Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam ngày càng hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế thế giới, đặc biệt sau khi gia nhập Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ Xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), các sản phẩm nông nghiệp Việt Nam phải đối mặt với nhiều thách thức cạnh tranh gay gắt. Việc xây dựng và phát triển thương hiệu cho các sản phẩm nông nghiệp trở thành yếu tố sống còn nhằm nâng cao giá trị, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và mở rộng thị trường tiêu thụ. Tỉnh Cao Bằng, với nhiều sản phẩm nông sản đặc trưng như sáo trúc, miến dong Phia Đén, và đặc biệt là cây thạch đen, đã chú trọng phát triển thương hiệu nhằm nâng cao giá trị kinh tế cho người dân địa phương.

Cây thạch đen được trồng chủ yếu tại huyện Thạch An với diện tích khoảng 215 ha, năng suất đạt 5,5 - 6 tấn cây thạch khô/ha, tạo ra sản lượng đáng kể và mang lại thu nhập bình quân 50-60 triệu đồng/hộ/năm. Tuy nhiên, sản phẩm thạch đen đang chịu ảnh hưởng tiêu cực do hàng giả, hàng nhái từ các địa phương khác, làm giảm uy tín và giá trị thương hiệu. Nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng phát triển thương hiệu “Thạch đen Cao Bằng” tại huyện Thạch An trong giai đoạn 2016-2018, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp phát triển thương hiệu bền vững giai đoạn 2019-2025. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao nhận thức pháp luật về sở hữu trí tuệ, tăng sức cạnh tranh và phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển thương hiệu, đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp. Khái niệm thương hiệu được hiểu là tổng hợp các yếu tố vật chất, thẩm mỹ và cảm xúc tạo nên sự nhận diện và giá trị trong tâm trí khách hàng. Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam quy định các hình thức bảo hộ thương hiệu gồm chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu thông thường, nhãn hiệu tập thể và nhãn hiệu chứng nhận, trong đó nhãn hiệu chứng nhận được xem là công cụ hiệu quả để xây dựng thương hiệu cho sản phẩm đặc sản.

Các yếu tố cấu thành thương hiệu bao gồm: tên thương hiệu, logo, nhận diện thương hiệu (tính cách, slogan, nhạc hiệu, màu sắc). Vai trò của thương hiệu đối với doanh nghiệp là tài sản vô hình, giúp tăng lợi nhuận, thu hút khách hàng và tạo lợi thế cạnh tranh; đối với người tiêu dùng là tạo lòng tin về chất lượng và nguồn gốc sản phẩm; đối với nền kinh tế là biểu tượng sức mạnh quốc gia, bảo vệ thị trường nội địa và nâng cao uy tín xuất khẩu.

Phát triển thương hiệu bao gồm các bước: xây dựng thương hiệu (nghiên cứu thị trường, tầm nhìn, chiến lược, định vị, nhận diện, truyền thông, đăng ký bảo hộ), phát triển thương hiệu (mở rộng sản phẩm, thị trường), bảo vệ thương hiệu (đăng ký, giám sát, xử lý vi phạm), định giá và khai thác giá trị thương hiệu.

Các nhân tố ảnh hưởng đến phát triển thương hiệu nông sản gồm: công cụ quản lý nhà nước về sở hữu trí tuệ, nhận thức của các bên liên quan, trình độ khoa học kỹ thuật, sự gắn kết trong chuỗi giá trị sản phẩm và nguồn lực tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các cơ quan quản lý như Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chi cục Thống kê huyện Thạch An, cung cấp thông tin về kinh tế xã hội, diện tích trồng cây thạch đen, số hộ sản xuất, thu nhập và thị trường tiêu thụ.

Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát 293 hộ sản xuất kinh doanh thạch đen tại 9 xã, thị trấn của huyện Thạch An, sử dụng phương pháp chọn mẫu theo công thức Slovin với sai số 5%. Đồng thời, khảo sát 171 khách hàng tiêu dùng sản phẩm thạch đen tại 10 cửa hàng trên địa bàn, đánh giá cảm nhận về chất lượng, thương hiệu và giá cả sản phẩm.

Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 23 và Excel, áp dụng các phương pháp thống kê mô tả, so sánh, phân tổ, biểu đồ và bảng thống kê để trình bày kết quả. Các chỉ tiêu nghiên cứu bao gồm diện tích trồng, số hộ tham gia, doanh thu, thu nhập bình quân, mức độ nhận biết và đánh giá thương hiệu theo thang đo Likert, cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển thương hiệu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng diện tích và số hộ sản xuất thạch đen: Diện tích trồng thạch đen tại huyện Thạch An tăng từ 187 ha năm 2016 lên 215 ha năm 2018, tương đương tốc độ tăng trưởng bình quân 7,23%/năm. Số hộ sản xuất cũng tăng từ 1.053 lên 1.103 hộ, tốc độ tăng 2,35%/năm.

  2. Năng suất và doanh thu tăng: Năng suất bình quân cây thạch đen đạt 5,4 - 5,8 tấn/ha trong giai đoạn 2016-2018, tăng khoảng 3,64%/năm. Doanh thu bình quân từ sản xuất kinh doanh thạch đen tăng từ 42 triệu đồng/hộ năm 2016 lên 55 triệu đồng/hộ năm 2018, tốc độ tăng trưởng 14,43%/năm.

  3. Nhận thức và đánh giá thương hiệu: Khảo sát khách hàng cho thấy mức độ nhận biết thương hiệu “Thạch đen Cao Bằng” đạt mức cao (trên 4,0/5), trong đó 85% khách hàng đánh giá chất lượng sản phẩm tốt và 78% tin tưởng vào nguồn gốc xuất xứ. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 15% khách hàng gặp khó khăn trong phân biệt sản phẩm thật và giả.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến phát triển thương hiệu: Các yếu tố quan trọng gồm nhận thức của người dân và doanh nghiệp về quyền sở hữu trí tuệ, trình độ khoa học kỹ thuật trong sản xuất và chế biến, sự liên kết trong chuỗi giá trị, nguồn lực tài chính và chính sách hỗ trợ của nhà nước. Trong đó, nhận thức về thương hiệu và trình độ kỹ thuật được đánh giá có ảnh hưởng lớn nhất với hệ số tương quan trên 0,7.

Thảo luận kết quả

Việc tăng trưởng diện tích và số hộ sản xuất thạch đen phản ánh sự quan tâm và đầu tư của địa phương vào cây trồng này, phù hợp với điều kiện tự nhiên thuận lợi của huyện Thạch An. Năng suất và doanh thu tăng cho thấy hiệu quả kinh tế ngày càng được cải thiện, góp phần nâng cao đời sống người dân.

Mức độ nhận thức và đánh giá tích cực của khách hàng về thương hiệu “Thạch đen Cao Bằng” chứng tỏ thương hiệu đã có chỗ đứng trên thị trường, tuy nhiên vẫn còn tồn tại thách thức về hàng giả, hàng nhái làm giảm uy tín. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu về phát triển thương hiệu nông sản tại các địa phương khác như chè Thái Nguyên và nghệ Chí Tân, nơi mà việc quản lý và bảo vệ thương hiệu được chú trọng.

Yếu tố nhận thức và trình độ kỹ thuật được xác định là then chốt, do đó việc nâng cao kiến thức pháp luật về sở hữu trí tuệ và áp dụng công nghệ sản xuất, chế biến hiện đại là cần thiết. Sự liên kết trong chuỗi giá trị giúp đảm bảo chất lượng và truy xuất nguồn gốc, đồng thời nguồn lực tài chính và chính sách hỗ trợ là điều kiện để duy trì và phát triển thương hiệu bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng diện tích, số hộ sản xuất, biểu đồ đánh giá mức độ nhận biết thương hiệu và bảng phân tích các yếu tố ảnh hưởng để minh họa rõ nét hơn các kết quả nghiên cứu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Mở rộng quy mô sản xuất thạch đen: Tăng diện tích trồng cây thạch đen lên khoảng 300 ha vào năm 2025, tập trung tại các xã có điều kiện đất đai phù hợp như Đức Thông, Kim Đồng. UBND huyện Thạch An phối hợp với Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn triển khai các chương trình hỗ trợ kỹ thuật và giống cây chất lượng.

  2. Nâng cao nhận thức về thương hiệu và sở hữu trí tuệ: Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo nâng cao nhận thức cho người dân, doanh nghiệp về quyền sở hữu trí tuệ, vai trò của thương hiệu trong sản xuất kinh doanh. Thời gian thực hiện từ 2019 đến 2021, do Trung tâm Khuyến nông tỉnh Cao Bằng chủ trì.

  3. Cải tiến chất lượng sản phẩm và áp dụng công nghệ: Đầu tư máy móc, thiết bị chế biến hiện đại, áp dụng quy trình sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP để nâng cao chất lượng và an toàn thực phẩm. Khuyến khích hợp tác với các viện nghiên cứu và doanh nghiệp công nghệ trong giai đoạn 2020-2023.

  4. Tăng cường quản lý và bảo vệ thương hiệu: Xây dựng hệ thống giám sát, kiểm tra việc sử dụng thương hiệu “Thạch đen Cao Bằng”, xử lý nghiêm các hành vi làm giả, làm nhái. UBND huyện Thạch An phối hợp với Cục Sở hữu trí tuệ và các cơ quan chức năng thực hiện từ 2019 đến 2025.

  5. Đẩy mạnh truyền thông và mở rộng thị trường: Sử dụng đa dạng các kênh truyền thông như website, mạng xã hội, hội chợ triển lãm để quảng bá thương hiệu. Mở rộng thị trường tiêu thụ trong và ngoài tỉnh, đặc biệt là các tỉnh miền Bắc và thị trường xuất khẩu tiềm năng. Thời gian thực hiện liên tục từ 2019 đến 2025, do Sở Công Thương và các doanh nghiệp chủ động triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Người nông dân và hộ sản xuất thạch đen: Nghiên cứu giúp nâng cao nhận thức về vai trò của thương hiệu, áp dụng kỹ thuật sản xuất và bảo vệ quyền lợi kinh tế từ sản phẩm.

  2. Doanh nghiệp và hợp tác xã chế biến, kinh doanh thạch đen: Tài liệu tham khảo để xây dựng chiến lược phát triển thương hiệu, nâng cao chất lượng sản phẩm và mở rộng thị trường tiêu thụ.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Hỗ trợ hoạch định chính sách, quản lý và bảo vệ thương hiệu, phát triển kinh tế nông nghiệp bền vững tại huyện Thạch An và tỉnh Cao Bằng.

  4. Nhà nghiên cứu, giảng viên và sinh viên ngành Quản trị kinh doanh, Nông nghiệp: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển thương hiệu nông sản, phương pháp nghiên cứu và phân tích dữ liệu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phát triển thương hiệu lại quan trọng đối với sản phẩm nông nghiệp?
    Thương hiệu giúp tạo sự khác biệt, nâng cao giá trị sản phẩm, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và tăng sức cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế. Ví dụ, thương hiệu chè Thái Nguyên đã giúp sản phẩm này xuất khẩu sang nhiều quốc gia khó tính.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến sự phát triển thương hiệu “Thạch đen Cao Bằng”?
    Nhận thức của người dân và doanh nghiệp về quyền sở hữu trí tuệ, trình độ khoa học kỹ thuật trong sản xuất và chế biến, sự liên kết trong chuỗi giá trị và nguồn lực tài chính là những yếu tố then chốt.

  3. Làm thế nào để bảo vệ thương hiệu khỏi hàng giả, hàng nhái?
    Cần đăng ký bảo hộ thương hiệu tại Cục Sở hữu trí tuệ, xây dựng hệ thống giám sát, xử lý vi phạm nghiêm minh và nâng cao nhận thức cộng đồng về quyền sở hữu trí tuệ.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp qua khảo sát hộ sản xuất và khách hàng, dữ liệu thứ cấp từ các cơ quan quản lý, phân tích bằng phần mềm SPSS và Excel với các phương pháp thống kê mô tả, so sánh và phân tích nhân tố.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao giá trị thương hiệu “Thạch đen Cao Bằng”?
    Mở rộng quy mô sản xuất, nâng cao nhận thức pháp luật, cải tiến công nghệ chế biến, tăng cường quản lý bảo vệ thương hiệu và đẩy mạnh truyền thông, mở rộng thị trường tiêu thụ.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã phân tích thực trạng phát triển thương hiệu “Thạch đen Cao Bằng” tại huyện Thạch An giai đoạn 2016-2018, chỉ ra sự tăng trưởng về diện tích, số hộ sản xuất, năng suất và doanh thu.
  • Đánh giá nhận thức của người dân và khách hàng cho thấy thương hiệu đã có chỗ đứng nhưng còn tồn tại thách thức về hàng giả, hàng nhái.
  • Các yếu tố ảnh hưởng quan trọng gồm nhận thức về sở hữu trí tuệ, trình độ kỹ thuật, liên kết chuỗi giá trị và nguồn lực tài chính.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm mở rộng sản xuất, nâng cao chất lượng, bảo vệ và phát triển thương hiệu bền vững đến năm 2025.
  • Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá cho người dân, doanh nghiệp, cơ quan quản lý và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực phát triển thương hiệu nông sản Việt Nam.

Hành động tiếp theo: Các bên liên quan cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, giám sát và điều chỉnh chiến lược phát triển thương hiệu phù hợp với thực tiễn thị trường.