Luận án tiến sĩ: Khám phá bức tranh ngôn ngữ về sông nước trong tri nhận của người Việt

• Tác giả: Tăng Tấn Lộc
• Người hướng dẫn: PGS. Trịnh Sâm
• Trường học: Học viện Khoa học Xã hội
• Chuyên ngành: Ngôn ngữ học
• Đề tài: Bức tranh ngôn ngữ về sông nước trong tri nhận của người Việt
• Loại tài liệu: luận án tiến sĩ
• Năm xuất bản: 2017
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• MỞ ĐẦU
• 0.1. LÍ DO LỰA CHỌN ĐỀ TÀI
• 0.2. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
• 0.3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
• 0.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 0.5. ĐÓNG GÓP MỚI
• 0.6. Ý NGHĨA LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
• 0.7. BỐ CỤC CỦA LUẬN ÁN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÍ THUYẾT
• 1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
• 1.1.1. Tình hình nghiên cứu ngoài nước
• 1.1.2. Tình hình nghiên cứu trong nước
• 1.2. CÁC VẤN ĐỀ LÍ THUYẾT LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
• 1.2.1. Khái lược về ngôn ngữ học tri nhận
• 1.2.2. Bức tranh ngôn ngữ
• 1.2.3. Lí thuyết phạm trù và phạm trù tỏa tia
• 1.2.4. Ý niệm và ý niệm hóa
• 1.2.5. Lược đồ và điển dạng
• 1.2.6. Tính nghiệm thân
• 1.2.7. Ẩn dụ ý niệm
• 1.2.8. Khái niệm miền, miền nguồn và miền đích
• 1.2.9. Khái niệm về “sông nước”
• 2. CHƯƠNG 2: ĐẶC ĐIỂM CHUYỂN DI NGỮ NGHĨA CỦA MIỀN Ý NIỆM SÔNG NƯỚC TRONG TIẾNG VIỆT
• 2.1. ĐỊNH DANH NƯỚC
• 2.2. Mô hình: “X + nước”
• 2.3. Mô hình: “nước + X”
• 2.4. MÔ HÌNH ẨN DỤ Ý NIỆM PHẠM TRÙ SÔNG NƯỚC TRONG TIẾNG VIỆT
• 2.4.1. Cuộc sống là vật chứa nước
• 2.4.2. Thực thể sống dưới nước là con người
• 2.4.3. Công cụ đánh bắt trên sông nước là con người
• 2.4.4. Phương tiện trên sông nước là con người
• 2.4.5. Hoạt động, trạng thái, tính chất của nước là hoạt động, trạng thái, tính chất của con người
• 2.4.6. Giá trị biểu trưng của miền ý niệm sông nước
• 2.4.7. Giá trị biểu trưng của miền ý niệm sông nước và liên quan đến sông nước
• 2.4.8. Giá trị biểu trưng của vật chứa nước và các yếu tố hữu quan
• 2.4.9. Giá trị biểu trưng của loài vật sống trong nước
• 2.4.10. Giá trị biểu trưng của công cụ đánh bắt trên sông nước
• 2.4.11. Giá trị biểu trưng của phương tiện di chuyển trên sông nước
• 2.4.12. Giá trị biểu trưng đặc tính, trạng thái và vận động của nước
• 2.4.13. Giá trị biểu trưng hoạt động của con người trong nước
• 3. CHƯƠNG 3: MIỀN Ý NIỆM SÔNG NƯỚC TRONG TÂM THỨC CỦA NGƯỜI VIỆT
• 3.1. CON NGƯỜI VÀ DÒNG SÔNG
• 3.2. ẨN DỤ Ý NIỆM VỀ SÔNG NƯỚC
• 3.2.1. Ẩn dụ “Hành trình đời người là hành trình của dòng sông”
• 3.2.2. Ẩn dụ “Cuộc đời là dòng sông”
• 3.2.3. Ẩn dụ “Ứng xử của con người là vận động của nước”
• DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH
• ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT
• DANH MỤC CÁC BIỂU BẢNG, SƠ ĐỒ

I. Bức tranh ngôn ngữ sông nước

Bức tranh ngôn ngữ về sông nước trong tri nhận người Việt được xây dựng dựa trên mối quan hệ giữa ngôn ngữ, tư duy và văn hóa. Nghiên cứu này tập trung vào việc khám phá cách người Việt sử dụng ngôn ngữ để phản ánh và diễn đạt các ý niệm liên quan đến sông nước. Ngôn ngữ Việt Nam đã hình thành nên một hệ thống từ vựng và cấu trúc ngữ nghĩa phong phú, thể hiện sự gắn bó sâu sắc giữa con người và môi trường sông nước. Các biểu thức ngôn ngữ như 'nước chảy đá mòn', 'uống nước nhớ nguồn' không chỉ là những câu tục ngữ mà còn là sự phản ánh tư duy và văn hóa của người Việt.

1.1. Đặc điểm ngôn ngữ sông nước

Đặc điểm ngôn ngữ liên quan đến sông nước được thể hiện qua các mô hình định danh như 'X + nước' và 'nước + X'. Các mô hình này không chỉ phản ánh sự đa dạng trong cách gọi tên các hiện tượng sông nước mà còn cho thấy sự tương tác giữa ngôn ngữ và văn hóa. Ví dụ, 'nước mắt' không chỉ là chất lỏng mà còn biểu tượng cho cảm xúc, 'nước non' gợi lên hình ảnh quê hương. Những đặc điểm này cho thấy ngôn ngữ Việt Nam đã tích hợp sâu sắc các yếu tố văn hóa và tư duy vào trong hệ thống ngôn ngữ.

1.2. Văn hóa sông nước trong ngôn ngữ

Văn hóa sông nước được thể hiện rõ nét trong ngôn ngữ Việt Nam thông qua các ẩn dụ và hoán dụ. Các biểu thức như 'thuyền về có nhớ bến chăng' không chỉ là câu ca dao mà còn là sự phản ánh tâm thức của người Việt về sự gắn bó với quê hương. Nghiên cứu ngôn ngữ cho thấy, sông nước không chỉ là đối tượng vật lý mà còn là nguồn cảm hứng trong văn hóa và nghệ thuật. Những biểu tượng này đã trở thành một phần không thể thiếu trong tri nhận người Việt.

II. Tri nhận người Việt về sông nước

Tri nhận người Việt về sông nước được hình thành từ sự tương tác giữa con người và môi trường tự nhiên. Nghiên cứu này tập trung vào việc phân tích cách người Việt sử dụng ngôn ngữ để diễn đạt các ý niệm liên quan đến sông nước. Các ẩn dụ như 'cuộc đời là dòng sông' cho thấy sự phóng chiếu từ miền nguồn (sông nước) sang miền đích (cuộc đời). Điều này không chỉ phản ánh tư duy của người Việt mà còn cho thấy sự gắn kết giữa ngôn ngữ và văn hóa.

2.1. Ẩn dụ ý niệm sông nước

Ẩn dụ ý niệm về sông nước là một trong những công cụ quan trọng để hiểu tri nhận người Việt. Các ẩn dụ như 'hành trình đời người là hành trình của dòng sông' cho thấy sự tương đồng giữa dòng chảy của sông và quá trình sống của con người. Những ẩn dụ này không chỉ phản ánh tư duy mà còn là sự kết nối giữa ngôn ngữ và văn hóa. Nghiên cứu ngôn ngữ đã chỉ ra rằng, ẩn dụ ý niệm là một phần không thể thiếu trong cách người Việt nhìn nhận và diễn đạt thế giới.

2.2. Tương tác ngôn ngữ và văn hóa

Tương tác ngôn ngữ và văn hóa trong tri nhận người Việt về sông nước được thể hiện qua các biểu thức ngôn ngữ và hành vi giao tiếp. Các câu tục ngữ, ca dao không chỉ là phương tiện truyền đạt thông tin mà còn là sự phản ánh tư duy và văn hóa. Ví dụ, 'ăn nói trôi chảy' không chỉ diễn tả sự lưu loát trong giao tiếp mà còn gợi lên hình ảnh dòng chảy của nước. Những tương tác này cho thấy sự gắn kết chặt chẽ giữa ngôn ngữ, tư duy và văn hóa trong tri nhận người Việt.

III. Giá trị và ứng dụng của nghiên cứu

Nghiên cứu về bức tranh ngôn ngữ sông nước trong tri nhận người Việt không chỉ có giá trị về mặt lí luận mà còn có nhiều ứng dụng thực tiễn. Về mặt lí luận, nghiên cứu góp phần làm sáng tỏ mối quan hệ giữa ngôn ngữ, tư duy và văn hóa. Về mặt thực tiễn, kết quả nghiên cứu có thể được ứng dụng trong giảng dạy ngữ văn, nghiên cứu tiếng Việt và phát triển văn hóa.

3.1. Giá trị lí luận

Giá trị lí luận của nghiên cứu nằm ở việc làm sáng tỏ cách ngôn ngữ Việt Nam phản ánh tri nhận người Việt về sông nước. Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, ngôn ngữ không chỉ là công cụ giao tiếp mà còn là phương tiện để diễn đạt và truyền tải văn hóa. Những phát hiện này góp phần vào việc phát triển các lí thuyết về ngôn ngữ và văn hóa, đồng thời mở ra hướng nghiên cứu mới trong lĩnh vực nghiên cứu ngôn ngữ.

3.2. Ứng dụng thực tiễn

Ứng dụng thực tiễn của nghiên cứu được thể hiện qua việc sử dụng kết quả nghiên cứu trong giảng dạy và phát triển văn hóa. Các biểu thức ngôn ngữ liên quan đến sông nước có thể được sử dụng như tài liệu giảng dạy trong các môn ngữ văn, giúp học sinh hiểu sâu hơn về văn hóa và tư duy của người Việt. Ngoài ra, nghiên cứu còn góp phần vào việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống liên quan đến sông nước.