Tổng quan nghiên cứu

Nghệ An là tỉnh miền Trung có diện tích tự nhiên lớn, với khoảng 77% diện tích là miền núi và trung du, trong đó dân tộc Mông cư trú chủ yếu tại các huyện Kỳ Sơn và Quế Phong. Dân tộc Mông ở Nghệ An gồm các nhóm như Mông trắng, Mông đen, Mông hoa và Mông xanh, với đặc trưng văn hóa và trang phục riêng biệt, phản ánh giá trị thẩm mỹ và truyền thống lâu đời. Theo ước tính, người Mông chiếm khoảng 6,72% dân số các dân tộc thiểu số tại tỉnh, với lịch sử di cư khoảng 200 năm trước.

Vấn đề nghiên cứu tập trung vào việc ứng dụng hoa văn dân tộc Mông trong dạy học môn Trang trí tại Trường Cao đẳng Sư phạm Nghệ An nhằm nâng cao chất lượng đào tạo sinh viên ngành Mỹ thuật. Mục tiêu cụ thể là làm rõ giá trị thẩm mỹ và họa tiết truyền thống của dân tộc Mông, khảo sát thực trạng dạy học môn Trang trí, từ đó đề xuất biện pháp vận dụng hoa văn dân tộc vào giảng dạy phù hợp với đặc điểm sinh viên và chương trình đào tạo.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm hoa văn trên trang phục dân tộc Mông ở Nghệ An, đối tượng là sinh viên năm thứ nhất ngành Mỹ thuật tại Trường Cao đẳng Sư phạm Nghệ An trong giai đoạn 2015-2017. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời nâng cao năng lực thẩm mỹ và sáng tạo của sinh viên, góp phần phát triển giáo dục mỹ thuật phù hợp với đặc thù vùng miền và bản sắc dân tộc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về phương pháp dạy học tích cực, nghệ thuật trang trí và mỹ thuật dân gian. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết phương pháp dạy học tích cực: Nhấn mạnh vai trò chủ động, sáng tạo của người học trong quá trình tiếp nhận kiến thức, bao gồm các phương pháp như đặt và giải quyết vấn đề, học theo dự án, hợp tác nhóm và trò chơi. Lý thuyết này giúp phát huy năng lực tư duy, kỹ năng thực hành và thái độ tích cực của sinh viên trong học tập mỹ thuật.

  • Lý thuyết nghệ thuật trang trí dân gian: Tập trung vào các khái niệm về hoa văn, họa tiết, màu sắc, bố cục và kỹ thuật tạo hình truyền thống. Các khái niệm chính gồm: họa tiết trang trí (hình học, hình tượng), màu sắc chủ đạo (đỏ, vàng, trắng, xanh, chàm), bố cục thành dải và đăng đối, kỹ thuật thêu, ghép vải, in sáp ong và đính hạt cườm.

Khung lý thuyết này giúp phân tích giá trị nghệ thuật của hoa văn dân tộc Mông và xây dựng phương pháp dạy học phù hợp với đặc điểm sinh viên và chương trình đào tạo.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp tài liệu khoa học, văn bản pháp luật, giáo trình, công trình nghiên cứu về dân tộc Mông, nghệ thuật trang trí và phương pháp dạy học mỹ thuật. Thu thập thông tin từ các nguồn sách, báo, giáo án và tài liệu tham khảo trong và ngoài nước.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Khảo sát thực trạng dạy học môn Trang trí tại Trường Cao đẳng Sư phạm Nghệ An thông qua phỏng vấn giảng viên, khảo sát sinh viên, thống kê kết quả học tập và quan sát quá trình giảng dạy. Thực nghiệm vận dụng hoa văn dân tộc Mông vào bài giảng, đánh giá hiệu quả qua kết quả học tập và phản hồi của sinh viên.

  • Phương pháp khảo sát điền dã, liên ngành: Thực địa tại các bản làng dân tộc Mông, khảo sát hoa văn trên trang phục, so sánh với các dân tộc khác để làm rõ đặc trưng và giá trị nghệ thuật.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 9 giảng viên mỹ thuật và sinh viên năm thứ nhất ngành Mỹ thuật tại trường, với thời gian nghiên cứu từ 2015 đến 2017. Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, so sánh kết quả thực nghiệm và đối chứng, phân tích định tính qua phỏng vấn và quan sát.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giá trị nghệ thuật và đặc trưng hoa văn dân tộc Mông
    Hoa văn dân tộc Mông ở Nghệ An có đặc điểm nổi bật về màu sắc sặc sỡ gồm đỏ, vàng, trắng, xanh lơ và chàm đậm làm nền. Bố cục hoa văn thường theo dạng dải ngang, dải dọc hoặc ô vuông, với họa tiết hình học đăng đối, xoay chiều tạo sự sinh động. Kỹ thuật tạo hình đa dạng gồm thêu, ghép vải, in sáp ong và đính hạt cườm, thể hiện sự tỉ mỉ và sáng tạo của nghệ nhân. Ví dụ, họa tiết hình vuông tượng trưng cho mặt đất, hình tròn cho mặt trời, hình tam giác cho núi rừng, tạo nên ngôn ngữ tạo hình đặc trưng.

  2. Thực trạng dạy học môn Trang trí tại Trường Cao đẳng Sư phạm Nghệ An
    Khảo sát cho thấy 100% giảng viên nhận thức được tầm quan trọng của việc lồng ghép văn hóa dân tộc trong giảng dạy mỹ thuật, nhưng chỉ khoảng 30% có tài liệu tham khảo về hoa văn dân tộc Mông. Thời lượng học phần Trang trí hiện tại là 30 tiết lý thuyết và thực hành, trong đó thực hành chiếm 26 tiết, nhưng sinh viên chủ yếu sao chép mẫu, chưa phát huy sáng tạo. Kết quả kiểm tra bài tập trang trí cho thấy khoảng 60% sinh viên đạt điểm trung bình trở lên, nhưng chỉ 20% thể hiện được sự sáng tạo trong vận dụng hoa văn dân tộc.

  3. Hiệu quả vận dụng hoa văn dân tộc Mông trong dạy học
    Thực nghiệm áp dụng hoa văn dân tộc Mông vào bài giảng Trang trí cho lớp thực nghiệm cho thấy điểm trung bình bài tập tăng từ 5,8 lên 7,2 (tăng 24%), trong khi lớp đối chứng không có sự thay đổi đáng kể. Khảo sát sinh viên cho thấy 85% cảm thấy hứng thú và hiểu sâu sắc hơn về giá trị văn hóa dân tộc qua bài học. Phản hồi giảng viên cũng đánh giá cao tính khả thi và hiệu quả của biện pháp này trong việc nâng cao năng lực thẩm mỹ và sáng tạo của sinh viên.

  4. Khó khăn và hạn chế trong giảng dạy
    Sinh viên đa phần đến từ vùng nông thôn, miền núi, có hoàn cảnh khó khăn, thiếu điều kiện học tập mỹ thuật từ phổ thông. Tài liệu giảng dạy về hoa văn dân tộc còn hạn chế, giảng viên thiếu thời gian và nguồn lực để nghiên cứu sâu. Thời lượng học phần chưa phù hợp để sinh viên phát huy sáng tạo, nhiều bài tập mang tính sao chép, chưa phát triển kỹ năng vận dụng thực tế.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định giá trị nghệ thuật đặc sắc của hoa văn dân tộc Mông, phù hợp để đưa vào giảng dạy môn Trang trí nhằm bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa. Việc vận dụng hoa văn dân tộc trong dạy học không chỉ giúp sinh viên nâng cao kỹ năng mỹ thuật mà còn tăng cường nhận thức văn hóa, tạo động lực học tập tích cực.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về dạy học mỹ thuật dân tộc cho thấy phương pháp dạy học tích cực, kết hợp thực hành và nghiên cứu văn hóa truyền thống là xu hướng hiệu quả. Việc tăng cường thời lượng thực hành và đổi mới phương pháp giảng dạy phù hợp với đặc điểm sinh viên miền núi là cần thiết.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình bài tập giữa lớp thực nghiệm và đối chứng, bảng khảo sát mức độ hài lòng của sinh viên, và sơ đồ mô tả bố cục hoa văn dân tộc Mông. Những biểu đồ này minh họa rõ ràng sự cải thiện về chất lượng học tập và hiệu quả biện pháp vận dụng hoa văn dân tộc.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường thời lượng và điều chỉnh nội dung học phần Trang trí
    Tăng thời lượng học phần Trang trí từ 2 tín chỉ lên 3 tín chỉ, trong đó tăng thời gian thực hành lên 35 tiết để sinh viên có đủ thời gian nghiên cứu, sáng tạo và vận dụng hoa văn dân tộc. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và khoa Giáo dục thể chất nghệ thuật. Thời gian: áp dụng từ năm học tiếp theo.

  2. Biên soạn tài liệu giảng dạy chuyên sâu về hoa văn dân tộc Mông
    Xây dựng bộ tài liệu hướng dẫn chi tiết về họa tiết, kỹ thuật tạo hình và cách vận dụng hoa văn dân tộc Mông trong bài giảng Trang trí. Chủ thể thực hiện: Tổ Mĩ thuật phối hợp với các chuyên gia văn hóa dân tộc. Thời gian: 6-12 tháng.

  3. Đào tạo, bồi dưỡng giảng viên về phương pháp dạy học tích cực và văn hóa dân tộc
    Tổ chức các khóa tập huấn nâng cao năng lực giảng viên về phương pháp dạy học tích cực, kỹ thuật vận dụng hoa văn dân tộc trong giảng dạy mỹ thuật. Chủ thể thực hiện: Khoa Giáo dục thể chất nghệ thuật, Trung tâm đào tạo bồi dưỡng. Thời gian: hàng năm.

  4. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm, thực tế tại cộng đồng dân tộc Mông
    Tạo điều kiện cho sinh viên tham gia thực địa, khảo sát hoa văn dân tộc tại các bản làng Mông để tăng cường hiểu biết thực tế và cảm nhận văn hóa. Chủ thể thực hiện: Khoa, giảng viên bộ môn. Thời gian: theo kế hoạch học kỳ.

  5. Khuyến khích sinh viên nghiên cứu, sáng tạo dựa trên hoa văn dân tộc
    Tổ chức các cuộc thi, dự án sáng tạo mỹ thuật lấy cảm hứng từ hoa văn dân tộc Mông nhằm phát huy năng lực sáng tạo và ý thức bảo tồn văn hóa. Chủ thể thực hiện: Nhà trường, khoa, câu lạc bộ sinh viên. Thời gian: định kỳ hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục mỹ thuật
    Nhận được kiến thức chuyên sâu về phương pháp dạy học tích cực và ứng dụng hoa văn dân tộc trong giảng dạy, giúp nâng cao chất lượng đào tạo và bảo tồn văn hóa truyền thống.

  2. Sinh viên ngành Mỹ thuật và Sư phạm Mỹ thuật
    Hỗ trợ phát triển kỹ năng thực hành, tư duy sáng tạo và nhận thức văn hóa, giúp sinh viên vận dụng hiệu quả kiến thức vào học tập và giảng dạy sau này.

  3. Nhà nghiên cứu văn hóa dân tộc và mỹ thuật dân gian
    Cung cấp dữ liệu thực tiễn về hoa văn dân tộc Mông Nghệ An, kỹ thuật tạo hình và giá trị nghệ thuật, làm cơ sở cho các nghiên cứu sâu hơn về văn hóa và mỹ thuật dân tộc.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và phát triển văn hóa
    Tham khảo để xây dựng chính sách đào tạo, bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc trong giáo dục, góp phần phát triển bền vững văn hóa vùng miền.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần ứng dụng hoa văn dân tộc Mông trong dạy học môn Trang trí?
    Ứng dụng hoa văn dân tộc giúp sinh viên hiểu và trân trọng giá trị văn hóa truyền thống, nâng cao năng lực thẩm mỹ và sáng tạo, đồng thời góp phần bảo tồn bản sắc dân tộc trong giáo dục mỹ thuật.

  2. Phương pháp dạy học tích cực nào phù hợp nhất với môn Trang trí?
    Phương pháp học theo dự án, hợp tác nhóm và đặt giải quyết vấn đề được đánh giá cao vì phát huy tính chủ động, sáng tạo và kỹ năng thực hành của sinh viên trong môn Trang trí.

  3. Sinh viên miền núi gặp khó khăn gì khi học môn Trang trí?
    Sinh viên thường thiếu điều kiện học tập mỹ thuật từ phổ thông, tài liệu tham khảo hạn chế, và chưa quen với phương pháp học tích cực, dẫn đến khó phát huy năng lực sáng tạo và vận dụng hoa văn dân tộc.

  4. Làm thế nào để giảng viên nâng cao hiệu quả giảng dạy hoa văn dân tộc?
    Giảng viên cần được đào tạo chuyên sâu về văn hóa dân tộc và phương pháp dạy học tích cực, sử dụng tài liệu phù hợp, kết hợp thực hành và trải nghiệm thực tế để sinh viên tiếp thu hiệu quả.

  5. Hoa văn dân tộc Mông có đặc điểm gì nổi bật trong trang trí?
    Hoa văn dân tộc Mông nổi bật với màu sắc rực rỡ (đỏ, vàng, xanh, trắng, chàm), bố cục đăng đối, dải hoa văn và họa tiết hình học như vuông, tròn, tam giác, thể hiện sự kết hợp hài hòa giữa thẩm mỹ và ý nghĩa văn hóa.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ giá trị nghệ thuật đặc sắc của hoa văn dân tộc Mông Nghệ An và tầm quan trọng của việc ứng dụng trong dạy học môn Trang trí tại Trường Cao đẳng Sư phạm Nghệ An.
  • Thực trạng giảng dạy hiện tại còn nhiều hạn chế về tài liệu, thời lượng và phương pháp, ảnh hưởng đến hiệu quả học tập của sinh viên.
  • Thực nghiệm vận dụng hoa văn dân tộc Mông cho thấy cải thiện rõ rệt về điểm số và thái độ học tập của sinh viên, khẳng định tính khả thi của biện pháp.
  • Đề xuất tăng thời lượng học phần, biên soạn tài liệu chuyên sâu, đào tạo giảng viên và tổ chức hoạt động trải nghiệm nhằm nâng cao chất lượng dạy học.
  • Khuyến khích các bên liên quan áp dụng và phát triển nghiên cứu tiếp theo để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc trong giáo dục mỹ thuật.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị đào tạo cần triển khai điều chỉnh chương trình, tổ chức đào tạo giảng viên và xây dựng tài liệu trong năm học tới để nâng cao hiệu quả giảng dạy môn Trang trí.