Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển kinh tế - xã hội, giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực ngày càng đặt ra yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện. Việc đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) theo định hướng phát triển năng lực (PTNL) của người học trở thành xu thế tất yếu nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo và năng lực hành động của học sinh (HS). Tại trường Trung học cơ sở (THCS) Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà Nội, việc áp dụng PPDH môn Mĩ thuật theo định hướng PTNL người học được xem là một giải pháp quan trọng để nâng cao chất lượng dạy và học, phát triển năng lực sáng tạo cho HS.

Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng sử dụng PPDH môn Mĩ thuật theo định hướng PTNL người học tại trường THCS Nhân Chính trong giai đoạn 2016-2017, với đối tượng nghiên cứu gồm 2 giáo viên (GV) dạy Mĩ thuật và 67 HS lớp 6A và 6D. Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng và đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học môn Mĩ thuật theo định hướng PTNL người học, góp phần phát huy khả năng tư duy sáng tạo của HS.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc đổi mới PPDH môn Mĩ thuật, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng giáo dục thẩm mỹ và phát triển toàn diện năng lực cho HS THCS. Kết quả nghiên cứu có thể làm cơ sở để nhân rộng mô hình dạy học theo định hướng PTNL người học tại các trường THCS khác trên địa bàn Hà Nội và cả nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục hiện đại tập trung vào phát triển năng lực người học, đặc biệt là trong lĩnh vực giáo dục mỹ thuật. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát triển năng lực người học: Năng lực được hiểu là khả năng thực hiện có trách nhiệm và hiệu quả các hành động trong các tình huống khác nhau dựa trên kiến thức, kỹ năng và thái độ. Phát triển năng lực không chỉ bao gồm kiến thức chuyên môn mà còn kỹ năng tư duy, sáng tạo, giao tiếp và tự học.

  2. Lý thuyết dạy học lấy người học làm trung tâm: Nhấn mạnh vai trò chủ động, tích cực, sáng tạo của HS trong quá trình học tập. GV đóng vai trò tổ chức, hướng dẫn, tạo môi trường học tập cởi mở, thân thiện, giàu cảm xúc và trải nghiệm để HS phát huy tối đa năng lực cá nhân.

Các khái niệm chuyên ngành quan trọng bao gồm:

  • Năng lực cảm thụ thẩm mỹ: Khả năng nhận diện, biểu đạt và vận dụng cái đẹp trong tác phẩm mỹ thuật và cuộc sống.
  • Năng lực sáng tạo: Khả năng phát hiện, hình thành ý tưởng mới và vận dụng sáng tạo trong học tập và thực tiễn.
  • Phương tiện dạy học (PPDH): Các công cụ, thiết bị, tài liệu hỗ trợ quá trình dạy và học nhằm kích thích hứng thú và phát triển năng lực người học.
  • Phương pháp dạy học tích cực: Các phương pháp khuyến khích HS tham gia chủ động, sáng tạo, hợp tác trong học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tổng hợp, hệ thống hóa các tài liệu, lý thuyết về PPDH theo định hướng PTNL người học và dạy học môn Mĩ thuật.
  • Phương pháp khảo sát thực trạng: Thu thập dữ liệu qua quan sát, điều tra bằng phiếu khảo sát, phỏng vấn GV, HS và cán bộ quản lý tại trường THCS Nhân Chính.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện dạy học thử nghiệm tại lớp 6D theo các biện pháp đề xuất, so sánh với lớp đối chứng 6A dạy theo phương pháp truyền thống.
  • Phương pháp phân tích thống kê: Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý số liệu khảo sát và kết quả học tập nhằm đánh giá hiệu quả các biện pháp dạy học.

Quy mô nghiên cứu gồm 2 GV dạy Mĩ thuật và 67 HS lớp 6A, 6D tại trường THCS Nhân Chính, quận Thanh Xuân, Hà Nội. Thời gian nghiên cứu từ tháng 8/2016 đến tháng 5/2017. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức và áp dụng PPDH theo định hướng PTNL người học của GV Mĩ thuật còn hạn chế:
  • 83% GV có trình độ trên chuẩn nhưng nhiều GV chưa hiểu rõ bản chất và cách vận dụng PPDH theo định hướng PTNL người học.
  • Việc sử dụng phương tiện dạy học hiện đại còn hạn chế do trình độ tin học của GV chưa đồng đều.
  1. HS có mức độ hứng thú học tập môn Mĩ thuật cao nhưng chưa được phát huy tối đa năng lực sáng tạo:
  • Qua khảo sát, khoảng 75% HS thể hiện sự yêu thích môn Mĩ thuật, tuy nhiên các bài vẽ của HS lớp đối chứng có xu hướng sao chép, thiếu sáng tạo.
  • Lớp thực nghiệm có 60% bài vẽ thể hiện sự sáng tạo, bố cục và màu sắc hài hòa, phản ánh nội dung chủ đề một cách độc đáo.
  1. Kết quả học tập môn Mĩ thuật của lớp thực nghiệm cao hơn lớp đối chứng:
  • Điểm trung bình sau thực nghiệm của lớp 6D là 7,81, tăng 0,22 điểm so với trước thực nghiệm (7,59).
  • Lớp đối chứng 6A có điểm trung bình sau thực nghiệm là 7,71, gần như không thay đổi so với trước thực nghiệm (7,6).
  • Tỉ lệ HS đạt điểm khá, giỏi ở lớp thực nghiệm tăng khoảng 10% so với lớp đối chứng.
  1. PPDH theo định hướng PTNL người học tạo môi trường học tập tích cực, phát huy tính chủ động, sáng tạo của HS:
  • HS lớp thực nghiệm tích cực phát biểu ý kiến, hợp tác trong học tập, thể hiện sự hứng thú và sáng tạo trong các bài vẽ.
  • GV sử dụng các câu hỏi gợi mở, phương tiện trực quan đa dạng, tạo không khí lớp học cởi mở, thân thiện.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc áp dụng PPDH theo định hướng PTNL người học trong dạy học môn Mĩ thuật tại trường THCS Nhân Chính đã góp phần nâng cao hiệu quả học tập và phát huy năng lực sáng tạo của HS. Sự khác biệt rõ rệt về điểm số và chất lượng sản phẩm học tập giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng minh chứng cho hiệu quả của phương pháp này.

Nguyên nhân của sự thành công này là do PPDH theo định hướng PTNL người học tập trung vào phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS, đồng thời GV biết vận dụng linh hoạt các phương tiện dạy học hiện đại, kết hợp ngôn ngữ và hành vi biểu cảm để tạo hứng thú học tập. Kết quả này phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về hiệu quả của dạy học tích cực và phát triển năng lực người học.

Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại một số hạn chế như sự khác biệt về trình độ và nhận thức của GV, điều kiện cơ sở vật chất chưa đồng bộ, và HS chưa có nhiều cơ hội hợp tác, chia sẻ trong học tập. Các biểu đồ so sánh điểm số trước và sau thực nghiệm, cũng như tỉ lệ HS đạt điểm khá, giỏi giữa hai lớp, sẽ minh họa rõ nét sự khác biệt về hiệu quả dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, nâng cao nhận thức và năng lực sử dụng PPDH theo định hướng PTNL người học cho GV Mĩ thuật
  • Tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo chuyên đề về đổi mới PPDH và ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học.
  • Thời gian: Triển khai trong 6 tháng đầu năm học.
  • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục quận Thanh Xuân phối hợp với trường ĐH Sư phạm Nghệ thuật Trung ương.
  1. Đổi mới nội dung và phương pháp tổ chức dạy học môn Mĩ thuật theo hướng phát huy năng lực sáng tạo của HS
  • Xây dựng giáo án theo chủ đề, sử dụng câu hỏi gợi mở, khuyến khích HS tự tìm hiểu, sáng tạo.
  • Thời gian: Áp dụng từ năm học tiếp theo.
  • Chủ thể thực hiện: GV Mĩ thuật trường THCS Nhân Chính.
  1. Đầu tư trang thiết bị, phương tiện dạy học hiện đại, đa dạng, phù hợp với đặc điểm lứa tuổi HS THCS
  • Trang bị máy chiếu, máy tính, phần mềm hỗ trợ dạy học mỹ thuật, tranh ảnh minh họa sinh động.
  • Thời gian: Hoàn thành trong vòng 1 năm.
  • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường và Sở GD-ĐT Hà Nội.
  1. Tăng cường tổ chức các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm thực tế, nghiên cứu khoa học dành cho HS
  • Tổ chức các cuộc thi vẽ tranh, triển lãm sản phẩm mỹ thuật, tham quan bảo tàng nghệ thuật.
  • Thời gian: Hàng năm, định kỳ theo kế hoạch nhà trường.
  • Chủ thể thực hiện: GV Mĩ thuật phối hợp với các tổ chức văn hóa, nghệ thuật địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Mĩ thuật các trường THCS
  • Lợi ích: Nắm bắt phương pháp dạy học tích cực, phát triển năng lực sáng tạo cho HS, nâng cao hiệu quả giảng dạy.
  • Use case: Áp dụng các biện pháp đổi mới PPDH trong giảng dạy hàng ngày.
  1. Cán bộ quản lý giáo dục tại các phòng GD-ĐT quận, huyện
  • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và giải pháp đổi mới dạy học môn Mĩ thuật theo định hướng PTNL người học.
  • Use case: Xây dựng kế hoạch bồi dưỡng GV, đầu tư trang thiết bị dạy học.
  1. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm Mỹ thuật và Giáo dục
  • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm trong lĩnh vực dạy học mỹ thuật.
  • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn tốt nghiệp.
  1. Nhà hoạch định chính sách giáo dục
  • Lợi ích: Cơ sở khoa học để xây dựng chính sách đổi mới chương trình, phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực.
  • Use case: Đề xuất các chính sách hỗ trợ đổi mới giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. PPDH theo định hướng PTNL người học là gì?
    PPDH theo định hướng PTNL người học là phương pháp dạy học tập trung phát triển năng lực toàn diện cho HS, bao gồm kiến thức, kỹ năng, thái độ và năng lực sáng tạo, thông qua việc tổ chức các hoạt động học tập tích cực, chủ động và sáng tạo của HS.

  2. Tại sao cần đổi mới dạy học môn Mĩ thuật theo định hướng PTNL?
    Đổi mới nhằm phát huy tính sáng tạo, tư duy thẩm mỹ và năng lực hành động của HS, giúp các em không chỉ học kiến thức mà còn biết vận dụng vào thực tiễn, đáp ứng yêu cầu phát triển toàn diện trong thời đại mới.

  3. Các biện pháp nào giúp nâng cao hiệu quả dạy học Mĩ thuật theo định hướng PTNL?
    Bao gồm nâng cao nhận thức và kỹ năng GV, đổi mới nội dung và phương pháp dạy học, đầu tư trang thiết bị hiện đại, tổ chức hoạt động ngoại khóa và trải nghiệm thực tế cho HS.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của PPDH theo định hướng PTNL trong môn Mĩ thuật?
    Có thể đánh giá qua kết quả học tập (điểm số, sản phẩm học tập), mức độ hứng thú, sáng tạo của HS, cũng như phản hồi từ GV và HS qua khảo sát, phỏng vấn.

  5. PPDH theo định hướng PTNL có phù hợp với mọi đối tượng HS không?
    Có, phương pháp này linh hoạt, tôn trọng sự khác biệt về năng lực và phong cách học tập của từng HS, tạo điều kiện để mỗi em phát huy tối đa năng lực cá nhân.

Kết luận

  • Dạy học môn Mĩ thuật theo định hướng phát triển năng lực người học tại trường THCS Nhân Chính là hướng đi phù hợp với xu thế đổi mới giáo dục hiện đại.
  • Thực trạng cho thấy GV còn hạn chế trong nhận thức và vận dụng PPDH theo định hướng PTNL, HS có hứng thú nhưng chưa phát huy tối đa năng lực sáng tạo.
  • Thực nghiệm sư phạm chứng minh hiệu quả tích cực của các biện pháp đổi mới PPDH, với sự tăng lên về điểm số và chất lượng sản phẩm học tập của HS lớp thực nghiệm.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực GV, đổi mới nội dung, phương pháp, đầu tư trang thiết bị và tổ chức hoạt động trải nghiệm cho HS.
  • Khuyến nghị triển khai nhân rộng mô hình dạy học theo định hướng PTNL người học trong môn Mĩ thuật tại các trường THCS khác, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, hoàn thiện phương pháp.

Next steps: Tổ chức tập huấn GV, đầu tư trang thiết bị, triển khai áp dụng biện pháp đổi mới trong năm học tiếp theo và đánh giá hiệu quả định kỳ.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục, GV và nhà nghiên cứu hãy cùng phối hợp để đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tối đa năng lực sáng tạo của HS, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục mỹ thuật và giáo dục toàn diện.