Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển nhanh chóng của khoa học công nghệ, giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Theo báo cáo của ngành giáo dục, năng lực giải quyết vấn đề được xem là một trong những năng lực cốt lõi cần được hình thành và phát triển cho học sinh ngay từ bậc trung học cơ sở. Môn Toán, với tính ứng dụng thực tiễn cao và nội dung trừu tượng, giữ vị trí quan trọng trong việc rèn luyện kỹ năng này. Chủ đề căn thức bậc hai và căn thức bậc ba trong chương trình Đại số lớp 9 là một trong những nội dung trọng tâm, thường xuyên xuất hiện trong các kỳ thi tuyển sinh và có tính ứng dụng rộng rãi.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề cho học sinh trong dạy học chủ đề căn thức bậc hai và căn thức bậc ba, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Trường Tiểu học & Trung học cơ sở Xanh Tuệ Đức trong giai đoạn từ tháng 02/2022 đến tháng 12/2023. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục toán học, góp phần phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông năm 2018.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về kỹ năng và năng lực, đặc biệt là mối quan hệ giữa kỹ năng giải quyết vấn đề và năng lực toán học. Theo chương trình giáo dục phổ thông năm 2018, năng lực giải quyết vấn đề là một trong năm năng lực cốt lõi cần phát triển cho học sinh. Lý thuyết của G. Polya về quy trình giải quyết vấn đề gồm bốn bước: hiểu bài toán, xây dựng kế hoạch, thực hiện kế hoạch và đánh giá kết quả, được vận dụng làm cơ sở cho việc rèn luyện kỹ năng. Ngoài ra, các mô hình dạy học phát hiện và giải quyết vấn đề nhấn mạnh vai trò của giáo viên trong việc tạo tình huống gợi vấn đề, khuyến khích học sinh chủ động và sáng tạo trong quá trình học tập.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Kỹ năng giải quyết vấn đề toán học: khả năng vận dụng kiến thức và kỹ thuật toán học để tìm ra giải pháp cho các tình huống mới.
  • Rèn luyện kỹ năng: quá trình luyện tập nhiều lần nhằm đạt được sự thành thạo và linh hoạt trong thực hiện kỹ năng.
  • Chủ đề căn thức bậc hai và căn thức bậc ba: nội dung toán học trọng tâm trong chương trình lớp 9, bao gồm các phép tính, biến đổi và ứng dụng căn thức.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: thu thập từ tài liệu chuyên ngành, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước, kết quả khảo sát thực tế tại Trường Tiểu học & Trung học cơ sở Xanh Tuệ Đức.
  • Phương pháp phân tích: sử dụng phương pháp thống kê mô tả để xử lý dữ liệu khảo sát, phân tích định tính và định lượng nhằm đánh giá thực trạng và hiệu quả các biện pháp rèn luyện kỹ năng.
  • Timeline nghiên cứu: từ tháng 02/2022 đến tháng 12/2023, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: khảo sát 48 giáo viên và 94 học sinh lớp 9, lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho trường nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề: 45,83% giáo viên chú ý khai thác nội dung giải quyết vấn đề trong giảng dạy, tuy nhiên chỉ 33,33% thường xuyên rèn luyện kỹ năng diễn đạt các tình huống có vấn đề cho học sinh.
  2. Khó khăn trong thực hiện: 83,33% giáo viên cho biết không đủ thời gian trên lớp để vận dụng các biện pháp rèn luyện kỹ năng, 70,83% chưa biết cách thiết kế hoạt động phù hợp, 66,66% thiếu tài liệu tham khảo.
  3. Chất lượng học sinh: Tỷ lệ học sinh làm bài tập về chủ đề căn thức bậc hai và căn thức bậc ba đúng đạt khoảng 62,5% đến 75%, còn lại 25% đến 37,5% học sinh chưa làm đúng hoặc chưa chính xác, phản ánh kỹ năng giải quyết vấn đề còn yếu.
  4. Thực trạng dạy học: Giáo viên đã xây dựng bài giảng và thiết kế hoạt động phong phú nhưng chưa thực sự hiệu quả do thiếu cơ hội đào tạo và thời gian đầu tư cho giáo án.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên có nhận thức khá tốt về tầm quan trọng của kỹ năng giải quyết vấn đề nhưng gặp nhiều khó khăn trong việc tổ chức dạy học theo hướng này. Thời lượng tiết học hạn chế và thiếu tài liệu hỗ trợ là những rào cản lớn. Học sinh chưa phát triển đầy đủ kỹ năng do phương pháp dạy học còn thiên về truyền thụ kiến thức hơn là phát triển năng lực. So sánh với các nghiên cứu trong ngành, kết quả này phù hợp với xu hướng chung tại nhiều trường trung học cơ sở ở Việt Nam.

Việc trình bày dữ liệu có thể được minh họa qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ giáo viên thực hiện các hoạt động rèn luyện kỹ năng và biểu đồ tròn phân bố kết quả học sinh làm bài đúng/sai. Bảng thống kê các khó khăn của giáo viên cũng giúp làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng về phương pháp dạy học phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề, đặc biệt trong chủ đề căn thức bậc hai và căn thức bậc ba. Mục tiêu nâng cao nhận thức và kỹ năng thiết kế bài giảng trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với trường thực hiện.
  2. Xây dựng và cung cấp tài liệu tham khảo chuyên sâu: Soạn thảo bộ tài liệu hướng dẫn rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề, bao gồm các bài tập mẫu và phương pháp đánh giá. Thời gian hoàn thành trong 1 năm, do nhà trường và các chuyên gia giáo dục đảm nhiệm.
  3. Tăng cường thời gian và đổi mới hình thức dạy học: Khuyến khích áp dụng các hoạt động nhóm, dự án và học tập trải nghiệm để học sinh chủ động phát hiện và giải quyết vấn đề. Thực hiện trong các tiết học thường xuyên, do giáo viên chủ nhiệm và bộ môn phối hợp thực hiện.
  4. Tạo môi trường học tập tích cực và hỗ trợ từ gia đình: Tuyên truyền nâng cao nhận thức phụ huynh về vai trò hỗ trợ học tập, đồng thời cải thiện điều kiện học tập tại nhà và trường. Thời gian triển khai liên tục, do nhà trường và ban đại diện cha mẹ học sinh phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán trung học cơ sở: Nắm bắt các biện pháp rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề, áp dụng hiệu quả trong giảng dạy chủ đề căn thức bậc hai và căn thức bậc ba.
  2. Sinh viên sư phạm Toán: Học tập lý thuyết và phương pháp thực tiễn để chuẩn bị cho công tác giảng dạy tương lai.
  3. Nhà quản lý giáo dục: Hiểu rõ thực trạng và đề xuất chính sách hỗ trợ nâng cao chất lượng dạy học môn Toán tại các trường phổ thông.
  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận và kết quả thực nghiệm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về phát triển năng lực học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kỹ năng giải quyết vấn đề trong toán học là gì?
    Kỹ năng này là khả năng vận dụng kiến thức toán học để nhận diện, phân tích và tìm ra giải pháp cho các tình huống mới, không chỉ áp dụng công thức có sẵn mà còn sáng tạo trong cách tiếp cận.

  2. Tại sao chủ đề căn thức bậc hai và căn thức bậc ba lại quan trọng trong dạy học?
    Chủ đề này không chỉ giúp học sinh hiểu các phép tính và biến đổi căn thức mà còn phát triển kỹ năng tư duy logic, mô hình hóa và giải quyết vấn đề thực tế, đồng thời thường xuất hiện trong các kỳ thi quan trọng.

  3. Những khó khăn phổ biến của giáo viên khi rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề là gì?
    Thời gian tiết học hạn chế, thiếu tài liệu tham khảo, chưa có kỹ năng thiết kế hoạt động phù hợp và chưa được đào tạo chuyên sâu là những khó khăn chính.

  4. Làm thế nào để học sinh phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề hiệu quả?
    Học sinh cần được tham gia các hoạt động học tập chủ động, như thảo luận nhóm, dự án thực tế, được hướng dẫn từng bước trong quá trình giải quyết vấn đề và có cơ hội luyện tập thường xuyên.

  5. Vai trò của gia đình trong việc hỗ trợ rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề cho học sinh?
    Gia đình tạo môi trường học tập tích cực, khuyến khích con em tự học, hỗ trợ về mặt tinh thần và vật chất, giúp học sinh duy trì thói quen học tập và phát triển kỹ năng một cách bền vững.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực trạng rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề trong dạy học chủ đề căn thức bậc hai và căn thức bậc ba cho học sinh lớp 9.
  • Phân tích thực trạng cho thấy giáo viên và học sinh còn nhiều khó khăn, đặc biệt về thời gian, tài liệu và phương pháp dạy học.
  • Đã đề xuất các biện pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả rèn luyện kỹ năng, phù hợp với định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông năm 2018.
  • Kết quả thực nghiệm sư phạm khẳng định tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất.
  • Khuyến nghị các nhà trường, giáo viên và các bên liên quan tiếp tục triển khai và phát triển nghiên cứu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toán học.

Hành động tiếp theo: Triển khai các khóa đào tạo chuyên môn, xây dựng tài liệu hỗ trợ và áp dụng các biện pháp đổi mới trong giảng dạy để nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề cho học sinh.