Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động cho thuê tài chính (CTTC) là một hình thức tín dụng trung và dài hạn, cung cấp vốn thông qua việc cho thuê máy móc, thiết bị, phương tiện vận chuyển và các động sản khác. Trên thế giới, doanh số cho thuê tài chính hàng năm đạt khoảng 1000 tỷ USD, với tỷ lệ sử dụng dịch vụ này tại Mỹ lên đến 80% doanh nghiệp, tại Nhật Bản gần 97%, và Trung Quốc khoảng 65%. Tại Việt Nam, CTTC xuất hiện muộn từ giai đoạn 1996-1998 và vẫn còn khiêm tốn về quy mô và số lượng công ty hoạt động. Giai đoạn nghiên cứu tập trung từ 2016 đến 2020, với phạm vi nghiên cứu là các công ty cho thuê tài chính trực thuộc ngân hàng thương mại tại Việt Nam.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng hoạt động CTTC tại các công ty cho thuê tài chính Việt Nam, nhận diện những thành tựu và hạn chế, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển hiệu quả hơn trong tương lai. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, khi các doanh nghiệp cần nguồn vốn trung và dài hạn để đổi mới máy móc, thiết bị nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh. Các chỉ số hiệu quả như tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản (ROA), tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE), tăng trưởng dư nợ CTTC và tỷ lệ nợ quá hạn được sử dụng làm thước đo chính trong nghiên cứu.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết tín dụng trung và dài hạn trong tài chính doanh nghiệp và mô hình quản trị rủi ro tín dụng trong hoạt động cho thuê tài chính. Các khái niệm trọng tâm bao gồm:

  • Cho thuê tài chính (Finance Lease): Hình thức cấp tín dụng bằng hiện vật, trong đó bên cho thuê giữ quyền sở hữu tài sản và bên thuê sử dụng tài sản trong thời hạn hợp đồng, có quyền mua lại tài sản khi kết thúc hợp đồng.
  • Tỷ suất sinh lời trên tổng tài sản (ROA): Đo lường hiệu quả sử dụng tài sản của công ty.
  • Tỷ suất sinh lời trên vốn chủ sở hữu (ROE): Đánh giá khả năng sinh lời trên vốn của chủ sở hữu.
  • Tỷ lệ nợ quá hạn: Phản ánh chất lượng tín dụng và hiệu quả thu hồi nợ.
  • Chiến lược sản phẩm và chính sách kinh doanh: Các yếu tố chủ quan ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động CTTC.

Khung lý thuyết cũng đề cập đến sự khác biệt giữa cho thuê tài chính và thuê hoạt động, cũng như so sánh với hình thức tín dụng ngân hàng truyền thống, làm rõ đặc thù và lợi thế của CTTC trong việc hỗ trợ vốn cho doanh nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích định tính kết hợp phân tích định lượng dựa trên số liệu báo cáo hoạt động của các công ty cho thuê tài chính trực thuộc ngân hàng thương mại Việt Nam trong giai đoạn 2016-2020. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm 4 công ty CTTC lớn: Á Châu, Sài Gòn Thương Tín, Ngoại Thương và Công Thương.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu phi xác suất dựa trên tiêu chí hoạt động ổn định và có dữ liệu đầy đủ. Phân tích số liệu sử dụng các chỉ số tài chính như ROA, ROE, tăng trưởng dư nợ và tỷ lệ nợ quá hạn. Các công cụ hỗ trợ bao gồm bảng biểu, biểu đồ cột và đồ thị hình tròn nhằm minh họa trực quan các kết quả phân tích.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 01/2016 đến tháng 12/2020, tập trung thu thập, tổng hợp và phân tích dữ liệu trong giai đoạn này để đánh giá thực trạng và xu hướng phát triển của hoạt động CTTC tại Việt Nam.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng dư nợ CTTC ổn định: Tổng dư nợ của các công ty CTTC Việt Nam tăng trung bình khoảng 8-10% mỗi năm trong giai đoạn 2016-2020, phản ánh sự mở rộng quy mô hoạt động. Tuy nhiên, mức tăng trưởng có sự biến động do ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế vĩ mô và dịch bệnh Covid-19.

  2. Hiệu quả sử dụng tài sản (ROA) và vốn chủ sở hữu (ROE): ROA trung bình đạt khoảng 1,5-2,0% trong giai đoạn nghiên cứu, trong khi ROE dao động từ 8-12%. Các chỉ số này cho thấy hiệu quả hoạt động của các công ty CTTC còn ở mức khiêm tốn so với các tổ chức tín dụng khác, nhưng có xu hướng cải thiện qua các năm.

  3. Tỷ lệ nợ quá hạn duy trì ở mức thấp: Tỷ lệ nợ quá hạn trung bình dưới 3% trong giai đoạn 2016-2020, cho thấy chất lượng tín dụng được kiểm soát tốt, tuy nhiên vẫn tồn tại rủi ro tín dụng do thủ tục thu hồi tài sản còn phức tạp và chưa đồng bộ.

  4. Đa dạng hóa sản phẩm và tài sản cho thuê: Các công ty CTTC đã mở rộng danh mục tài sản cho thuê, từ máy móc thiết bị công nghiệp đến phương tiện vận tải, nhằm đáp ứng nhu cầu đa dạng của khách hàng doanh nghiệp vừa và nhỏ, chiếm khoảng 70% khách hàng thuê tài chính.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân tăng trưởng dư nợ CTTC ổn định là do nhu cầu vốn trung và dài hạn của doanh nghiệp ngày càng tăng, đặc biệt trong bối cảnh công nghiệp hóa và hiện đại hóa. Tuy nhiên, sự biến động kinh tế toàn cầu và đại dịch Covid-19 đã ảnh hưởng đến khả năng thanh toán của khách hàng, làm giảm tốc độ tăng trưởng trong giai đoạn cuối nghiên cứu.

Hiệu quả sử dụng tài sản và vốn chủ sở hữu còn hạn chế do các công ty CTTC mới tập trung phát triển quy mô, chưa tối ưu hóa quản trị rủi ro và chính sách kinh doanh. So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với xu hướng chung của ngành tài chính phi ngân hàng tại Việt Nam.

Tỷ lệ nợ quá hạn thấp phản ánh sự thận trọng trong thẩm định và quản lý tín dụng, tuy nhiên, các khó khăn trong thu hồi tài sản thuê do quy định pháp luật chưa đồng bộ và sự phối hợp chưa hiệu quả giữa các cơ quan chức năng vẫn là thách thức lớn. Việc đa dạng hóa sản phẩm và tài sản cho thuê giúp các công ty CTTC mở rộng thị trường, tăng khả năng cạnh tranh với các tổ chức tín dụng truyền thống.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng dư nợ theo năm, bảng so sánh ROA và ROE giữa các công ty, cùng biểu đồ tròn phân bổ loại tài sản cho thuê, giúp minh họa rõ nét các phát hiện chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đẩy mạnh chuyển đổi số trong quy trình thẩm định và quản lý hợp đồng: Áp dụng công nghệ thông tin để tự động hóa quy trình, giảm thiểu rủi ro và tăng tốc độ xử lý hồ sơ, hướng tới nâng cao chỉ số ROA và giảm tỷ lệ nợ quá hạn trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là các công ty CTTC phối hợp với các đơn vị công nghệ.

  2. Mở rộng đa dạng sản phẩm cho thuê tài chính: Phát triển các sản phẩm mới phù hợp với nhu cầu của doanh nghiệp vừa và nhỏ, đặc biệt trong lĩnh vực công nghiệp chế biến, chế tạo, nhằm tăng thị phần và dư nợ CTTC khoảng 15% trong 3 năm tới. Các công ty CTTC cần nghiên cứu thị trường và xây dựng chiến lược sản phẩm linh hoạt.

  3. Tăng cường đào tạo và phát triển nguồn nhân lực: Nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng quản lý rủi ro và chăm sóc khách hàng cho đội ngũ nhân viên, nhằm cải thiện chất lượng dịch vụ và hiệu quả hoạt động trong vòng 1-2 năm. Chủ thể là bộ phận nhân sự và ban lãnh đạo công ty CTTC.

  4. Hợp tác chặt chẽ với các cơ quan quản lý và đơn vị bảo hiểm: Đề xuất hoàn thiện khung pháp lý, quy trình thu hồi tài sản thuê và phối hợp xử lý tranh chấp nhanh chóng, giảm thiểu rủi ro tín dụng, đảm bảo quyền lợi cho bên cho thuê trong vòng 3 năm tới. Các công ty CTTC phối hợp với Ngân hàng Nhà nước và các cơ quan chức năng thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các nhà quản lý công ty cho thuê tài chính: Nghiên cứu giúp hiểu rõ thực trạng, thách thức và giải pháp phát triển hoạt động CTTC, từ đó xây dựng chiến lược kinh doanh hiệu quả.

  2. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và ngân hàng: Tài liệu tham khảo để hoàn thiện chính sách, pháp luật và quy định nhằm hỗ trợ phát triển ngành cho thuê tài chính tại Việt Nam.

  3. Doanh nghiệp vừa và nhỏ: Hiểu rõ lợi ích và cơ chế hoạt động của CTTC, từ đó lựa chọn hình thức tài trợ vốn phù hợp để đầu tư đổi mới công nghệ, nâng cao năng lực cạnh tranh.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành tài chính-ngân hàng: Cung cấp kiến thức chuyên sâu về hoạt động cho thuê tài chính, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tiễn tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Cho thuê tài chính khác gì so với vay ngân hàng truyền thống?
    Cho thuê tài chính cấp vốn bằng tài sản (máy móc, thiết bị) với quyền sở hữu thuộc bên cho thuê, không yêu cầu tài sản thế chấp khác. Vay ngân hàng cấp vốn bằng tiền, thường yêu cầu tài sản thế chấp và quyền sở hữu thuộc bên vay.

  2. Tại sao tỷ lệ nợ quá hạn trong CTTC lại thấp?
    Do các công ty CTTC thận trọng trong thẩm định, quản lý rủi ro và có quyền thu hồi tài sản thuê khi bên thuê vi phạm hợp đồng, giúp kiểm soát chất lượng tín dụng tốt hơn.

  3. Những khó khăn chính trong thu hồi tài sản thuê là gì?
    Quy định pháp luật chưa đồng bộ, thủ tục hành chính phức tạp, sự phối hợp chưa hiệu quả giữa các cơ quan chức năng và bên thuê không hợp tác là những thách thức lớn.

  4. Làm thế nào để đa dạng hóa sản phẩm cho thuê tài chính?
    Các công ty cần nghiên cứu nhu cầu thị trường, phát triển các loại tài sản cho thuê mới phù hợp với ngành nghề và quy mô doanh nghiệp, đồng thời xây dựng chính sách giá và dịch vụ linh hoạt.

  5. Vai trò của công nghệ trong phát triển CTTC là gì?
    Công nghệ giúp tự động hóa quy trình thẩm định, quản lý hợp đồng, giảm thiểu rủi ro, nâng cao hiệu quả hoạt động và cải thiện trải nghiệm khách hàng, từ đó tăng trưởng dư nợ và lợi nhuận.

Kết luận

  • Hoạt động cho thuê tài chính tại Việt Nam có tiềm năng phát triển lớn nhưng còn nhiều hạn chế về quy mô, hiệu quả và khung pháp lý.
  • Tăng trưởng dư nợ CTTC ổn định, tỷ lệ nợ quá hạn thấp, nhưng ROA và ROE còn khiêm tốn, cần cải thiện quản trị và chính sách kinh doanh.
  • Đa dạng hóa sản phẩm và áp dụng công nghệ số là các giải pháp then chốt để nâng cao hiệu quả và mở rộng thị trường.
  • Cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các công ty CTTC, cơ quan quản lý và đơn vị bảo hiểm để hoàn thiện khung pháp lý và quy trình thu hồi tài sản.
  • Giai đoạn tiếp theo tập trung vào chuyển đổi số, đào tạo nhân sự và phát triển sản phẩm mới nhằm đáp ứng nhu cầu vốn trung và dài hạn của doanh nghiệp trong bối cảnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Luận văn kêu gọi các bên liên quan cùng hợp tác để thúc đẩy sự phát triển bền vững của hoạt động cho thuê tài chính tại Việt Nam, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và phát triển nền kinh tế quốc gia.