Dạy Học Nội Dung Hình Học Ở Lớp 5 Theo Hướng Phát Triển Năng Lực Tư Duy Và Lập Luận Toán Học

• Tác giả: Nguyễn Thị Thu Diễm
• Người hướng dẫn: PGS. Vũ Quốc Chung
• Trường học: Trường Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Sư phạm Toán học
• Đề tài: Dạy Học Nội Dung Hình Học Ở Lớp 5 Theo Hướng Phát Triển Năng Lực Tư Duy Và Lập Luận Toán Học
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CAM ĐOAN
• 1. MỞ ĐẦU
• 1.1. Lý do chọn đề tài
• 1.2. Mục đích nghiên cứu
• 1.3. Giả thuyết khoa học
• 1.4. Nhiệm vụ nghiên cứu
• 1.5. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
• 1.5.1. Khách thể nghiên cứu
• 1.5.2. Đối tượng nghiên cứu
• 1.6. Phạm vi nghiên cứu
• 1.7. Phương pháp nghiên cứu
• 1.7.1. Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết
• 1.7.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn
• 1.8. Phương pháp xử lý thông tin
• 1.9. Cấu trúc của luận văn
• 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
• 2.1. Tổng quan về các công trình nghiên cứu
• 2.1.1. Trên thế giới
• 2.1.2. Ở Việt Nam
• 2.2. Một số khái niệm liên quan
• 2.2.1. Năng lực và năng lực toán học
• 2.2.1.1. Năng lực
• 2.2.1.2. Năng lực toán học
• 3. ĐỀ XUẤT MỘT SỐ BIỆN PHÁP DẠY HỌC NỘI DUNG HÌNH HỌC Ở LỚP 5 THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TƯ DUY VÀ LẬP LUẬN TOÁN HỌC
• 3.1. Định hướng xây dựng các biện pháp dạy học nội dung hình học ở lớp 5 theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học
• 3.2. Đề xuất một số biện pháp dạy học nội dung hình học ở lớp 5 theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học
• 3.3. Hướng dẫn học sinh lập kế hoạch và trình bày lời giải các bài toán có nội dung hình học
• 3.4. Rèn luyện cho học sinh tiếp cận bài toán dưới các góc độ khác nhau để đa dạng cách giải cho một bài toán
• 3.5. Thiết kế tình huống học tập nhằm tạo hứng thú, phát huy tính chủ động tích cực cho học sinh thông qua hoạt động thực hành hoặc trải nghiệm liên quan đến nội dung hình học
• 4. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
• 4.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm
• 4.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm
• 4.3. Đối tượng thực nghiệm sư phạm
• 4.4. Tiến hành thực nghiệm sư phạm
• 4.5. Nội dung thực nghiệm sư phạm
• 4.6. Kiểm tra thực nghiệm sư phạm
• 4.7. Kết quả thực nghiệm sư phạm
• 4.7.1. Phân tích định lượng
• 4.7.2. Kết quả định tính
• KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng Quan Về Dạy Hình Học Lớp 5 Tư Duy Toán Học

Luận văn này tập trung vào việc dạy hình học lớp 5 theo hướng phát triển tư duy toán học lớp 5. Mục tiêu chính là khám phá các phương pháp sư phạm hiệu quả để nâng cao khả năng tư duy và lập luận của học sinh thông qua môn hình học. Hình học là một phần quan trọng của chương trình toán học tiểu học, nó không chỉ cung cấp kiến thức cơ bản về hình dạng và không gian, mà còn rèn luyện khả năng tư duy logic trong hình học lớp 5, phân tích và giải quyết vấn đề. Luận văn được thực hiện tại Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội, dựa trên cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển năng lực tư duy toán học cho học sinh tiểu học. Chương trình Giáo dục phổ thông tổng thể 2018 nhấn mạnh việc phát triển năng lực toán học, bao gồm khả năng thực hiện các thao tác tư duy, lập luận và giải quyết vấn đề.

1.1. Tầm Quan Trọng Của Hình Học Lớp 5 Trong Giáo Dục Tiểu Học

Hình học lớp 5 đóng vai trò then chốt trong việc xây dựng nền tảng toán học vững chắc cho học sinh tiểu học. Chương trình toán học lớp 5 nói chung và hình học nói riêng, trang bị cho học sinh những kiến thức và kỹ năng cơ bản về hình học và đo lường. Cụ thể, học sinh được quan sát, nhận biết và mô tả các hình dạng và đặc điểm của một số hình phẳng và hình khối trong thực tế; tạo lập mô hình hình học đơn giản; tính toán một số đại lượng hình học. Đồng thời, hình học giúp các em phát triển trí tưởng tượng không gian và khả năng giải quyết các vấn đề thực tiễn đơn giản gắn liền với hình học và đo lường.

1.2. Mối Liên Hệ Giữa Dạy Hình Học và Phát Triển Tư Duy Toán Học

Dạy hình học không chỉ đơn thuần là truyền đạt kiến thức về các hình dạng và công thức. Nó còn là một công cụ mạnh mẽ để phát triển tư duy toán học cho học sinh. Việc học hình học đòi hỏi học sinh phải quan sát, phân tích, so sánh, khái quát hóa và trừu tượng hóa. Những hoạt động này giúp học sinh rèn luyện khả năng tư duy logic, tư duy phản biện trong toán học và phát triển năng lực toán học một cách toàn diện. Hình học tạo ra những tình huống để học sinh vận dụng kiến thức vào thực tế.

II. Thách Thức Trong Dạy Hình Học Lớp 5 Phát Triển Tư Duy

Mặc dù có tầm quan trọng, việc dạy hình học lớp 5 để phát triển tư duy toán học vẫn còn nhiều thách thức. Một trong những khó khăn lớn nhất là tính trừu tượng của hình học. Nhiều học sinh gặp khó khăn trong việc hình dung các khái niệm hình học, đặc biệt là các hình khối không gian. Bên cạnh đó, phương pháp dạy học hình học lớp 5 truyền thống thường tập trung vào việc truyền đạt kiến thức một chiều, ít chú trọng đến việc khuyến khích học sinh tư duy và khám phá. Điều này dẫn đến việc học sinh thụ động, không hứng thú với môn học và khó có thể phát triển tư duy hình học không gian lớp 5 một cách hiệu quả. Một vấn đề khác là sự thiếu hụt về tài liệu dạy học hình học lớp 5 chất lượng, phù hợp với năng lực của học sinh.

2.1. Tính Trừu Tượng Của Hình Học Gây Khó Khăn Cho Học Sinh

Một trong những khó khăn lớn nhất trong việc dạy hình học lớp 5 là tính trừu tượng của môn học. Các khái niệm như điểm, đường thẳng, mặt phẳng, hay các hình khối không gian thường khó hình dung đối với học sinh tiểu học. Học sinh cần có khả năng tư duy logic và trí tưởng tượng không gian để có thể hiểu và vận dụng các khái niệm này một cách hiệu quả. Khi không có khả năng tư duy tốt, học sinh sẽ khó lòng hiểu sâu và vận dụng các kiến thức đã học vào bài tập.

2.2. Phương Pháp Dạy Học Hình Học Lớp 5 Chưa Phát Huy Tính Tích Cực

Phương pháp dạy học hình học lớp 5 truyền thống thường mang tính chất áp đặt, nặng về lý thuyết và ít chú trọng đến thực hành. Giáo viên thường giảng giải một cách khô khan, ít sử dụng các phương tiện trực quan hay các hoạt động tương tác. Điều này khiến học sinh cảm thấy nhàm chán, thụ động và khó có thể phát triển tư duy một cách sáng tạo. Theo tài liệu gốc thì giáo viên chưa khai thác tối đa các phương pháp gợi mở và phát huy tính tích cực của học sinh.

2.3. Sự Thiếu Hụt Tài Liệu Dạy Học Công Cụ Hỗ Trợ Trực Quan

Sự thiếu hụt tài liệu dạy học hình học lớp 5 chất lượng và các công cụ hỗ trợ trực quan cũng là một thách thức lớn. Nhiều giáo viên phải tự soạn giáo án và tìm kiếm tài liệu tham khảo. Việc thiếu các mô hình, hình ảnh, video minh họa sinh động khiến việc giảng dạy trở nên khó khăn hơn, đặc biệt là khi dạy về các hình khối không gian. Học sinh cần được tiếp cận với các công cụ trực quan để có thể hiểu rõ hơn về các khái niệm hình học.

III. Phương Pháp Dạy Hình Học Lớp 5 Phát Triển Tư Duy Hiệu Quả

Để vượt qua những thách thức trên, cần áp dụng các phương pháp dạy học hình học lớp 5 mới, tập trung vào việc phát triển tư duy toán học cho học sinh. Một trong những phương pháp hiệu quả là sử dụng các hoạt động thực hành và trải nghiệm. Học sinh được tham gia vào các hoạt động như xây dựng mô hình, vẽ hình, đo đạc, và giải các bài toán thực tế liên quan đến hình học. Điều này giúp học sinh hiểu rõ hơn về các khái niệm hình học và phát triển khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế. Luận văn đi sâu phân tích về giải pháp để nâng cao hiệu quả dạy học hình học lớp 5.

3.1. Áp Dụng Hoạt Động Thực Hành Và Trải Nghiệm Trong Dạy Hình Học

Hoạt động thực hành và trải nghiệm đóng vai trò quan trọng trong việc giúp học sinh hiểu sâu sắc các khái niệm hình học. Thay vì chỉ học lý thuyết suông, học sinh được tham gia vào các hoạt động như xây dựng mô hình, vẽ hình, đo đạc, và giải các bài toán thực tế liên quan đến hình học. Ví dụ, học sinh có thể tự tay cắt, ghép các mảnh giấy để tạo thành các hình vuông, hình chữ nhật, hay hình tam giác. Hoặc các em có thể sử dụng thước đo để tính diện tích và chu vi của các hình này. Các hoạt động này giúp học sinh hình dung rõ hơn về các khái niệm hình học và phát triển khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế.

3.2. Sử Dụng Phương Tiện Trực Quan Sinh Động Trong Dạy Hình Học Lớp 5

Sử dụng phương tiện trực quan sinh động là một trong những yếu tố quan trọng để giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách hiệu quả. Giáo viên nên sử dụng các mô hình, hình ảnh, video minh họa sinh động để giúp học sinh hình dung rõ hơn về các khái niệm hình học. Ví dụ, khi dạy về hình hộp chữ nhật, giáo viên có thể sử dụng một hộp quà thật để minh họa. Hoặc khi dạy về hình cầu, giáo viên có thể sử dụng một quả bóng để minh họa. Các phương tiện trực quan này giúp học sinh dễ dàng hình dung và ghi nhớ kiến thức hơn.

3.3. Khuyến Khích Học Sinh Tự Tìm Tòi Khám Phá Trong Dạy Hình Học

Thay vì chỉ truyền đạt kiến thức một chiều, giáo viên nên khuyến khích học sinh tự tìm tòi, khám phá trong quá trình học tập. Giáo viên có thể đặt ra các câu hỏi gợi mở, tạo ra các tình huống có vấn đề để kích thích tư duy của học sinh. Ví dụ, giáo viên có thể hỏi: "Làm thế nào để tính diện tích của một hình tam giác?", hoặc "Hình vuông và hình chữ nhật có điểm gì giống và khác nhau?". Khi học sinh tự tìm tòi, khám phá, các em sẽ hiểu sâu sắc hơn về kiến thức và phát triển khả năng tư duy một cách độc lập.

IV. Giáo Án Hình Học Lớp 5 Phát Triển Tư Duy Mẫu Ví Dụ Hay

Để hỗ trợ giáo viên trong việc áp dụng các phương pháp dạy hình học lớp 5 phát triển tư duy, luận văn này cung cấp các mẫu giáo án hình học lớp 5 và ví dụ minh họa cụ thể. Các giáo án này được thiết kế dựa trên các nguyên tắc sư phạm hiện đại, chú trọng đến việc phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học cho học sinh. Các ví dụ minh họa bao gồm các hoạt động thực hành, các bài tập vận dụng, và các trò chơi học tập. Luận văn cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đánh giá tư duy toán học của học sinh lớp 5 một cách thường xuyên và khách quan, từ đó điều chỉnh phương pháp dạy học một cách phù hợp.

4.1. Thiết Kế Giáo Án Hình Học Chú Trọng Hoạt Động Thực Hành

Các giáo án hình học cần được thiết kế sao cho học sinh có nhiều cơ hội tham gia vào các hoạt động thực hành. Ví dụ, khi dạy về diện tích hình chữ nhật, giáo án có thể bao gồm các hoạt động như: đo chiều dài và chiều rộng của các vật thể hình chữ nhật trong lớp học, tính diện tích của các hình chữ nhật khác nhau, hoặc vẽ các hình chữ nhật có cùng diện tích nhưng khác nhau về kích thước. Các hoạt động này giúp học sinh hiểu rõ hơn về khái niệm diện tích và phát triển khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế.

4.2. Lồng Ghép Trò Chơi Học Tập Vào Giáo Án Dạy Hình Học

Trò chơi học tập là một phương pháp hiệu quả để tạo hứng thú cho học sinh và giúp các em tiếp thu kiến thức một cách tự nhiên. Các giáo án có thể lồng ghép các trò chơi như: "Ai nhanh hơn?" (giải bài tập hình học), "Đoán hình" (dựa vào các đặc điểm để đoán tên hình), hoặc "Xây dựng mô hình" (sử dụng các vật liệu khác nhau để xây dựng các mô hình hình học). Các trò chơi này giúp học sinh ôn tập kiến thức một cách vui vẻ và phát triển khả năng làm việc nhóm.

4.3. Đánh Giá Tư Duy Toán Học Của Học Sinh Trong Quá Trình Học

Đánh giá tư duy toán học của học sinh là một phần quan trọng của quá trình dạy học. Giáo viên cần sử dụng các phương pháp đánh giá đa dạng như: quan sát, phỏng vấn, kiểm tra viết, hoặc chấm điểm các bài tập thực hành. Việc đánh giá cần tập trung vào khả năng của học sinh trong việc: hiểu các khái niệm hình học, vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề, lập luận và chứng minh các khẳng định hình học. Kết quả đánh giá sẽ giúp giáo viên điều chỉnh phương pháp dạy học cho phù hợp với năng lực của từng học sinh.

V. Ứng Dụng Thực Tiễn Kết Quả Nghiên Cứu Về Dạy Hình Học Lớp 5

Luận văn này trình bày kết quả nghiên cứu về việc áp dụng các phương pháp dạy hình học lớp 5 phát triển tư duy vào thực tế. Nghiên cứu được thực hiện tại một số trường tiểu học, với sự tham gia của cả giáo viên và học sinh. Kết quả cho thấy rằng việc áp dụng các phương pháp mới đã mang lại những hiệu quả tích cực. Học sinh trở nên hứng thú hơn với môn học, khả năng tư duy và lập luận được cải thiện đáng kể, và kết quả học tập cũng được nâng cao. Nghiên cứu cũng chỉ ra rằng việc tập huấn cho giáo viên về các phương pháp dạy học mới là rất quan trọng.

5.1. So Sánh Kết Quả Học Tập Giữa Nhóm Thực Nghiệm Và Đối Chứng

Nghiên cứu so sánh kết quả học tập của hai nhóm học sinh: một nhóm được dạy theo phương pháp truyền thống (nhóm đối chứng) và một nhóm được dạy theo phương pháp phát triển tư duy (nhóm thực nghiệm). Kết quả cho thấy rằng nhóm thực nghiệm có điểm số cao hơn đáng kể so với nhóm đối chứng. Điều này chứng tỏ rằng phương pháp dạy học mới có hiệu quả trong việc nâng cao kết quả học tập của học sinh.

5.2. Đánh Giá Mức Độ Hứng Thú Của Học Sinh Với Môn Hình Học

Nghiên cứu cũng đánh giá mức độ hứng thú của học sinh với môn hình học sau khi được dạy theo phương pháp mới. Kết quả cho thấy rằng học sinh trở nên hứng thú hơn với môn học, tích cực tham gia vào các hoạt động học tập, và tự tin hơn khi giải các bài toán hình học. Điều này cho thấy rằng phương pháp dạy học mới có thể khơi dậy niềm yêu thích môn học và tạo động lực cho học sinh.

5.3. Nhận Xét Của Giáo Viên Về Hiệu Quả Của Phương Pháp Mới

Giáo viên tham gia nghiên cứu đã đưa ra những nhận xét tích cực về hiệu quả của phương pháp dạy học mới. Giáo viên cho rằng phương pháp mới giúp họ dễ dàng hơn trong việc truyền đạt kiến thức, tạo ra một môi trường học tập tích cực và khuyến khích học sinh phát triển tư duy. Giáo viên cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tập huấn về các phương pháp dạy học mới để có thể áp dụng một cách hiệu quả.

VI. Kết Luận Hướng Phát Triển Dạy Hình Học Lớp 5 Tương Lai

Luận văn này đã trình bày một cách tổng quan về các vấn đề liên quan đến việc dạy hình học lớp 5 để phát triển tư duy toán học. Luận văn đã chỉ ra những thách thức hiện tại, đề xuất các phương pháp dạy học hiệu quả, và trình bày kết quả nghiên cứu thực tế. Kết quả nghiên cứu cho thấy rằng việc áp dụng các phương pháp mới có thể mang lại những hiệu quả tích cực cho cả giáo viên và học sinh. Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các phương pháp dạy học sáng tạo hơn nữa, đồng thời xây dựng các tài liệu dạy học chất lượng cao để hỗ trợ giáo viên.

6.1. Tóm Tắt Các Kết Quả Nghiên Cứu Chính Của Luận Văn

Luận văn đã đạt được những kết quả nghiên cứu chính sau: (1) Xác định tầm quan trọng của việc dạy hình học lớp 5 để phát triển tư duy toán học. (2) Chỉ ra những thách thức hiện tại trong việc dạy hình học. (3) Đề xuất các phương pháp dạy học hiệu quả, bao gồm sử dụng hoạt động thực hành, phương tiện trực quan, và khuyến khích học sinh tự tìm tòi. (4) Trình bày kết quả nghiên cứu thực tế cho thấy rằng việc áp dụng các phương pháp mới có thể mang lại những hiệu quả tích cực.

6.2. Đề Xuất Các Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Dạy Hình Học

Trong tương lai, cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển các phương pháp dạy học sáng tạo hơn nữa, chẳng hạn như sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông (ICT) để tạo ra các bài giảng tương tác và hấp dẫn. Đồng thời, cần xây dựng các tài liệu dạy học chất lượng cao, phù hợp với năng lực của học sinh và đáp ứng yêu cầu của chương trình giáo dục mới. Cần có nghiên cứu về việc dạy các khái niệm hình học phức tạp hơn như thể tích và các hình không gian khác.

6.3. Khuyến Nghị Đối Với Giáo Viên Các Nhà Quản Lý Giáo Dục

Luận văn khuyến nghị rằng giáo viên nên áp dụng các phương pháp dạy học mới, tập trung vào việc phát triển tư duy cho học sinh. Các nhà quản lý giáo dục nên tạo điều kiện cho giáo viên được tập huấn về các phương pháp dạy học mới, đồng thời cung cấp các tài liệu dạy học và công cụ hỗ trợ cần thiết. Cần khuyến khích giáo viên chia sẻ kinh nghiệm và học hỏi lẫn nhau để nâng cao chất lượng dạy học hình học.

Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình năm 2018, môn Toán cấp Tiểu học được xác định nhằm phát triển năng lực toán học cho học sinh, trong đó năng lực tư duy và lập luận toán học đóng vai trò cốt lõi. Nội dung hình học lớp 5 là một mạch kiến thức quan trọng, vừa kế thừa kiến thức các lớp trước, vừa chuẩn bị nền tảng cho học sinh tiếp cận hình học ở các cấp học tiếp theo. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều học sinh gặp khó khăn trong việc giải các bài toán hình học phức tạp do đòi hỏi khả năng tư duy trừu tượng và lập luận chặt chẽ.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đề xuất và kiểm nghiệm các biện pháp dạy học nội dung hình học lớp 5 theo hướng phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học, nhằm nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực toán học cho học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giáo viên và học sinh lớp 5 tại một số trường Tiểu học thuộc hệ thống Liên cấp Newton, Hà Nội, trong năm học 2022-2023.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc đổi mới phương pháp dạy học Toán, góp phần phát triển năng lực tư duy và lập luận cho học sinh, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục Tiểu học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông hiện hành. Các chỉ số đánh giá như tỉ lệ giáo viên nhận thức đúng về năng lực tư duy và lập luận toán học đạt 86,6%, tỉ lệ học sinh đạt mức hứng thú với môn Toán khoảng 32,7%, cho thấy tiềm năng và nhu cầu phát triển năng lực này trong thực tiễn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết phát triển năng lực học sinh trong giáo dục và lý thuyết về năng lực tư duy và lập luận toán học.

1. Lý thuyết phát triển năng lực học sinh nhấn mạnh sự kết hợp giữa kiến thức, kỹ năng và thái độ trong quá trình học tập, giúp học sinh vận dụng hiệu quả kiến thức vào thực tiễn. Theo đó, năng lực toán học được hiểu là khả năng lập công thức, vận dụng và giải thích toán học trong nhiều ngữ cảnh khác nhau, bao gồm năng lực tư duy và lập luận toán học như một thành tố cốt lõi.

2. Lý thuyết về năng lực tư duy và lập luận toán học tập trung vào các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, so sánh, trừu tượng hóa, khái quát hóa và các hình thức lập luận logic. Năng lực này giúp học sinh phát triển khả năng suy luận, chứng minh và giải quyết vấn đề toán học một cách sáng tạo và chính xác.

Ba khái niệm chính được làm rõ trong nghiên cứu gồm: năng lực toán học, năng lực tư duy toán học và năng lực lập luận toán học. Năng lực tư duy và lập luận toán học được xem là nền tảng để phát triển các năng lực toán học khác, đặc biệt trong nội dung hình học lớp 5.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn.

• Nguồn dữ liệu: Bao gồm tài liệu chuyên ngành, chương trình giáo dục phổ thông 2018, khảo sát thực trạng với 30 giáo viên và 150 học sinh lớp 5 tại hệ thống Liên cấp Newton, Hà Nội.

• Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để xử lý số liệu khảo sát, phân tích định tính qua quan sát lớp học và phỏng vấn giáo viên, học sinh.

• Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2022-2023, gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng (tháng 9-11/2022), đề xuất biện pháp sư phạm (tháng 12/2022), thực nghiệm sư phạm (tháng 1-4/2023), xử lý số liệu và hoàn thiện luận văn (tháng 5-6/2023).

Cỡ mẫu khảo sát gồm 30 giáo viên và 150 học sinh được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng dạy học hình học lớp 5 tại các trường Tiểu học thuộc hệ thống nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Nhận thức của giáo viên về năng lực tư duy và lập luận toán học: 86,6% giáo viên cho rằng năng lực tư duy và lập luận toán học là năng lực cần phát triển trong dạy học hình học lớp 5. Tuy nhiên, chỉ 20% giáo viên thường xuyên tổ chức các hoạt động giúp học sinh phát triển năng lực này qua việc quan sát, mô tả và so sánh hình học.

2. Thực trạng tổ chức dạy học: 56,6% giáo viên tập trung truyền thụ lý thuyết, 23,3% hướng dẫn làm bài tập, chỉ 20,1% chú trọng phát triển năng lực tư duy và lập luận. Việc giao nhiệm vụ tìm hiểu mối liên hệ kiến thức với thực tiễn được thực hiện rất hạn chế (chỉ 26,7% giáo viên thường xuyên hoặc rất thường xuyên).

3. Khó khăn trong dạy học: 63,3% giáo viên cho biết không đủ thời gian tổ chức các hoạt động phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học. 30% gặp khó khăn trong việc tổ chức các tình huống dạy học phù hợp.

4. Mức độ hứng thú và năng lực của học sinh: Khoảng 32,7% học sinh thể hiện mức độ hứng thú với môn Toán, trong khi 47,4% đánh giá môn Toán là khó hoặc rất khó. 65,3% học sinh tập trung nghe giảng và sôi nổi phát biểu ý kiến trong giờ học, tuy nhiên vẫn còn 20% học sinh học thụ động hoặc không tập trung.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên nhận thức đúng về tầm quan trọng của năng lực tư duy và lập luận toán học, nhưng việc tổ chức dạy học theo hướng phát triển năng lực này còn hạn chế do nhiều nguyên nhân như áp lực chương trình, thiếu thời gian và phương pháp phù hợp. Điều này tương đồng với các nghiên cứu trước đây về khó khăn trong đổi mới phương pháp dạy học Toán ở Tiểu học.

Việc học sinh còn gặp khó khăn trong tiếp cận nội dung hình học và năng lực tư duy phản ánh sự cần thiết phải đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường hoạt động trải nghiệm, khám phá và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỉ lệ giáo viên sử dụng các phương pháp dạy học phát triển năng lực và biểu đồ mức độ hứng thú của học sinh với môn Toán để minh họa rõ nét hơn.

Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy các biện pháp dạy học đề xuất đã góp phần nâng cao kết quả học tập và phát triển năng lực tư duy, lập luận cho học sinh, phù hợp với mục tiêu chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu, chia sẻ kinh nghiệm thực tiễn nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng tổ chức hoạt động học tập tích cực. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

2. Xây dựng và áp dụng các tình huống học tập, bài tập phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học trong nội dung hình học lớp 5: Thiết kế các bài tập đa dạng, gắn với thực tiễn, khuyến khích học sinh vận dụng các thao tác tư duy như phân tích, tổng hợp, so sánh. Thời gian áp dụng từ đầu năm học, do giáo viên chủ nhiệm và tổ Toán thực hiện.

3. Tăng cường sử dụng công nghệ thông tin và các phương tiện hỗ trợ dạy học: Ứng dụng phần mềm mô phỏng hình học, video minh họa, máy chiếu để tạo hứng thú và giảm tính trừu tượng của nội dung hình học. Thời gian triển khai trong năm học, do nhà trường và giáo viên phối hợp thực hiện.

4. Đổi mới hình thức đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học: Kết hợp đánh giá thường xuyên, đánh giá qua sản phẩm học tập, đánh giá qua hoạt động nhóm và tự đánh giá của học sinh để phản hồi kịp thời và toàn diện. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học, do giáo viên và ban giám hiệu nhà trường phối hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Giáo viên Tiểu học, đặc biệt là giáo viên dạy Toán lớp 5: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp sư phạm cụ thể giúp phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học, từ đó nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập.

2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ chuyên môn: Tham khảo để xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên, đồng thời điều chỉnh chương trình, phương pháp dạy học phù hợp với định hướng phát triển năng lực học sinh.

3. Sinh viên ngành Sư phạm Toán học: Tài liệu tham khảo hữu ích trong việc hiểu rõ lý thuyết và thực tiễn dạy học phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học, đặc biệt trong nội dung hình học Tiểu học.

4. Các nhà nghiên cứu giáo dục và phát triển chương trình học: Cung cấp cơ sở lý luận và dữ liệu thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học Toán theo hướng phát triển năng lực.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao cần phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học cho học sinh lớp 5?
   Phát triển năng lực này giúp học sinh nâng cao khả năng suy nghĩ logic, giải quyết vấn đề và chuẩn bị nền tảng cho học tập toán ở các cấp học cao hơn. Ví dụ, học sinh biết phân tích, tổng hợp và lập luận sẽ dễ dàng tiếp cận các bài toán hình học phức tạp hơn.

2. Các biện pháp dạy học nào hiệu quả để phát triển năng lực tư duy và lập luận?
   Các biện pháp như tổ chức hoạt động trải nghiệm, khám phá, đặt câu hỏi gợi mở, sử dụng tình huống thực tiễn và công nghệ hỗ trợ được chứng minh là hiệu quả trong việc phát triển năng lực này.

3. Làm thế nào để đánh giá năng lực tư duy và lập luận toán học của học sinh?
   Có thể sử dụng kết hợp đánh giá thường xuyên qua quan sát, sản phẩm học tập, kiểm tra viết và vấn đáp để đánh giá toàn diện năng lực tư duy và lập luận của học sinh.

4. Khó khăn phổ biến của giáo viên khi dạy học phát triển năng lực tư duy và lập luận là gì?
   Khó khăn chính là thiếu thời gian tổ chức các hoạt động phát triển năng lực, chưa quen với phương pháp dạy học mới và thiếu tài liệu, công cụ hỗ trợ phù hợp.

5. Làm sao để học sinh tăng hứng thú với môn Toán, đặc biệt là nội dung hình học?
   Sử dụng các hoạt động thực hành, trải nghiệm, liên hệ thực tiễn, ứng dụng công nghệ và tạo môi trường học tập tích cực giúp học sinh hứng thú và chủ động hơn trong học tập.

Kết luận

• Luận văn đã làm rõ vai trò quan trọng của năng lực tư duy và lập luận toán học trong dạy học nội dung hình học lớp 5, phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018.
• Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên nhận thức đúng về năng lực này nhưng còn hạn chế trong tổ chức dạy học phát triển năng lực do nhiều khó khăn khách quan và chủ quan.
• Các biện pháp sư phạm đề xuất đã được thực nghiệm và chứng minh có hiệu quả trong việc nâng cao kết quả học tập và phát triển năng lực tư duy, lập luận cho học sinh.
• Khuyến nghị tập trung đào tạo giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá, đồng thời tăng cường ứng dụng công nghệ trong dạy học hình học lớp 5.
• Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện các biện pháp phát triển năng lực tư duy và lập luận toán học trong giáo dục Tiểu học.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nên áp dụng các biện pháp đề xuất, đồng thời tham gia các khóa bồi dưỡng chuyên môn để nâng cao hiệu quả dạy học. Độc giả quan tâm có thể liên hệ với trường Đại học Giáo dục để nhận tài liệu chi tiết và hỗ trợ chuyên môn.