## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục Việt Nam hiện nay, việc phát triển kỹ năng tư duy cho học sinh tiểu học được xem là một nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng dạy học và đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp giáo dục. Theo báo cáo khảo sát tại một số trường tiểu học trên địa bàn huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh, 100% giáo viên (GV) đồng thuận về sự cần thiết của việc rèn luyện kỹ năng tư duy cho học sinh (HS) trong môn Toán, tuy nhiên chỉ có khoảng 63,3% GV thường xuyên thực hiện điều này. Vấn đề đặt ra là làm thế nào để rèn luyện hiệu quả kỹ năng tư duy cho HS lớp 5 trong dạy học chủ đề số thập phân – một nội dung quan trọng trong chương trình Toán tiểu học.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa lý luận về tư duy và kỹ năng tư duy, khảo sát thực trạng rèn luyện kỹ năng tư duy cho HS lớp 5, từ đó đề xuất các biện pháp sư phạm phù hợp để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường tiểu học tại huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh trong năm học 2018-2019, với đối tượng là HS lớp 5 và GV dạy Toán lớp 5.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc phát triển năng lực tư duy cho HS tiểu học, góp phần đổi mới phương pháp dạy học Toán, đồng thời hỗ trợ GV nâng cao hiệu quả giảng dạy, giúp HS phát triển toàn diện về nhận thức và kỹ năng giải quyết vấn đề.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết tâm lý giáo dục về tư duy và phát triển kỹ năng tư duy, trong đó:

- **Lý thuyết về tư duy của Wurzburg**: Tư duy là hành động bên trong nhằm xem xét các mối quan hệ, diễn ra độc lập với tri giác cảm tính.
- **Thang phân loại tư duy của Bloom (được chỉnh sửa bởi Lorin Anderson)**: Bao gồm các cấp độ nhớ, hiểu, vận dụng, phân tích, đánh giá và sáng tạo, được áp dụng để thiết kế mục tiêu học tập và đánh giá năng lực tư duy của HS.
- **Lý thuyết xây dựng kiến thức của J. Bruner**: Nhấn mạnh vai trò của ngôn ngữ và quá trình học tập chủ động, xã hội trong việc phát triển tư duy.
- Các khái niệm chính: tư duy, kỹ năng tư duy, thao tác tư duy (phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa, khái quát hóa), đặc điểm nhận thức của HS tiểu học.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Tài liệu lý luận, chương trình, sách giáo khoa Toán lớp 5, khảo sát thực tiễn tại 5 trường tiểu học ở huyện Yên Phong, Bắc Ninh; dữ liệu thu thập từ 30 GV dạy lớp 5.
- **Phương pháp phân tích**: Phân tích định tính và định lượng, sử dụng thống kê toán học để xử lý số liệu khảo sát và thực nghiệm sư phạm.
- **Timeline nghiên cứu**: Nghiên cứu diễn ra trong năm học 2018-2019, bao gồm khảo sát thực trạng, đề xuất biện pháp, tổ chức thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.
- **Phương pháp thu thập dữ liệu**: Quan sát, điều tra bằng bảng hỏi, phỏng vấn trực tiếp GV, thực nghiệm sư phạm với HS lớp 5.
- **Lý do chọn phương pháp**: Phương pháp phối hợp giúp đánh giá toàn diện thực trạng và hiệu quả biện pháp, đảm bảo tính khách quan và khoa học.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Nhận thức của GV về kỹ năng tư duy**: 100% GV khảo sát cho rằng việc rèn luyện kỹ năng tư duy trong dạy học môn Toán là cần thiết. Tuy nhiên, chỉ 63,3% GV thường xuyên thực hiện, còn lại 36,7% chỉ thỉnh thoảng áp dụng.

2. **Thực trạng rèn luyện kỹ năng tư duy**: Phần lớn GV còn lúng túng, thiếu biện pháp hiệu quả, chủ yếu dạy theo kinh nghiệm và hệ thống bài tập trong sách giáo khoa, chưa tạo điều kiện cho HS phát huy tư duy sáng tạo. HS thường chỉ giải được các bài toán dạng mẫu, gặp khó khăn với bài toán mới hoặc yêu cầu vận dụng suy luận.

3. **Kết quả thực nghiệm sư phạm**: Sau khi áp dụng các biện pháp rèn luyện kỹ năng tư duy qua chủ đề số thập phân, tỷ lệ HS đạt mức độ tư duy vận dụng và phân tích tăng lên khoảng 25% so với lớp đối chứng, đồng thời HS thể hiện sự tự tin và sáng tạo hơn trong giải toán.

4. **Đánh giá kỹ năng tư duy của HS**: HS có khả năng nhận biết và ghi nhớ các dạng toán cơ bản đạt trên 80%, tuy nhiên kỹ năng phân tích, tổng hợp và sáng tạo còn hạn chế, chỉ đạt khoảng 50-60%.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của thực trạng trên xuất phát từ việc GV chưa được đào tạo bài bản về phương pháp rèn luyện kỹ năng tư duy, áp lực chương trình và thói quen dạy học truyền thống. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với xu hướng chung về khó khăn trong phát triển tư duy cho HS tiểu học.

Việc áp dụng các biện pháp sư phạm dựa trên lý thuyết xây dựng kiến thức và thang phân loại tư duy của Bloom đã giúp HS phát triển kỹ năng tư duy một cách có hệ thống, tăng cường khả năng giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ HS đạt các cấp độ tư duy trước và sau thực nghiệm, hoặc bảng phân tích kết quả bài kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Xây dựng chương trình đào tạo GV về kỹ năng tư duy**: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về phương pháp rèn luyện kỹ năng tư duy trong dạy học Toán tiểu học, đặc biệt là chủ đề số thập phân. Mục tiêu nâng tỷ lệ GV thường xuyên áp dụng biện pháp lên 90% trong vòng 1 năm.

2. **Thiết kế hệ thống bài tập phát triển kỹ năng tư duy**: Phát triển bộ bài tập đa dạng, có tính sáng tạo, khuyến khích HS vận dụng các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, so sánh. Áp dụng trong các tiết học và bài kiểm tra định kỳ.

3. **Tăng cường hoạt động nhóm và thảo luận trong lớp**: Khuyến khích GV tổ chức các hoạt động học tập nhóm, thảo luận để HS phát triển kỹ năng giao tiếp, hợp tác và tư duy phản biện. Thực hiện thường xuyên trong mỗi tuần học.

4. **Đổi mới phương pháp đánh giá**: Áp dụng các hình thức đánh giá đa dạng, tập trung vào đánh giá năng lực tư duy và giải quyết vấn đề thay vì chỉ kiểm tra kiến thức nhớ máy móc. Triển khai trong các kỳ kiểm tra cuối học kỳ.

5. **Hỗ trợ về mặt cơ sở vật chất và tài liệu**: Cung cấp đầy đủ đồ dùng dạy học, tài liệu tham khảo và công cụ hỗ trợ để GV dễ dàng tổ chức các hoạt động rèn luyện kỹ năng tư duy.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Giáo viên tiểu học**: Nắm bắt các biện pháp rèn luyện kỹ năng tư duy hiệu quả, áp dụng vào giảng dạy môn Toán, nâng cao chất lượng dạy học.

2. **Nhà quản lý giáo dục**: Tham khảo để xây dựng chính sách đào tạo GV, đổi mới chương trình và phương pháp dạy học phù hợp với xu hướng phát triển năng lực học sinh.

3. **Sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học**: Học tập lý luận và thực tiễn về phát triển kỹ năng tư duy, chuẩn bị hành trang nghề nghiệp.

4. **Nghiên cứu sinh và nhà khoa học giáo dục**: Tham khảo cơ sở lý luận và kết quả thực nghiệm để phát triển nghiên cứu sâu hơn về phát triển năng lực tư duy cho HS tiểu học.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao cần rèn luyện kỹ năng tư duy cho HS lớp 5?**  
Kỹ năng tư duy giúp HS phát triển khả năng phân tích, tổng hợp, giải quyết vấn đề, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

2. **Các biện pháp rèn luyện kỹ năng tư duy hiệu quả là gì?**  
Bao gồm tổ chức hoạt động học tập nhóm, thiết kế bài tập sáng tạo, đổi mới phương pháp giảng dạy và đánh giá, tạo môi trường học tập tích cực.

3. **Làm thế nào để GV đánh giá kỹ năng tư duy của HS?**  
GV có thể sử dụng các bài kiểm tra vận dụng, quan sát quá trình thảo luận nhóm, đánh giá sản phẩm học tập và phản hồi của HS.

4. **Khó khăn phổ biến khi rèn luyện kỹ năng tư duy cho HS là gì?**  
GV thường thiếu kinh nghiệm, áp lực chương trình, thiếu tài liệu hỗ trợ và HS chưa quen với phương pháp học tích cực.

5. **Làm sao để khắc phục những khó khăn này?**  
Tăng cường đào tạo GV, cung cấp tài liệu, đổi mới chương trình, khuyến khích GV áp dụng phương pháp dạy học tích cực và hỗ trợ HS phát triển kỹ năng tự học.

## Kết luận

- Hệ thống hóa lý luận về tư duy và kỹ năng tư duy, đặc biệt trong dạy học chủ đề số thập phân cho HS lớp 5.  
- Khảo sát thực trạng cho thấy GV nhận thức cao về tầm quan trọng nhưng còn hạn chế trong thực hành rèn luyện kỹ năng tư duy.  
- Đề xuất 4 biện pháp sư phạm thiết thực, phù hợp với đặc điểm nhận thức HS và chương trình Toán tiểu học.  
- Thực nghiệm sư phạm chứng minh tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất.  
- Khuyến nghị triển khai rộng rãi các biện pháp này trong các trường tiểu học nhằm nâng cao chất lượng dạy học Toán và phát triển năng lực tư duy cho HS.

**Hành động tiếp theo:** Các nhà quản lý giáo dục và GV cần phối hợp tổ chức đào tạo, đổi mới phương pháp và đánh giá, đồng thời áp dụng các biện pháp đã đề xuất để nâng cao kỹ năng tư duy cho HS lớp 5.  
**Kêu gọi:** Hãy cùng chung tay phát triển kỹ năng tư duy cho thế hệ học sinh tương lai, bắt đầu từ những bài học số thập phân trong lớp 5 hôm nay!