## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội nhanh chóng, lượng chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) tại các đô thị ngày càng gia tăng, gây áp lực lớn lên công tác quản lý và bảo vệ môi trường. Thành phố Thái Nguyên, với dân số khoảng 1,268 triệu người năm 2018 và tốc độ đô thị hóa nhanh, phát sinh trung bình khoảng 130 tấn CTRSH mỗi ngày, trong đó tỷ lệ thu gom chỉ đạt 78,8%. Việc xử lý chủ yếu bằng phương pháp chôn lấp truyền thống đang bộc lộ nhiều hạn chế do thiếu diện tích và nguy cơ ô nhiễm môi trường. Nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng phát sinh, quản lý CTRSH tại thành phố Thái Nguyên giai đoạn 2015-2019, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng. Mục tiêu cụ thể bao gồm khảo sát nguồn phát sinh, thành phần, khối lượng CTRSH, đánh giá công tác thu gom, phân loại, xử lý và nhận thức của người dân về quản lý CTRSH. Nghiên cứu có phạm vi tại thành phố Thái Nguyên, tỉnh Thái Nguyên, với ý nghĩa khoa học bổ sung cơ sở lý luận quản lý CTRSH và thực tiễn cung cấp bằng chứng để cải thiện công tác quản lý chất thải tại địa phương.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết quản lý chất thải rắn**: Quản lý CTR bao gồm các hoạt động phòng ngừa, giảm thiểu, phân loại, thu gom, vận chuyển, tái sử dụng, tái chế và xử lý nhằm giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường và sức khỏe con người.
- **Mô hình phân loại và xử lý chất thải**: Phân loại CTRSH tại nguồn thành nhóm hữu cơ dễ phân hủy, nhóm có khả năng tái chế và nhóm còn lại để áp dụng công nghệ xử lý phù hợp như ủ sinh học, đốt hoặc chôn lấp.
- **Khái niệm chính**: Chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH), phân loại chất thải, thu gom, vận chuyển, xử lý chất thải, ô nhiễm môi trường do chất thải.

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Số liệu thứ cấp thu thập từ UBND thành phố, phòng Tài nguyên và Môi trường, các báo cáo môi trường; số liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát, phỏng vấn 135 đối tượng gồm hộ gia đình, công nhân thu gom và cán bộ quản lý.
- **Phương pháp phân tích**: Phân tích định lượng thành phần, khối lượng CTRSH qua mẫu rác tại 3 điểm tập kết đại diện; dự báo tải lượng CTRSH dựa trên mô hình toán học Euler cải tiến kết hợp số dân và mức phát sinh bình quân đầu người.
- **Timeline nghiên cứu**: Thu thập và phân tích số liệu từ tháng 10 đến 12 năm 2019, đánh giá hiện trạng giai đoạn 2015-2019.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Nguồn phát sinh CTRSH**: Chủ yếu từ khu dân cư, chợ, trường học, cơ quan, dịch vụ đô thị và sản xuất công nghiệp. Khu dân cư và chợ là nguồn phát sinh lớn nhất.
- **Thành phần CTRSH**: Hữu cơ chiếm khoảng 47%, bao gồm thức ăn thừa, rau củ; vô cơ chiếm phần còn lại gồm giấy, nhựa, kim loại, thủy tinh. Tỷ lệ hữu cơ cao làm tăng nguy cơ ô nhiễm và khó xử lý.
- **Khối lượng và thu gom**: Trung bình 130 tấn/ngày phát sinh, tỷ lệ thu gom đạt 78,8%, thấp hơn mức tiêu chuẩn đô thị phát triển. Phần lớn CTRSH được xử lý bằng chôn lấp (62%), còn lại 38% xử lý bằng đốt.
- **Nhận thức người dân**: Mức độ nhận thức về phân loại và tác hại của CTRSH còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả thu gom và xử lý.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tỷ lệ thu gom chưa cao do hạn chế về hạ tầng thu gom, thiếu phương tiện phân loại riêng biệt và nhận thức cộng đồng chưa đồng đều. So với các nước phát triển như Nhật Bản, Canada, Thụy Điển, nơi tỷ lệ thu gom và tái chế đạt trên 90%, thành phố Thái Nguyên còn nhiều dư địa cải thiện. Việc xử lý chủ yếu bằng chôn lấp truyền thống gây áp lực lớn về diện tích đất và nguy cơ ô nhiễm môi trường, tương tự tình trạng chung tại nhiều địa phương Việt Nam. Kết quả khảo sát cho thấy cần tăng cường công nghệ xử lý hiện đại, nâng cao nhận thức cộng đồng và hoàn thiện hệ thống quản lý. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ thành phần CTRSH, biểu đồ khối lượng phát sinh và thu gom theo năm, bảng so sánh nhận thức người dân giữa các khu vực.

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường phân loại CTRSH tại nguồn**: Triển khai rộng rãi chương trình phân loại rác tại hộ gia đình, phường xã nhằm nâng tỷ lệ phân loại lên trên 60% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố phối hợp với các tổ dân phố, trường học.
- **Nâng cấp hệ thống thu gom và vận chuyển**: Đầu tư phương tiện thu gom chuyên dụng cho từng loại chất thải, đảm bảo thu gom đạt 95% trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Công ty Môi trường và Công trình Đô thị Thái Nguyên.
- **Áp dụng công nghệ xử lý hiện đại**: Mở rộng công suất nhà máy đốt CTR công suất 150 tấn/ngày, đồng thời phát triển công nghệ ủ sinh học và tái chế để giảm lượng chôn lấp. Chủ thể thực hiện: Sở Tài nguyên và Môi trường, doanh nghiệp tư nhân.
- **Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng**: Tổ chức các chiến dịch truyền thông về tác hại CTRSH và lợi ích phân loại, tái chế, hướng tới thay đổi hành vi người dân trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, các tổ chức xã hội.
- **Hoàn thiện chính sách và quản lý**: Ban hành các quy định xử phạt vi phạm phân loại và xả thải không đúng quy định, đồng thời hỗ trợ kinh phí cho các hoạt động quản lý chất thải. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, thành phố.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Cơ quan quản lý nhà nước về môi trường và đô thị**: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, quy hoạch quản lý CTRSH hiệu quả.
- **Doanh nghiệp thu gom, xử lý chất thải**: Áp dụng các giải pháp công nghệ và quản lý được đề xuất để nâng cao hiệu quả hoạt động.
- **Các tổ chức nghiên cứu và đào tạo**: Tham khảo cơ sở lý luận và dữ liệu thực tiễn để phát triển nghiên cứu sâu hơn về quản lý chất thải.
- **Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội**: Nâng cao nhận thức và tham gia tích cực vào công tác phân loại, thu gom và bảo vệ môi trường.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Tại sao phân loại rác tại nguồn lại quan trọng?**  
Phân loại rác giúp giảm lượng rác thải phải xử lý, tăng hiệu quả tái chế và giảm ô nhiễm môi trường. Ví dụ, rác hữu cơ được ủ phân compost, rác tái chế được thu hồi nguyên liệu.

2. **Phương pháp xử lý CTRSH nào phù hợp với thành phố Thái Nguyên?**  
Kết hợp đốt công nghiệp với ủ sinh học và tái chế là phù hợp, giúp giảm thể tích rác chôn lấp và tận dụng nguồn tài nguyên.

3. **Làm thế nào để nâng cao nhận thức người dân về quản lý CTRSH?**  
Thông qua các chiến dịch truyền thông, giáo dục tại trường học, cộng đồng và các hoạt động thực tiễn như phân loại rác tại hộ gia đình.

4. **Tỷ lệ thu gom CTRSH hiện nay tại Thái Nguyên là bao nhiêu?**  
Khoảng 78,8%, thấp hơn mức tiêu chuẩn đô thị phát triển, cần cải thiện để đạt trên 90%.

5. **Nguy cơ ô nhiễm do CTRSH không được quản lý tốt là gì?**  
Gây ô nhiễm không khí, nước, đất, ảnh hưởng sức khỏe cộng đồng như bệnh về đường hô hấp, da liễu, tiêu chảy và các bệnh truyền nhiễm.

## Kết luận

- Đánh giá thực trạng cho thấy CTRSH tại thành phố Thái Nguyên phát sinh lớn, tỷ lệ thu gom và xử lý còn nhiều hạn chế.  
- Thành phần rác chủ yếu là hữu cơ dễ phân hủy, gây khó khăn trong xử lý và tiềm ẩn nguy cơ ô nhiễm môi trường.  
- Công tác quản lý, phân loại, thu gom và xử lý CTRSH cần được nâng cao thông qua đầu tư công nghệ và nâng cao nhận thức cộng đồng.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng tỷ lệ phân loại, thu gom, áp dụng công nghệ xử lý hiện đại và hoàn thiện chính sách quản lý.  
- Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và áp dụng mô hình quản lý hiệu quả, kêu gọi sự tham gia của cộng đồng và các bên liên quan để bảo vệ môi trường bền vững.  

**Hành động tiếp theo:** Triển khai các đề xuất trong kế hoạch 5 năm tới, đồng thời tổ chức các chương trình đào tạo, tuyên truyền nâng cao nhận thức cộng đồng về quản lý chất thải rắn sinh hoạt.