I. Tổng Quan Tác Động Cơ Chế Tài Chính Đến ĐH Công Lập VN
Quản lý chất lượng đào tạo là một quá trình hệ thống, nhằm đảm bảo hoạt động giáo dục đáp ứng nhu cầu xã hội. Theo cách tiếp cận hệ thống, chất lượng đào tạo được đánh giá dựa trên các yếu tố cấu thành và bối cảnh cụ thể. Mô hình CIPO (Bối cảnh-Đầu vào-Quá trình-Đầu ra) của Scheerens (1990) nhấn mạnh tầm quan trọng của các yếu tố đầu vào, quá trình và đầu ra trong việc đánh giá chất lượng đào tạo đại học. Trong đó, yếu tố tài chính đóng vai trò then chốt, ảnh hưởng trực tiếp đến cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên, chương trình đào tạo và hoạt động nghiên cứu khoa học. Một cơ chế tài chính phù hợp sẽ tạo điều kiện cho các trường đại học công lập chủ động hơn trong việc huy động và sử dụng nguồn lực, đáp ứng yêu cầu đào tạo trong bối cảnh mới. Phạm Thị Thúy Hồng (2013) đã chỉ ra tầm quan trọng của việc đảm bảo yếu tố tài chính hợp lý để xây dựng cơ sở vật chất, thu hút giảng viên giỏi và phát triển chương trình đào tạo tiên tiến.
1.1. Mô hình CIPO và vai trò của yếu tố tài chính
Mô hình CIPO (Context – Input – Process – Output) cho thấy chất lượng đào tạo phụ thuộc vào chất lượng của các yếu tố đầu vào, quá trình và đầu ra, trong một bối cảnh cụ thể. Yếu tố tài chính, thuộc nhóm đầu vào, đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo các điều kiện cần thiết cho hoạt động đào tạo. Việc đầu tư hợp lý vào tài chính sẽ tạo nền tảng vững chắc cho việc nâng cao chất lượng đào tạo. Theo Scheerens (1990), việc xem xét chất lượng đào tạo cần đặt trong một hệ thống, trong đó các yếu tố cấu thành có mối quan hệ chặt chẽ với nhau.
1.2. Mối quan hệ giữa cơ chế tài chính và chất lượng đào tạo
Giữa cơ chế tài chính và chất lượng đào tạo có mối quan hệ biện chứng. Cơ chế tài chính phù hợp sẽ tạo điều kiện cho việc huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực tài chính, từ đó nâng cao chất lượng đào tạo. Yếu tố tài chính, dưới sự điều tiết của một cơ chế phù hợp, đóng vai trò là yếu tố đầu vào, còn chất lượng đào tạo là đầu ra. Đầu vào tốt sẽ tạo ra đầu ra chất lượng, đảm bảo và nâng cao chất lượng đào tạo.
II. Thách Thức Cơ Chế Tài Chính Ảnh Hưởng Chất Lượng Đào Tạo
Sự cần thiết phải cải cách cơ chế tài chính ở các trường đại học công lập đã trở thành một chủ đề trọng tâm trong các cuộc thảo luận chính sách. Nhiều nhà khoa học (Jongbloed, 2000b; Zhao, 2001; Cleveland-Innes, 2010; Teixeira và Koryakina, 2011) cho rằng cuộc khủng hoảng trong cấu trúc và quản trị ở các trường đại học có liên quan đến chất lượng đào tạo và trách nhiệm của việc sử dụng kinh phí công. Các trường đại học công lập phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc mở rộng và phát triển hoạt động của mình bởi nhiều chính phủ trên toàn thế giới đang trở nên nghiêm ngặt và thắt chặt chi tiêu hơn trong đầu tư công vì kinh phí cho phát triển và cạnh tranh toàn cầu ngày càng lớn hơn. Salmi và Hauptman (2009) khẳng định nguồn lực Chính phủ dành phân bổ cho các trường đại học công lập hiện nay là không đủ.
2.1. Khủng hoảng cấu trúc và quản trị đại học
Nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng những bất cập trong cấu trúc và quản trị của các trường đại học có ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng đào tạo. Việc sử dụng kinh phí công không hiệu quả và thiếu trách nhiệm giải trình là những vấn đề cần được giải quyết. Các nhà khoa học như Jongbloed (2000b) và Teixeira và Koryakina (2011) đã nhấn mạnh mối liên hệ giữa khủng hoảng quản trị và chất lượng đào tạo.
2.2. Áp lực tài chính và cắt giảm chi tiêu công
Các trường đại học công lập đang phải đối mặt với áp lực tài chính ngày càng lớn do chính phủ thắt chặt chi tiêu công. Nguồn lực tài chính hạn hẹp gây khó khăn cho việc đầu tư vào cơ sở vật chất, nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên và phát triển chương trình đào tạo. Salmi và Hauptman (2009) khẳng định rằng nguồn lực chính phủ phân bổ cho các trường đại học công lập hiện nay là không đủ để đáp ứng nhu cầu phát triển.
III. Cách Tự Chủ Tài Chính Nâng Cao Chất Lượng Đào Tạo ĐH
Để giải quyết các thách thức tài chính, các trường đại học công lập cần chủ động tìm kiếm các nguồn tài chính thay thế và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực. Tự chủ tài chính là một giải pháp quan trọng, cho phép các trường chủ động hơn trong việc huy động và quản lý nguồn lực. Tuy nhiên, tự chủ tài chính cũng đi kèm với trách nhiệm giải trình cao hơn và yêu cầu các trường phải có năng lực quản lý tài chính hiệu quả. Việc đổi mới cơ chế tài chính theo hướng tự chủ cần được thực hiện một cách thận trọng và có lộ trình phù hợp, đảm bảo không ảnh hưởng đến khả năng tiếp cận giáo dục của sinh viên.
3.1. Đa dạng hóa nguồn lực tài chính
Các trường đại học công lập cần đa dạng hóa nguồn lực tài chính bằng cách tìm kiếm các nguồn thu ngoài ngân sách nhà nước, như học phí, tài trợ từ doanh nghiệp, hợp tác nghiên cứu và chuyển giao công nghệ. Việc đa dạng hóa nguồn lực giúp các trường giảm bớt sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước và tăng cường tính chủ động trong hoạt động tài chính.
3.2. Nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực
Bên cạnh việc tìm kiếm các nguồn tài chính mới, các trường đại học công lập cần nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực hiện có. Điều này đòi hỏi các trường phải có hệ thống quản lý tài chính minh bạch, hiệu quả và thực hiện các biện pháp tiết kiệm chi phí. Việc nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực giúp các trường tối ưu hóa các hoạt động đào tạo và nghiên cứu.
IV. Hướng Dẫn Phân Bổ Nguồn Lực Tài Chính Cho Đào Tạo Hiệu Quả
Việc phân bổ nguồn lực tài chính hợp lý là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng đào tạo. Các trường đại học công lập cần ưu tiên đầu tư vào các hoạt động trực tiếp phục vụ đào tạo, như nâng cao chất lượng đội ngũ giảng viên, phát triển chương trình đào tạo tiên tiến và xây dựng cơ sở vật chất hiện đại. Đồng thời, cần đảm bảo sự công bằng trong việc phân bổ nguồn lực cho các khoa, bộ môn và các đối tượng sinh viên khác nhau. Việc phân bổ nguồn lực cần dựa trên các tiêu chí rõ ràng, minh bạch và được đánh giá định kỳ.
4.1. Ưu tiên đầu tư vào chất lượng đội ngũ giảng viên
Đội ngũ giảng viên là yếu tố quan trọng nhất quyết định chất lượng đào tạo. Các trường đại học công lập cần đầu tư vào việc nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và kỹ năng sư phạm cho giảng viên. Đồng thời, cần có chính sách thu hút và giữ chân giảng viên giỏi, tạo môi trường làm việc tốt để giảng viên phát huy tối đa năng lực.
4.2. Phát triển chương trình đào tạo tiên tiến
Chương trình đào tạo cần được cập nhật thường xuyên để đáp ứng yêu cầu của thị trường lao động và sự phát triển của khoa học công nghệ. Các trường đại học công lập cần đầu tư vào việc xây dựng chương trình đào tạo tiên tiến, chú trọng phát triển kỹ năng thực hành và khả năng tự học cho sinh viên.
4.3. Xây dựng cơ sở vật chất hiện đại
Cơ sở vật chất đóng vai trò quan trọng trong việc tạo môi trường học tập và nghiên cứu tốt cho sinh viên và giảng viên. Các trường đại học công lập cần đầu tư vào việc xây dựng và nâng cấp cơ sở vật chất, đảm bảo đáp ứng yêu cầu của hoạt động đào tạo và nghiên cứu.
V. Nghiên Cứu Thực Tiễn Tác Động Cơ Chế Tài Chính Đến ĐHCL
Nghiên cứu thực nghiệm cho thấy cơ chế tài chính có tác động đáng kể đến chất lượng đào tạo tại các trường đại học công lập Việt Nam. Kết quả nghiên cứu cho thấy nhân tố cơ chế tài chính của nhà trường tương quan thuận với mức độ đáp ứng kỳ vọng của người học về chất lượng đào tạo của đại học công lập có Beta bằng 0,270 với mức ý nghĩa 5%. Cả 3 yếu tố trong thành phần cơ chế tài chính đều có vai trò quan trọng ảnh hưởng đến mức độ đáp ứng kỳ vọng của người học về chất lượng đào tạo của đại học công lập. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng các yếu tố như tài sản hữu hình, tính cập nhật và dễ tiếp nhận, sự đáp ứng và sự đảm bảo đều có ảnh hưởng cùng chiều lên chất lượng đào tạo.
5.1. Kết quả nghiên cứu về tác động của cơ chế tài chính
Nghiên cứu thực nghiệm đã chứng minh rằng cơ chế tài chính có tác động tích cực đến chất lượng đào tạo tại các trường đại học công lập. Các yếu tố như phân bổ tài chính hợp lý, minh bạch và hiệu quả, lập kế hoạch tài chính chuẩn hóa và khả năng tự chủ tài chính đều góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.
5.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo
Ngoài cơ chế tài chính, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng các yếu tố khác như tài sản hữu hình, tính cập nhật và dễ tiếp nhận, sự đáp ứng và sự đảm bảo cũng có ảnh hưởng quan trọng đến chất lượng đào tạo. Việc cải thiện các yếu tố này sẽ góp phần nâng cao chất lượng đào tạo một cách toàn diện.
VI. Giải Pháp Đổi Mới Cơ Chế Tài Chính Nâng Cao Chất Lượng
Để nâng cao chất lượng đào tạo tại các trường đại học công lập, cần có các giải pháp đồng bộ về cơ chế tài chính. Các giải pháp vĩ mô bao gồm tăng quyền tự chủ, hoàn thiện hệ thống pháp lý và đảm bảo phân bổ ngân sách hiệu quả. Các giải pháp vi mô bao gồm chủ động tìm kiếm giải pháp tự chủ tài chính, nâng cao tính minh bạch và tăng cường phân bổ hiệu quả nguồn tài chính. Bên cạnh đó, cần tăng cường đầu tư cơ sở vật chất, nâng cao khả năng cập nhật và đáp ứng nhu cầu của người học.
6.1. Giải pháp vĩ mô về cơ chế tài chính
Các giải pháp vĩ mô bao gồm tăng quyền tự chủ tài chính cho các trường đại học công lập, hoàn thiện hệ thống pháp lý về cơ chế tài chính và đảm bảo phân bổ ngân sách nhà nước hiệu quả. Việc tăng quyền tự chủ giúp các trường chủ động hơn trong việc huy động và sử dụng nguồn lực, trong khi hệ thống pháp lý hoàn thiện tạo hành lang pháp lý rõ ràng cho hoạt động tài chính.
6.2. Giải pháp vi mô tại các trường đại học
Các giải pháp vi mô bao gồm chủ động tìm kiếm giải pháp tự chủ tài chính phù hợp, nâng cao tính minh bạch, công khai và chuẩn hóa theo quy định và tăng cường sự phân bổ, sử dụng hiệu quả nguồn tài chính. Việc chủ động tìm kiếm giải pháp tự chủ giúp các trường giảm bớt sự phụ thuộc vào ngân sách nhà nước và tăng cường tính chủ động trong hoạt động tài chính.
