## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29/NQ-TW ngày 4/11/2013, việc chuyển đổi phương pháp dạy học từ truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực người học trở thành yêu cầu cấp thiết. Lịch sử là bộ môn khoa học xã hội quan trọng, góp phần hình thành nhân sinh quan, thế giới quan khoa học cho học sinh trung học phổ thông (THPT). Tuy nhiên, hiện tượng học sinh thiếu hứng thú với môn Lịch sử ngày càng phổ biến, nguyên nhân chủ yếu do phương pháp dạy học còn truyền thống, nặng về ghi nhớ máy móc. 

Đề tài “Sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Lịch sử cổ trung đại Việt Nam ở trường THPT tỉnh Quảng Ninh” nhằm mục tiêu nghiên cứu cơ sở lý luận, thực tiễn và đề xuất các biện pháp vận dụng kiến thức liên môn (KTLM) trong dạy học lịch sử cổ trung đại Việt Nam (từ nguồn gốc đến giữa thế kỉ XIX) tại các trường THPT tỉnh Quảng Ninh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các bài học nội khóa và ngoại khóa trong chương trình Lịch sử lớp 10, chương trình chuẩn, với thời gian khảo sát và thực nghiệm từ năm 2018 đến 2019.

Việc sử dụng KTLM được kỳ vọng góp phần nâng cao hiệu quả dạy học, phát triển năng lực tư duy, sáng tạo và vận dụng kiến thức của học sinh, đồng thời khắc phục tình trạng rời rạc, tản mạn trong kiến thức lịch sử. Qua khảo sát 19 giáo viên và 250 học sinh tại 5 trường THPT trên địa bàn tỉnh, kết quả cho thấy 100% giáo viên nhận thức rõ vai trò của KTLM trong đổi mới phương pháp dạy học, tuy nhiên việc áp dụng thường xuyên còn hạn chế do nhiều khó khăn về năng lực và tài liệu. Học sinh đánh giá cao việc sử dụng KTLM giúp tăng hứng thú và hiệu quả học tập.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết phát triển năng lực người học:** Nghị quyết 29-NQ/TW nhấn mạnh chuyển đổi mục tiêu giáo dục từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học, trong đó năng lực tư duy, sáng tạo và vận dụng kiến thức là trọng tâm.
- **Lý thuyết dạy học liên môn:** Các nhà giáo dục Xô Viết và Việt Nam đều khẳng định vai trò của việc liên kết kiến thức giữa các môn học để giúp học sinh hiểu sâu sắc, toàn diện và phát triển năng lực tư duy. KTLM giúp làm sáng tỏ nội dung bài học, tạo hứng thú và phát huy tính tích cực của học sinh.
- **Khái niệm kiến thức liên môn (KTLM):** Là sự tổng hòa, vận dụng kiến thức từ nhiều môn học khác nhau nhằm làm rõ và nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức lịch sử, giúp học sinh phát triển năng lực phân tích, tổng hợp và vận dụng thực tiễn.
- **Đặc trưng kiến thức lịch sử:** Tính quá khứ, không lặp lại, cụ thể, hệ thống và thống nhất giữa “sử” và “luận” đòi hỏi giáo viên phải vận dụng KTLM để cung cấp kiến thức chính xác, sinh động và có hệ thống.
- **Mối quan hệ giữa kiến thức lịch sử với các môn học khác:** Văn học, Địa lí, Giáo dục công dân, Khoa học tự nhiên và Nghệ thuật đều có mối liên hệ mật thiết với lịch sử, hỗ trợ làm rõ nội dung và phát triển năng lực cho học sinh.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** 
  - Tài liệu lý luận về giáo dục học, tâm lý học, giáo dục lịch sử trong và ngoài nước.
  - Khảo sát thực trạng dạy học lịch sử tại 5 trường THPT tỉnh Quảng Ninh qua phiếu điều tra với 19 giáo viên và 250 học sinh.
  - Phỏng vấn trực tiếp giáo viên, học sinh và lãnh đạo nhà trường.
  - Thực nghiệm sư phạm áp dụng các biện pháp sử dụng KTLM trong dạy học lịch sử cổ trung đại Việt Nam.
  
- **Phương pháp phân tích:** 
  - Phân tích định tính và định lượng số liệu khảo sát.
  - So sánh, đối chiếu kết quả thực nghiệm với thực trạng và lý luận.
  - Đánh giá hiệu quả qua các tiêu chí về hứng thú học tập, năng lực tư duy và kết quả học tập.

- **Timeline nghiên cứu:** 
  - Nghiên cứu lý luận và khảo sát thực trạng: 6 tháng đầu năm 2019.
  - Thực nghiệm sư phạm và xử lý số liệu: 6 tháng cuối năm 2019.
  - Tổng hợp, phân tích và hoàn thiện luận văn: cuối năm 2019.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Nhận thức của giáo viên:** 100% giáo viên khảo sát nhận thức rõ vai trò của KTLM trong đổi mới phương pháp dạy học lịch sử. 84,2% thường sử dụng kiến thức liên môn từ các môn khoa học xã hội như Văn học, Địa lí, Giáo dục công dân; 47,3% sử dụng thêm kiến thức từ các ngành nghệ thuật và khoa học tự nhiên; 21% vận dụng kiến thức khoa học tự nhiên để giải thích các thành tựu văn hóa.
  
- **Mức độ áp dụng:** 100% giáo viên áp dụng KTLM trong dạy học, nhưng chỉ khoảng 30-40% sử dụng thường xuyên, phần lớn còn mang tính hình thức hoặc chỉ áp dụng trong một số bài học đặc thù.

- **Khó khăn:** 84,3% giáo viên cho rằng thiếu kinh nghiệm và chưa thuần thục về phương pháp là trở ngại lớn nhất; 50% đánh giá nguồn tư liệu và năng lực học sinh là khó khăn trung bình; cơ sở vật chất ít ảnh hưởng.

- **Phản hồi học sinh:** 46,4% học sinh yêu thích môn Lịch sử; 44,8% đánh giá môn học quan trọng; 79,2% cho rằng KTLM giúp yêu thích môn hơn; 59,2% thấy dễ học, dễ nhớ; 50,4% cảm thấy KTLM kích thích tư duy và vận dụng kiến thức. Tuy nhiên, 44,8% cho rằng kiến thức quá tải khi sử dụng KTLM không hợp lý.

- **Hiệu quả thực nghiệm:** Kết quả thực nghiệm dạy học trên lớp và dạy học di sản tại thực địa cho thấy việc sử dụng KTLM giúp tăng cường hứng thú, phát triển năng lực tư duy và nâng cao kết quả học tập so với phương pháp truyền thống.

### Thảo luận kết quả

Việc giáo viên nhận thức đúng và áp dụng KTLM phù hợp góp phần nâng cao chất lượng dạy học lịch sử, đồng thời phát huy năng lực tư duy, sáng tạo của học sinh. Tuy nhiên, khó khăn về năng lực và kinh nghiệm của giáo viên, cũng như việc chọn lọc, khai thác tài liệu liên môn chưa hiệu quả, dẫn đến việc áp dụng còn hạn chế và đôi khi gây quá tải cho học sinh.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả khảo sát tại Quảng Ninh phù hợp với xu hướng chung về vai trò quan trọng của dạy học liên môn trong phát triển năng lực người học. Việc kết hợp dạy học nội khóa và ngoại khóa, đặc biệt là dạy học di sản tại thực địa, tạo điều kiện thuận lợi để vận dụng KTLM một cách sinh động, thực tiễn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỉ lệ sử dụng KTLM theo môn học liên quan, bảng so sánh kết quả học tập trước và sau thực nghiệm, biểu đồ đánh giá mức độ hứng thú của học sinh.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên:** Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp sử dụng KTLM, nâng cao năng lực sư phạm và kiến thức liên môn cho giáo viên lịch sử trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm thực hiện.

- **Phát triển nguồn tài liệu liên môn:** Xây dựng và cung cấp hệ thống tài liệu, bài giảng mẫu, tư liệu tham khảo liên môn phù hợp với chương trình Lịch sử lớp 10, cập nhật thường xuyên, hỗ trợ giáo viên trong việc chọn lọc và vận dụng kiến thức.

- **Đẩy mạnh dạy học ngoại khóa, thực địa:** Khuyến khích các trường THPT tổ chức các hoạt động dạy học di sản, thực địa gắn với lịch sử cổ trung đại Việt Nam, tận dụng các di tích lịch sử văn hóa tại Quảng Ninh, nhằm tăng cường trải nghiệm thực tế và vận dụng KTLM.

- **Xây dựng môi trường học tập tích cực:** Tạo điều kiện cho học sinh tham gia các hoạt động nhóm, thuyết trình, nghiên cứu khoa học nhỏ nhằm phát triển năng lực tư duy, giao tiếp và hợp tác, đồng thời tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học.

- **Đánh giá và điều chỉnh liên tục:** Thiết lập hệ thống đánh giá hiệu quả việc sử dụng KTLM qua khảo sát định kỳ, phản hồi từ giáo viên và học sinh để điều chỉnh phương pháp, nội dung phù hợp với thực tiễn.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Giáo viên Lịch sử THPT:** Nắm bắt phương pháp sử dụng KTLM để đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

- **Nhà quản lý giáo dục:** Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên, phát triển chương trình và tài liệu giảng dạy phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục.

- **Sinh viên, học viên cao học ngành Sư phạm Lịch sử:** Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về dạy học liên môn, áp dụng vào nghiên cứu và thực hành sư phạm.

- **Nhà nghiên cứu giáo dục:** Khai thác dữ liệu khảo sát, thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu sâu hơn về phương pháp dạy học liên môn và phát triển năng lực người học trong bối cảnh đổi mới giáo dục.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Kiến thức liên môn là gì và tại sao cần sử dụng trong dạy học Lịch sử?**  
   Kiến thức liên môn là sự kết hợp, vận dụng kiến thức từ nhiều môn học khác nhau để làm rõ và nâng cao hiệu quả tiếp thu kiến thức lịch sử. Nó giúp học sinh hiểu sâu sắc, toàn diện và phát triển năng lực tư duy, sáng tạo.

2. **Việc sử dụng KTLM có ảnh hưởng thế nào đến hứng thú học tập của học sinh?**  
   Sử dụng KTLM giúp bài học sinh động, gần gũi với thực tế, kích thích tư duy và sự sáng tạo, từ đó tăng hứng thú và động lực học tập của học sinh.

3. **Khó khăn lớn nhất khi áp dụng KTLM trong dạy học Lịch sử là gì?**  
   Khó khăn chủ yếu là năng lực và kinh nghiệm của giáo viên trong việc tìm kiếm, chọn lọc và vận dụng tài liệu liên môn phù hợp, cũng như phương pháp tổ chức dạy học hiệu quả.

4. **Làm thế nào để khắc phục khó khăn khi sử dụng KTLM?**  
   Cần tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên, phát triển nguồn tài liệu liên môn phong phú, đồng thời tăng cường dạy học ngoại khóa, thực địa để tạo môi trường học tập tích cực.

5. **Việc sử dụng KTLM có phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông mới không?**  
   Rất phù hợp, bởi chương trình giáo dục phổ thông tổng thể 2018 nhấn mạnh dạy học tích hợp, phát triển năng lực và phẩm chất người học, trong đó KTLM là phương pháp then chốt để thực hiện mục tiêu này.

## Kết luận

- Đề tài đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về việc sử dụng kiến thức liên môn trong dạy học Lịch sử cổ trung đại Việt Nam tại các trường THPT tỉnh Quảng Ninh.  
- Khảo sát thực trạng cho thấy giáo viên nhận thức đúng vai trò của KTLM nhưng việc áp dụng còn hạn chế do khó khăn về năng lực và tài liệu.  
- Thực nghiệm sư phạm chứng minh việc sử dụng KTLM giúp nâng cao hiệu quả dạy học, phát triển năng lực tư duy và hứng thú học tập của học sinh.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực giáo viên, phát triển tài liệu, đẩy mạnh dạy học ngoại khóa và xây dựng môi trường học tập tích cực.  
- Khuyến nghị các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu tiếp tục phát triển và ứng dụng KTLM trong đổi mới giáo dục lịch sử, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

**Hành động tiếp theo:** Triển khai các khóa đào tạo bồi dưỡng giáo viên, xây dựng tài liệu liên môn, tổ chức thực nghiệm mở rộng và đánh giá hiệu quả lâu dài.  
**Kêu gọi:** Các trường THPT và Sở Giáo dục tỉnh Quảng Ninh cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy học lịch sử theo hướng phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.