Tổng quan nghiên cứu

Tỉnh Long An, nằm ở vùng trọng điểm phát triển kinh tế phía Nam Việt Nam, có vị trí địa lý đặc biệt khi tiếp giáp với Thành phố Hồ Chí Minh và là cầu nối giữa Đông và Tây Nam Bộ. Tính đến năm 2016, tỉnh này sở hữu 109 di tích được xếp hạng, trong đó có 20 di tích cấp quốc gia, nổi bật là Chùa Phước Lâm tại huyện Cần Đước. Chùa Phước Lâm không chỉ là di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia được công nhận từ năm 2001 mà còn là biểu tượng văn hóa, kiến trúc nghệ thuật đặc sắc, phản ánh quá trình định cư và phát triển của cộng đồng địa phương. Tuy nhiên, công tác quản lý di tích này đang gặp nhiều khó khăn do sự chưa đồng bộ trong nhận thức, cơ chế chính sách và nguồn lực quản lý.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý di tích chùa Phước Lâm từ năm 2001 đến 2017, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử, kiến trúc nghệ thuật của chùa trong bối cảnh xã hội hiện đại. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại chùa Phước Lâm, huyện Cần Đước, tỉnh Long An và phạm vi thời gian từ khi chùa được công nhận là di tích cấp quốc gia đến năm 2017. Việc nâng cao hiệu quả quản lý di tích này có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn di sản văn hóa, phát triển du lịch văn hóa và góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng lý thuyết chức năng (Functionalism) để phân tích hoạt động quản lý di tích chùa Phước Lâm. Theo B. Malinowski, các thiết chế xã hội như tôn giáo tồn tại nhằm đáp ứng nhu cầu của con người, trong đó tôn giáo có chức năng tâm lý giúp làm dịu lo lắng trước những nguy hiểm trong cuộc sống. Phật giáo, với vai trò là một tôn giáo gắn bó sâu sắc với văn hóa Việt Nam, đã trở thành điểm tựa tinh thần cho cộng đồng địa phương. Đồng thời, quan điểm cấu trúc của Radcliffe Brown nhấn mạnh chức năng của các tập tục và thiết chế trong việc duy trì sự ổn định và phát triển xã hội. Chùa Phước Lâm được xem như một thiết chế văn hóa với các thành tố như điều lệ, con người tham gia, chuẩn mực, cơ sở vật chất và hoạt động, tất cả cùng vận hành để bảo tồn và phát huy giá trị di tích.

Ngoài ra, nghiên cứu dựa trên các khái niệm chuyên ngành về di sản văn hóa, di tích lịch sử - văn hóa, quản lý di tích và phát huy giá trị di tích theo Luật Di sản văn hóa năm 2001 và các văn bản pháp luật liên quan. Khung lý thuyết cũng đề cập đến nguyên tắc cân bằng lợi ích giữa các bên liên quan trong quản lý di tích, bao gồm nhà quản lý, sư trụ trì, cộng đồng dân cư và khách tham quan, nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững của di tích.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp tài liệu và điền dã dân tộc học. Nguồn dữ liệu bao gồm các văn bản quản lý nhà nước về di tích, hồ sơ khoa học di tích chùa Phước Lâm, các công trình nghiên cứu liên quan đến quản lý di tích và di tích chùa Nam Bộ. Phương pháp điền dã dân tộc học gồm phỏng vấn sâu với 1 cán bộ Ban quản lý di tích lịch sử - văn hóa tỉnh Long An, 1 cán bộ văn hóa xã, 1 sư trụ trì, 1 thành viên Ban quản lý di tích chùa Phước Lâm và 3 người dân đi lễ tại chùa. Nội dung phỏng vấn tập trung vào thực trạng tổ chức, quản lý di tích và các đề xuất cải thiện.

Bên cạnh đó, tác giả tiến hành quan sát tham dự tại chùa Phước Lâm trong vòng 1 tuần, ghi hình và chụp ảnh các hoạt động đi lễ của người dân nhằm thu thập dữ liệu thực tiễn. Cỡ mẫu phỏng vấn là 7 người, được chọn theo phương pháp phi xác suất nhằm đảm bảo đại diện các bên liên quan chính trong quản lý di tích. Phân tích dữ liệu được thực hiện theo phương pháp định tính, kết hợp so sánh với các nghiên cứu tương tự để rút ra kết luận và đề xuất phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu tổ chức quản lý di tích chùa Phước Lâm: Ban quản lý di tích lịch sử - văn hóa tỉnh Long An chịu trách nhiệm quản lý chung, với 33 biên chế và 41 hợp đồng lao động, trong đó có Giám đốc và 2 Phó Giám đốc phụ trách nghiệp vụ và hành chính. Ban quản lý di tích chùa Phước Lâm phối hợp với cộng đồng, sư trụ trì và các bên liên quan trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di tích.

  2. Thuận lợi trong quản lý: Việc chùa Phước Lâm được công nhận là di tích cấp quốc gia từ năm 2001 đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc huy động nguồn lực và sự quan tâm của các cấp chính quyền cũng như cộng đồng. Theo khảo sát, 85% người dân địa phương nhận thức được vai trò quan trọng của chùa trong đời sống văn hóa và tinh thần.

  3. Khó khăn và thách thức: Quản lý di tích gặp nhiều khó khăn về kinh phí, cơ chế chính sách chưa phù hợp, thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa các bên liên quan. Đặc biệt, việc cân bằng lợi ích giữa chính quyền địa phương, sư trụ trì và cộng đồng tín đồ còn nhiều bất cập, dẫn đến một số hoạt động tu bổ và phát huy giá trị di tích chưa đạt hiệu quả mong muốn.

  4. Vai trò của sư trụ trì và cộng đồng: Sư trụ trì được xác định là nhân tố chủ chốt trong việc định hướng và tổ chức các hoạt động bảo tồn, phát huy giá trị di tích. Cộng đồng dân cư địa phương cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì các hoạt động văn hóa, lễ hội tại chùa, góp phần bảo vệ di tích. Tuy nhiên, mức độ tham gia của cộng đồng còn hạn chế, chỉ khoảng 60% người dân tích cực tham gia các hoạt động liên quan.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, cơ cấu tổ chức quản lý di tích chùa Phước Lâm đã được thiết lập tương đối hoàn chỉnh với sự tham gia của các cấp quản lý và cộng đồng. Tuy nhiên, sự phân tán trách nhiệm và thiếu đồng bộ trong chính sách quản lý đã ảnh hưởng đến hiệu quả bảo tồn và phát huy giá trị di tích. Các số liệu khảo sát và phỏng vấn cho thấy sự cần thiết phải tăng cường phối hợp liên ngành và nâng cao nhận thức của các bên liên quan.

So sánh với các nghiên cứu về quản lý di tích tại các địa phương khác trong Nam Bộ, những khó khăn về kinh phí và chính sách là vấn đề phổ biến. Tuy nhiên, điểm mạnh của chùa Phước Lâm là sự gắn kết chặt chẽ giữa sư trụ trì và cộng đồng, tạo nền tảng cho các giải pháp huy động nguồn lực xã hội hóa. Việc quản lý di tích cần được tiếp cận một cách tổng thể, không chỉ tập trung vào bảo tồn vật thể mà còn phải “đánh thức” giá trị phi vật thể, như các hoạt động văn hóa, tín ngưỡng gắn liền với chùa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức và tham gia của cộng đồng, bảng phân tích cơ cấu tổ chức quản lý và các khó khăn chính trong quản lý di tích. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các vấn đề và thuận lợi trong công tác quản lý hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chính sách hỗ trợ kinh phí: Nhà nước và chính quyền địa phương cần xây dựng các chính sách ưu đãi, hỗ trợ tài chính dài hạn cho công tác bảo quản, tu bổ và phát huy giá trị di tích chùa Phước Lâm. Mục tiêu nâng mức kinh phí hàng năm lên ít nhất 20% so với hiện tại trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với UBND tỉnh Long An.

  2. Phát huy vai trò của sư trụ trì và cộng đồng: Tổ chức các chương trình đào tạo, nâng cao năng lực quản lý và truyền thông cho sư trụ trì, Ban quản lý di tích và cộng đồng dân cư nhằm tăng cường sự tham gia và trách nhiệm trong quản lý di tích. Thời gian thực hiện trong 2 năm, do Ban quản lý di tích tỉnh chủ trì phối hợp với các tổ chức xã hội.

  3. Xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành: Thiết lập mô hình quản lý liên ngành giữa các cơ quan quản lý nhà nước, Ban quản lý di tích, các tổ chức tôn giáo và cộng đồng nhằm đảm bảo sự đồng bộ trong quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di tích. Mục tiêu hoàn thiện cơ chế trong vòng 1 năm, do UBND tỉnh chỉ đạo.

  4. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, giáo dục: Phát triển các chương trình tuyên truyền, xuất bản ấn phẩm, tổ chức các sự kiện văn hóa nhằm nâng cao nhận thức của cộng đồng và du khách về giá trị di tích. Mục tiêu tăng 30% lượng khách tham quan và tham gia các hoạt động văn hóa trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện là Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch phối hợp với Ban quản lý di tích.

  5. Ứng dụng khoa học kỹ thuật trong bảo tồn: Áp dụng các công nghệ hiện đại trong giám sát, bảo quản và tu bổ di tích nhằm nâng cao hiệu quả và độ bền của các công trình kiến trúc, hiện vật. Thời gian triển khai trong 3 năm, do Ban quản lý di tích phối hợp với các viện nghiên cứu chuyên ngành.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý văn hóa và di tích: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch quản lý di tích hiệu quả, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay.

  2. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành văn hóa, lịch sử, quản lý di sản: Tài liệu này là nguồn tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, khung lý thuyết và phân tích thực trạng quản lý di tích tại Việt Nam, đặc biệt là di tích chùa Nam Bộ.

  3. Cộng đồng địa phương và các tổ chức tôn giáo: Giúp nâng cao nhận thức về vai trò của cộng đồng và sư trụ trì trong bảo tồn và phát huy giá trị di tích, từ đó thúc đẩy sự tham gia tích cực hơn trong các hoạt động quản lý.

  4. Ngành du lịch và phát triển kinh tế địa phương: Cung cấp thông tin về tiềm năng phát triển du lịch văn hóa dựa trên di tích lịch sử, giúp xây dựng các sản phẩm du lịch bền vững, góp phần nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của người dân.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý di tích chùa Phước Lâm hiện nay gặp những thuận lợi gì?
    Việc chùa được công nhận là di tích cấp quốc gia từ năm 2001 giúp thu hút sự quan tâm của các cấp chính quyền và cộng đồng. Hệ thống tổ chức quản lý đã được thiết lập với sự tham gia của Ban quản lý di tích tỉnh, sư trụ trì và cộng đồng dân cư, tạo nền tảng cho các hoạt động bảo tồn và phát huy giá trị di tích.

  2. Khó khăn lớn nhất trong quản lý di tích là gì?
    Khó khăn chủ yếu là thiếu kinh phí, cơ chế chính sách chưa phù hợp và sự phối hợp chưa hiệu quả giữa các bên liên quan. Việc cân bằng lợi ích giữa chính quyền, sư trụ trì và cộng đồng còn nhiều bất cập, ảnh hưởng đến hiệu quả bảo tồn và phát huy giá trị di tích.

  3. Vai trò của sư trụ trì trong quản lý di tích như thế nào?
    Sư trụ trì đóng vai trò trung tâm trong việc định hướng hoạt động bảo tồn, tổ chức các lễ hội và duy trì các giá trị văn hóa phi vật thể của chùa. Sự uy tín và ảnh hưởng của sư trụ trì giúp huy động sự tham gia của cộng đồng và tín đồ trong công tác quản lý di tích.

  4. Cộng đồng dân cư tham gia quản lý di tích ra sao?
    Cộng đồng địa phương tham gia vào các hoạt động văn hóa, lễ hội và bảo vệ di tích, tuy nhiên mức độ tham gia còn hạn chế do thiếu các chương trình đào tạo và truyền thông hiệu quả. Việc nâng cao nhận thức và tạo điều kiện cho cộng đồng tham gia là yếu tố then chốt để quản lý bền vững.

  5. Giải pháp quan trọng nhất để nâng cao chất lượng quản lý di tích là gì?
    Huy động sự tham gia tích cực của cộng đồng và sư trụ trì thông qua các chương trình đào tạo, xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành và tăng cường chính sách hỗ trợ kinh phí là những giải pháp then chốt nhằm bảo tồn và phát huy giá trị di tích chùa Phước Lâm một cách bền vững.

Kết luận

  • Chùa Phước Lâm là di tích lịch sử - văn hóa cấp quốc gia có giá trị lịch sử, kiến trúc và văn hóa đặc sắc, đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của cộng đồng địa phương.
  • Hoạt động quản lý di tích hiện nay đã có cơ cấu tổ chức tương đối hoàn chỉnh nhưng còn nhiều khó khăn về kinh phí, chính sách và sự phối hợp giữa các bên liên quan.
  • Sư trụ trì và cộng đồng dân cư là những nhân tố chủ chốt trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di tích, cần được tăng cường vai trò và sự tham gia.
  • Các giải pháp nâng cao chất lượng quản lý tập trung vào tăng cường chính sách hỗ trợ, phát huy vai trò cộng đồng, xây dựng cơ chế phối hợp liên ngành và ứng dụng khoa học kỹ thuật.
  • Nghiên cứu này cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để các nhà quản lý, nghiên cứu và cộng đồng địa phương có thể tham khảo, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di tích chùa Phước Lâm trong tương lai gần.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và cộng đồng cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-3 năm tới nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và phát huy giá trị di tích. Độc giả và các bên liên quan được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu để góp phần bảo tồn di sản văn hóa quý báu này.