nhiều trường tiểu học khác, nơi mà giáo viên còn gặp khó khăn trong việc truyền đạt giá trị nghệ thuật và nội dung sâu sắc của tác phẩm. Việc áp dụng các biện pháp như bồi dưỡng vốn từ, luyện đọc diễn cảm, tổ chức các bài tập phát triển kỹ năng đọc hiểu và viết cảm thụ đã góp phần nâng cao năng lực cảm thụ, phù hợp với định hướng phát triển năng lực người học trong chương trình giáo dục phổ thông mới. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh đạt các mức năng lực trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng tổng hợp mức độ tổ chức biện pháp của giáo viên, giúp minh họa rõ nét hiệu quả của nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng kiến thức cơ bản về Tiếng Việt và văn học cho học sinh: Giáo viên cần cung cấp vốn từ phong phú, hướng dẫn học sinh phân biệt nghĩa đen - nghĩa bóng của từ, sử dụng thành ngữ, tục ngữ, đồng thời trang bị kiến thức về biện pháp tu từ. Mục tiêu nâng cao vốn từ và kỹ năng sử dụng ngôn ngữ trong vòng 1 học kỳ, do giáo viên bộ môn Tiếng Việt thực hiện.

  2. Tổ chức luyện đọc diễn cảm thường xuyên và có hệ thống: Áp dụng các quy trình luyện đọc phù hợp với đặc điểm bài học, kết hợp hướng dẫn cách ngắt giọng, nhấn nhá, tốc độ và cao độ giọng đọc nhằm phát triển kỹ năng đọc diễn cảm cho học sinh. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học, do giáo viên chủ nhiệm và giáo viên Tiếng Việt phối hợp.

  3. Xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập phát triển kỹ năng cảm thụ văn bản nghệ thuật: Thiết kế các dạng bài tập đa dạng như đọc hiểu, viết đoạn văn cảm thụ, phát hiện biện pháp nghệ thuật, giúp học sinh vận dụng kiến thức một cách sáng tạo. Triển khai trong các tiết học Tập đọc và Tập làm văn, với sự hỗ trợ của giáo viên và cán bộ chuyên môn.

  4. Tổ chức các chuyên đề bồi dưỡng nâng cao năng lực cho giáo viên: Tập huấn về phương pháp dạy học phát triển năng lực cảm thụ văn bản nghệ thuật, kỹ thuật đọc diễn cảm và xây dựng bài tập phù hợp. Thời gian thực hiện trong các kỳ nghỉ hè hoặc đầu năm học, do nhà trường phối hợp với phòng giáo dục địa phương tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Tiếng Việt tiểu học: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp cụ thể để nâng cao năng lực cảm thụ văn bản nghệ thuật, giúp giáo viên cải thiện phương pháp giảng dạy và tăng hiệu quả học tập của học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng kế hoạch bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, đồng thời phát triển chương trình đào tạo phù hợp với định hướng phát triển năng lực học sinh.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục Tiểu học: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, học tập về phương pháp dạy học phát triển năng lực, đặc biệt trong lĩnh vực cảm thụ văn bản nghệ thuật.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục và phát triển chương trình: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển các chương trình, tài liệu giảng dạy môn Tiếng Việt phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực cảm thụ văn bản nghệ thuật là gì?
    Năng lực cảm thụ văn bản nghệ thuật là khả năng nhận biết, phân tích, đánh giá và cảm nhận giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm văn học, giúp học sinh hiểu sâu sắc và yêu thích văn học hơn.

  2. Tại sao cần phát triển năng lực cảm thụ văn bản nghệ thuật cho học sinh lớp 5?
    Lớp 5 là năm học cuối cấp tiểu học, phát triển năng lực này giúp học sinh nâng cao kỹ năng đọc hiểu, viết cảm thụ, chuẩn bị tốt cho học tập ở cấp trung học cơ sở và phát triển toàn diện về tư duy, thẩm mỹ.

  3. Các biện pháp nào giúp nâng cao năng lực cảm thụ văn bản nghệ thuật?
    Các biện pháp hiệu quả gồm bồi dưỡng vốn từ, luyện đọc diễn cảm, xây dựng bài tập phát triển kỹ năng đọc hiểu và viết cảm thụ, cùng với bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên.

  4. Làm thế nào để giáo viên tổ chức luyện đọc diễn cảm hiệu quả?
    Giáo viên cần hướng dẫn học sinh đọc đúng, ngắt nghỉ hợp lý, nhấn giọng, điều chỉnh tốc độ và cao độ giọng đọc phù hợp với nội dung tác phẩm, kết hợp luyện tập thường xuyên và đa dạng hình thức.

  5. Kết quả thực nghiệm cho thấy hiệu quả của các biện pháp như thế nào?
    Sau thực nghiệm, tỷ lệ học sinh đạt mức cao về năng lực cảm thụ tăng đáng kể, học sinh tự tin hơn trong đọc hiểu và viết cảm thụ, đồng thời thể hiện sự hứng thú và sáng tạo trong học tập.

Kết luận

  • Năng lực cảm thụ văn bản nghệ thuật là yếu tố then chốt giúp học sinh lớp 5 phát triển toàn diện kỹ năng ngôn ngữ và tư duy thẩm mỹ.
  • Thực trạng tại Trường Tiểu học Kim Đồng cho thấy học sinh có hứng thú nhưng năng lực cảm thụ còn hạn chế, giáo viên chưa tổ chức dạy học hiệu quả.
  • Các biện pháp bồi dưỡng vốn từ, luyện đọc diễn cảm, xây dựng bài tập phát triển kỹ năng và bồi dưỡng giáo viên đã được đề xuất và kiểm nghiệm thành công.
  • Kết quả thực nghiệm chứng minh sự cải thiện rõ rệt về năng lực cảm thụ của học sinh sau khi áp dụng các biện pháp.
  • Đề nghị các nhà trường, giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục tiếp tục triển khai, nhân rộng các biện pháp này trong năm học tiếp theo để nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt.

Hãy áp dụng các biện pháp này để nâng cao năng lực cảm thụ văn bản nghệ thuật cho học sinh, góp phần phát triển năng lực toàn diện cho thế hệ tương lai.