Luận án tiến sĩ: Nghiên cứu từ ngữ chỉ bộ phận cơ thể trong tục ngữ ca dao tiếng Hán và tiếng Việt dưới góc nhìn ngôn ngữ học tri nhận

• Chuyên ngành: Ngôn ngữ học tri nhận
• Đề tài: Từ ngữ chỉ bộ phận cơ thể trong tục ngữ ca dao Hán - Việt
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ

• MỞ ĐẦU
• Lý do chọn đề tài
• Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
• Mục đích nghiên cứu
• Nhiệm vụ nghiên cứu
• Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
• Đối tượng nghiên cứu
• Phạm vi nghiên cứu
• Ngữ liệu nghiên cứu
• Phương pháp nghiên cứu
• Đóng góp của luận án
• Về lí luận
• Về thực tiễn
• Cấu trúc luận án
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ THUYẾT
• 1.1. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài
• 1.2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến ẩn dụ tri nhận về BPCTN
• 1.3. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước liên quan đến hoán dụ ý niệm về từ ngữ chỉ bộ phận cơ thể người
• 1.4. Cơ sở lí thuyết cho việc nghiên cứu
• 1.4.1. Khái niệm cơ thể người
• 1.4.2. Khái quát về nhóm từ ngữ chỉ bộ phận cơ thể người
• 1.4.3. Khái quát về tục ngữ, ca dao của tiếng Hán và tiếng Việt
• 1.4.4. Tính nghiệm thân (embodiment)
• 1.4.5. Ẩn dụ ý niệm (cognitive metaphor)
• 1.4.6. Hoán dụ ý niệm (conceptual metonymy)
• 1.4.7. Sơ đồ tâm lan tỏa
• 1.4.8. Ngôn ngữ học tri nhận và cơ thể con người
• 1.4.9. Ngữ cảnh tri nhận
• 1.4.10. Văn hóa dân tộc liên quan đến từ ngữ chỉ bộ phận cơ thể người
• 2. CHƯƠNG 2: ẨN DỤ Ý NIỆM VÀ HOÁN DỤ Ý NIỆM MIỀN “BỘ PHẬN CƠ THỂ NGƯỜI” TRONG TỤC NGỮ VÀ CA DAO TIẾNG HÁN
• 2.1. Sự chọn lọc và phân bố các thuộc tính bộ phận cơ thể người điển dạng trong hai miền ý niệm nguồn và đích trong tục ngữ, ca dao tiếng Hán
• 2.2. Nhóm từ ngữ chỉ bộ phận cơ thể người trong tục ngữ, ca dao tiếng Hán
• 2.3. Nhóm từ ngữ kết hợp với danh từ chỉ bộ phận cơ thể người trong việc tạo nên ẩn dụ ý niệm và hoán dụ ý niệm
• 2.4. Mô hình tổng quát về sự chọn lọc và phân bố các thuộc tính bộ phận cơ thể người điển dạng trong hai miền ý niệm nguồn và đích
• 2.5. Thiết lập sự ánh xạ của mô hình tri nhận của ẩn dụ ý niệm và hoán dụ ý niệm "bộ phận cơ thể người" trong tục ngữ, ca dao tiếng Hán
• 2.5.1. Sự ánh xạ của mô hình tri nhận của ẩn dụ ý niệm "bộ phận cơ thể người" trong tục ngữ, ca dao tiếng Hán
• 2.5.2. Sự ánh xạ của mô hình tri nhận của hoán dụ ý niệm "bộ phận cơ thể người" trong tục ngữ, ca dao tiếng Hán
• 3. CHƯƠNG 3: ẨN DỤ Ý NIỆM VÀ HOÁN DỤ Ý NIỆM MIỀN "BỘ PHẬN CƠ THỂ NGƯỜI" TRONG TỤC NGỮ VÀ CA DAO TIẾNG VIỆT
• 3.1. Sự chọn lọc và phân bố các thuộc tính bộ phận cơ thể người điển dạng trong hai miền ý niệm nguồn và đích trong tục ngữ, ca dao tiếng Việt
• 3.2. Nhóm từ ngữ chỉ bộ phận cơ thể người trong tục ngữ, ca dao tiếng Việt
• 3.3. Nhóm từ ngữ kết hợp với các danh từ chỉ bộ phận cơ thể người trong việc tạo nên ẩn dụ ý niệm và hoán dụ ý niệm
• 3.4. Mô hình tổng quát về sự chọn lọc và phân bố các thuộc tính bộ phận cơ thể người điển dạng trong hai miền ý niệm nguồn và đích trong tục ngữ, ca dao tiếng Việt
• 3.5. Thiết lập sự ánh xạ của mô hình tri nhận của ẩn dụ ý niệm và hoán dụ ý niệm miền “bộ phận cơ thể người” trong tục ngữ, ca dao tiếng Việt
• 3.5.1. Sự ánh xạ của mô hình tri nhận của ẩn dụ ý niệm “bộ phận cơ thể người” trong tục ngữ, ca dao tiếng Việt
• 3.5.2. Sự ánh xạ của mô hình tri nhận của hoán dụ ý niệm "bộ phận cơ thể người" trong tục ngữ, ca dao tiếng Việt
• 4. CHƯƠNG 4: NHỮNG ĐIỂM TƯƠNG ĐỒNG VÀ DỊ BIỆT CỦA ẨN DỤ Ý NIỆM, HOÁN DỤ Ý NIỆM MIỀN “ BỘ PHẬN CƠ THỂ NGƯỜI” TRONG TỤC NGỮ, CA DAO TIẾNG HÁN VÀ TIẾNG VIỆT
• 4.1. Những điểm tương đồng và dị biệt của ẩn dụ ý niệm "bộ phận cơ thể người" trong tục ngữ, ca dao tiếng Hán và tiếng Việt
• 4.1.1. Những điểm tương đồng của ẩn dụ ý niệm "bộ phận cơ thể người" trong tục ngữ, ca dao tiếng Hán và tiếng Việt
• 4.1.2. Những điểm dị biệt của ẩn dụ ý niệm "bộ phận cơ thể người" trong tục ngữ, ca dao tiếng Hán và tiếng Việt
• 4.2. Những điểm tương đồng và dị biệt của hoán dụ ý niệm "bộ phận cơ thể người" trong tục ngữ, ca dao tiếng Hán và tiếng Việt
• 4.2.1. Những điểm tương đồng của hoán dụ ý niệm "bộ phận cơ thể người" trong tục ngữ, ca dao tiếng Hán và tiếng Việt
• 4.2.2. Những điểm dị biệt của hoán dụ ý niệm "bộ phận cơ thể người" trong tục ngữ, ca dao tiếng Hán và tiếng Việt
• DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• TỪ ĐIỂN TRA CỨU
• DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BẢNG
• DANH MỤC MÔ HÌNH

I. Giới thiệu và cơ sở lý thuyết

Luận án tiến sĩ này tập trung vào việc nghiên cứu từ ngữ chỉ bộ phận cơ thể trong tục ngữ Hán - Việt và ca dao Hán - Việt dưới góc độ ngôn ngữ học tri nhận. Mục đích chính là khám phá cách thức con người sử dụng các bộ phận cơ thể để biểu đạt các khái niệm trừu tượng thông qua ẩn dụ ý niệm và hoán dụ ý niệm. Luận án cung cấp cái nhìn tổng quan về các nghiên cứu liên quan trong và ngoài nước, đồng thời xây dựng cơ sở lý thuyết dựa trên các khái niệm như tính nghiệm thân, ẩn dụ ý niệm, và hoán dụ ý niệm.

1.1. Tổng quan nghiên cứu

Luận án đánh giá các công trình nghiên cứu trước đây về ẩn dụ tri nhận và hoán dụ ý niệm liên quan đến bộ phận cơ thể. Các nghiên cứu trong nước và quốc tế đều nhấn mạnh vai trò của cơ thể trong việc hình thành tư duy và ngôn ngữ. Tuy nhiên, vẫn còn thiếu các nghiên cứu so sánh giữa tục ngữ Hán - Việt và ca dao Hán - Việt, đặc biệt là từ góc độ ngôn ngữ học tri nhận.

1.2. Cơ sở lý thuyết

Luận án dựa trên các lý thuyết cốt lõi của ngôn ngữ học tri nhận, bao gồm tính nghiệm thân, ẩn dụ ý niệm, và hoán dụ ý niệm. Tính nghiệm thân nhấn mạnh rằng cơ thể là nguồn gốc của tri nhận, trong khi ẩn dụ ý niệm và hoán dụ ý niệm là các cơ chế giúp con người chuyển đổi các khái niệm từ miền nguồn (cơ thể) sang miền đích (các khái niệm trừu tượng).

II. Ẩn dụ và hoán dụ ý niệm trong tục ngữ và ca dao tiếng Hán

Chương này tập trung phân tích các ẩn dụ ý niệm và hoán dụ ý niệm liên quan đến bộ phận cơ thể trong tục ngữ Hán - Việt và ca dao Hán - Việt. Luận án khảo sát cách các từ ngữ chỉ bộ phận cơ thể được sử dụng để biểu đạt các khái niệm trừu tượng, đồng thời thiết lập các mô hình ánh xạ giữa miền nguồn và miền đích.

2.1. Phân tích ẩn dụ ý niệm

Luận án phân tích các ẩn dụ ý niệm trong tục ngữ Hán - Việt và ca dao Hán - Việt, tập trung vào các từ ngữ chỉ bộ phận cơ thể như tim, mắt, tay, và chân. Các ẩn dụ này thường được sử dụng để biểu đạt các khái niệm về tình cảm, trí tuệ, và hành động. Ví dụ, từ tim thường được dùng để biểu đạt tình yêu và cảm xúc.

2.2. Phân tích hoán dụ ý niệm

Luận án cũng khảo sát các hoán dụ ý niệm trong tục ngữ Hán - Việt và ca dao Hán - Việt, nơi các bộ phận cơ thể được sử dụng để đại diện cho toàn bộ cơ thể hoặc các khái niệm liên quan. Ví dụ, từ tay thường được dùng để đại diện cho khả năng và kỹ năng của con người.

III. Ẩn dụ và hoán dụ ý niệm trong tục ngữ và ca dao tiếng Việt

Chương này tiếp tục phân tích các ẩn dụ ý niệm và hoán dụ ý niệm liên quan đến bộ phận cơ thể trong tục ngữ Hán - Việt và ca dao Hán - Việt, nhưng tập trung vào tiếng Việt. Luận án so sánh cách sử dụng các từ ngữ chỉ bộ phận cơ thể trong tiếng Việt với tiếng Hán, nhằm tìm ra những điểm tương đồng và khác biệt.

3.1. Phân tích ẩn dụ ý niệm

Luận án phân tích các ẩn dụ ý niệm trong tục ngữ Hán - Việt và ca dao Hán - Việt, tập trung vào các từ ngữ chỉ bộ phận cơ thể như lòng, mặt, và mắt. Các ẩn dụ này thường được sử dụng để biểu đạt các khái niệm về tình cảm, đạo đức, và nhận thức. Ví dụ, từ lòng thường được dùng để biểu đạt tình yêu và lòng trắc ẩn.

3.2. Phân tích hoán dụ ý niệm

Luận án cũng khảo sát các hoán dụ ý niệm trong tục ngữ Hán - Việt và ca dao Hán - Việt, nơi các bộ phận cơ thể được sử dụng để đại diện cho toàn bộ cơ thể hoặc các khái niệm liên quan. Ví dụ, từ mặt thường được dùng để đại diện cho danh dự và uy tín của con người.

IV. So sánh và đối chiếu

Chương này so sánh và đối chiếu các ẩn dụ ý niệm và hoán dụ ý niệm liên quan đến bộ phận cơ thể trong tục ngữ Hán - Việt và ca dao Hán - Việt. Luận án chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt trong cách sử dụng các từ ngữ chỉ bộ phận cơ thể giữa hai ngôn ngữ, đồng thời phân tích các yếu tố văn hóa và tư duy dân tộc ảnh hưởng đến sự khác biệt này.

4.1. Điểm tương đồng

Luận án chỉ ra rằng cả tục ngữ Hán - Việt và ca dao Hán - Việt đều sử dụng các từ ngữ chỉ bộ phận cơ thể để biểu đạt các khái niệm trừu tượng. Các ẩn dụ và hoán dụ này thường phản ánh cách con người tri nhận thế giới thông qua cơ thể của mình. Ví dụ, cả hai ngôn ngữ đều sử dụng từ tim để biểu đạt tình yêu và cảm xúc.

4.2. Điểm khác biệt

Luận án cũng chỉ ra những khác biệt trong cách sử dụng các từ ngữ chỉ bộ phận cơ thể giữa tục ngữ Hán - Việt và ca dao Hán - Việt. Những khác biệt này thường bắt nguồn từ sự khác biệt về văn hóa và tư duy dân tộc. Ví dụ, trong tiếng Việt, từ lòng thường được dùng để biểu đạt tình yêu và lòng trắc ẩn, trong khi trong tiếng Hán, từ tim lại được sử dụng phổ biến hơn.