## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất học sinh, việc áp dụng phương pháp dạy học hợp tác (DHHT) trong môn Toán, đặc biệt là nội dung “Quan hệ giữa các yếu tố trong tam giác và các đường đồng quy của tam giác” ở lớp 7, trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo báo cáo của ngành giáo dục, năm học 2014-2015 có hơn 1.039 trường tại 31 tỉnh, thành phố áp dụng mô hình trường học mới VNEN, với hơn 133.562 học sinh tham gia, trong đó DHHT là một trong những phương pháp trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Tuy nhiên, thực trạng vận dụng DHHT trong môn Toán ở Trung học cơ sở (THCS) còn nhiều hạn chế, như việc giáo viên chưa hiểu đúng bản chất, học sinh thiếu tính chủ động, sáng tạo và có xu hướng ỷ lại vào nhóm.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phát triển và kiểm nghiệm các biện pháp dạy học hợp tác phù hợp với nội dung hình học lớp 7, chương 3, nhằm phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, đồng thời nâng cao hiệu quả dạy học và rèn luyện kỹ năng hợp tác. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại trường THCS Thượng Đình, Phú Bình, Thái Nguyên trong năm học 2018-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông, đáp ứng yêu cầu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao của đất nước.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

- **Lý thuyết học tập hợp tác (Cooperative Learning):** Theo Albert Bandura và Jean Piaget, học tập hợp tác giúp phát triển kỹ năng xã hội, tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề thông qua tương tác nhóm. Vygotsky nhấn mạnh vai trò của vùng phát triển gần, trong đó sự hợp tác giữa học sinh giúp phát triển năng lực cá nhân.

- **Mô hình dạy học hợp tác:** Bao gồm các nguyên tắc như mục tiêu chung, trách nhiệm cá nhân, sự tương tác tích cực và kỹ năng xã hội. Mô hình này được vận dụng trong việc tổ chức các hoạt động nhóm, phân công vai trò rõ ràng và đánh giá kết quả học tập cá nhân và nhóm.

- **Khái niệm chuyên ngành:** Dạy học hợp tác (DHHT), kỹ năng học tập hợp tác, các yếu tố trong tam giác (điểm, đường, góc), các đường đồng quy trong tam giác (đường trung tuyến, đường phân giác, đường cao, đường trung trực).

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu:** Thu thập từ thực nghiệm sư phạm tại trường THCS Thượng Đình với cỡ mẫu khoảng 60 học sinh lớp 7, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.

- **Phương pháp phân tích:** Kết hợp phân tích định tính và định lượng. Phân tích định tính dựa trên quan sát, phỏng vấn giáo viên và học sinh, đánh giá thái độ, kỹ năng hợp tác. Phân tích định lượng sử dụng các bài kiểm tra kiến thức, bảng điểm, phiếu đánh giá nhóm và cá nhân, áp dụng thống kê mô tả và kiểm định t-test để so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm.

- **Timeline nghiên cứu:** Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2018-2019, gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng (tháng 9-10/2018), xây dựng biện pháp và giáo án (tháng 11-12/2018), thực nghiệm sư phạm (tháng 1-4/2019), thu thập và phân tích dữ liệu (tháng 5-6/2019), hoàn thiện luận văn (tháng 7-11/2019).

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Thực trạng vận dụng DHHT còn hạn chế:** Khoảng 65% giáo viên chưa áp dụng đúng phương pháp DHHT trong dạy học nội dung tam giác, chủ yếu chỉ chia nhóm mà không tổ chức hoạt động hợp tác hiệu quả. Hơn 70% học sinh thể hiện thói quen ỷ lại vào nhóm, thiếu tính chủ động cá nhân.

2. **Hiệu quả của biện pháp DHHT:** Sau khi áp dụng các biện pháp dạy học hợp tác, điểm trung bình các bài kiểm tra về nội dung tam giác tăng từ 5,8 lên 7,6 (tăng 31%), tỷ lệ học sinh đạt điểm trên trung bình tăng từ 45% lên 78%.

3. **Phát triển kỹ năng hợp tác:** Qua phiếu quan sát và đánh giá, 85% học sinh cải thiện kỹ năng giao tiếp, thuyết trình và giải quyết mâu thuẫn trong nhóm, tăng 40% so với trước thực nghiệm.

4. **Tác động tích cực đến thái độ học tập:** 90% học sinh thể hiện thái độ tích cực hơn trong học tập, chủ động tham gia thảo luận và hợp tác với bạn bè, tăng 35% so với khảo sát ban đầu.

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy việc vận dụng DHHT đúng cách trong dạy học nội dung tam giác và các đường đồng quy giúp phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Nguyên nhân chính là do biện pháp thiết kế bài tập thảo luận có tính thách thức, phù hợp với trình độ học sinh, kết hợp với việc phân công vai trò rõ ràng trong nhóm và sự hỗ trợ kịp thời của giáo viên. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với quan điểm của Bandura về sự phụ thuộc lẫn nhau thúc đẩy hoạt động tích cực và của Vygotsky về vai trò của tương tác xã hội trong phát triển năng lực cá nhân.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình trước và sau thực nghiệm, bảng tổng hợp tỷ lệ học sinh đạt điểm trên trung bình, và biểu đồ tròn thể hiện sự cải thiện kỹ năng hợp tác của học sinh.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Xây dựng môi trường dạy học hợp tác:** Tạo không gian lớp học thân thiện, bố trí chỗ ngồi nhóm đối mặt để tăng cường tương tác, đảm bảo thời gian và điều kiện vật chất phù hợp. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học hiện tại. Chủ thể: Ban giám hiệu và giáo viên.

2. **Lựa chọn và phân công vai trò nhóm hợp lý:** Đa dạng năng lực, tính cách học sinh trong nhóm, luân phiên vai trò nhóm trưởng, thư ký, báo cáo viên để phát triển kỹ năng toàn diện. Thời gian: áp dụng liên tục trong các tiết học. Chủ thể: Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn.

3. **Thiết kế bài tập thảo luận có tính thách thức:** Bài tập cần kích thích tư duy, buộc học sinh phải hợp tác để giải quyết, tránh bài tập quá đơn giản hoặc quá khó. Thời gian: chuẩn bị trước mỗi bài học. Chủ thể: Giáo viên bộ môn.

4. **Đánh giá kết quả học tập và kỹ năng hợp tác:** Áp dụng phiếu quan sát, tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau, kết hợp với đánh giá của giáo viên để phản hồi kịp thời, điều chỉnh phương pháp dạy học. Thời gian: thường xuyên trong quá trình học. Chủ thể: Giáo viên và học sinh.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Giáo viên Toán Trung học cơ sở:** Nắm bắt phương pháp DHHT hiệu quả, áp dụng vào giảng dạy để nâng cao chất lượng học tập và phát triển kỹ năng hợp tác cho học sinh.

2. **Nhà quản lý giáo dục:** Định hướng chính sách, tổ chức bồi dưỡng giáo viên về DHHT, cải thiện môi trường học tập theo hướng hiện đại, phát triển năng lực học sinh.

3. **Sinh viên sư phạm:** Học tập, nghiên cứu phương pháp dạy học hợp tác, chuẩn bị kỹ năng sư phạm thực tiễn khi ra trường.

4. **Các nhà nghiên cứu giáo dục:** Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp và kết quả thực nghiệm để phát triển nghiên cứu sâu hơn về DHHT trong các môn học khác.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Dạy học hợp tác là gì?**  
Dạy học hợp tác là phương pháp tổ chức học sinh học tập theo nhóm nhỏ, cùng nhau giải quyết nhiệm vụ học tập với sự hướng dẫn của giáo viên, nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và kỹ năng xã hội.

2. **Làm thế nào để phân nhóm học sinh hiệu quả?**  
Phân nhóm dựa trên sự đa dạng về năng lực, tính cách và kinh nghiệm, luân phiên vai trò trong nhóm để đảm bảo sự tham gia tích cực của tất cả thành viên.

3. **Bài tập thảo luận nên thiết kế như thế nào?**  
Bài tập cần có tính thách thức vừa phải, kích thích tư duy và buộc học sinh phải hợp tác để tìm ra giải pháp, tránh bài tập quá dễ hoặc quá khó gây chán nản.

4. **Làm sao đánh giá kỹ năng hợp tác của học sinh?**  
Sử dụng phiếu quan sát, tự đánh giá, đánh giá lẫn nhau và đánh giá của giáo viên dựa trên các tiêu chí như sự tham gia, giao tiếp, giải quyết mâu thuẫn và trách nhiệm cá nhân.

5. **Những khó khăn thường gặp khi áp dụng DHHT là gì?**  
Khó khăn gồm việc quản lý thời gian, kiểm soát hoạt động nhóm, sự ỷ lại của học sinh, mâu thuẫn trong nhóm và năng lực sư phạm của giáo viên chưa đồng đều.

## Kết luận

- DHHT là phương pháp hiệu quả giúp phát triển năng lực hợp tác, tư duy và sáng tạo của học sinh trong môn Toán lớp 7.  
- Việc thiết kế bài tập thảo luận phù hợp và phân công vai trò rõ ràng trong nhóm là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả dạy học.  
- Kết quả thực nghiệm cho thấy điểm số và kỹ năng hợp tác của học sinh được cải thiện rõ rệt sau khi áp dụng DHHT.  
- Giáo viên cần được bồi dưỡng kỹ năng tổ chức và quản lý DHHT để khắc phục những hạn chế hiện tại.  
- Đề xuất triển khai rộng rãi DHHT trong các trường THCS nhằm nâng cao chất lượng giáo dục theo hướng phát triển toàn diện năng lực học sinh.

**Hành động tiếp theo:** Các trường THCS nên tổ chức tập huấn cho giáo viên về DHHT, đồng thời xây dựng kế hoạch áp dụng phương pháp này trong chương trình giảng dạy môn Toán và các môn học khác.