Tổng quan nghiên cứu

Bệnh lao vẫn là một trong những bệnh nhiễm trùng phổ biến và gây gánh nặng lớn về y tế tại Việt Nam cũng như trên toàn cầu. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) năm 2009, khoảng 1/3 dân số thế giới nhiễm lao, với 9,27 triệu người mắc lao mới mỗi năm và 1,8 triệu người tử vong do bệnh này. Tại Việt Nam, mỗi năm có khoảng 130.000 người mắc lao mới, trong đó lao phổi chiếm 85%, và tỷ lệ tử vong do lao là khoảng 23/100.000 dân. Tỷ lệ bệnh nhân lao kháng thuốc chiếm khoảng 32,5% tổng số bệnh nhân lao. Tại thị trấn Yên Viên, huyện Gia Lâm, Hà Nội, tỷ lệ phát hiện bệnh nhân lao AFB(+) có xu hướng tăng, đạt 48/100.000 dân năm 2008, cao hơn mức trung bình của huyện.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu mô tả kiến thức và thái độ về phòng và điều trị bệnh lao của người dân tại thị trấn Yên Viên, đồng thời tìm hiểu các yếu tố liên quan đến kiến thức và thái độ này. Nghiên cứu được thực hiện trên 285 người dân trong độ tuổi từ 15 đến 60, trong khoảng thời gian từ tháng 4 đến tháng 9 năm 2009. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả công tác phòng chống lao tại địa phương, góp phần giảm tỷ lệ mắc và tử vong do lao, đồng thời hỗ trợ chương trình chống lao quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về kiến thức, thái độ và hành vi (KAP) trong y tế công cộng, đặc biệt tập trung vào bệnh lao. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết KAP (Knowledge, Attitudes, Practices): Giúp đánh giá mức độ hiểu biết, thái độ và hành vi của cộng đồng đối với bệnh lao, từ đó xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc phòng và điều trị bệnh.
  • Mô hình Truyền thông sức khỏe: Nhấn mạnh vai trò của các nguồn thông tin và phương tiện truyền thông trong việc nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của người dân về bệnh lao.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: kiến thức về nguyên nhân, nguồn lây, triệu chứng, điều trị và phòng bệnh lao; thái độ đối với bệnh lao; và các yếu tố liên quan như trình độ học vấn, nguồn thông tin tiếp nhận.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp mô tả cắt ngang có phân tích, tiến hành tại thị trấn Yên Viên, huyện Gia Lâm, Hà Nội, từ tháng 4 đến tháng 9 năm 2009. Cỡ mẫu được tính toán dựa trên tỷ lệ người dân có hiểu biết đúng về bệnh lao (ước tính 60%), với sai số tuyệt đối 6% và độ tin cậy 95%, tổng số người tham gia là 285.

Phương pháp chọn mẫu là chọn ngẫu nhiên hệ thống hộ gia đình trong danh sách 2.734 hộ, với khoảng cách mẫu k=9. Mỗi hộ được chọn một người trong độ tuổi 15-60 theo bảng phương pháp Krisch để đảm bảo tính ngẫu nhiên. Dữ liệu được thu thập qua phỏng vấn trực tiếp bằng bộ câu hỏi chuẩn, bao gồm 36 câu hỏi về thông tin chung, kiến thức và thái độ về bệnh lao.

Dữ liệu được nhập bằng phần mềm EpiData và phân tích bằng SPSS 15. Các phân tích thống kê gồm tính tỷ lệ %, kiểm định chi bình phương, và tính tỷ suất chênh (OR) để xác định mối liên quan giữa các biến. Mức ý nghĩa thống kê được đặt ở 0,05. Nghiên cứu tuân thủ các quy định đạo đức, đảm bảo sự đồng thuận tự nguyện của người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kiến thức về nguyên nhân và nguồn lây bệnh lao: Chỉ 27,6% người dân biết bệnh lao do vi khuẩn gây ra, trong khi 14,2% vẫn cho rằng lao là bệnh di truyền và 19,6% cho rằng do môi trường ô nhiễm. Trên 90% biết lao là bệnh lây qua đường hô hấp, nhưng chỉ 41,1% biết nguồn lây chính là bệnh nhân lao phổi ho khạc ra vi khuẩn. Chỉ 6,9% biết người nhiễm HIV dễ mắc lao.

  2. Kiến thức về triệu chứng và phát hiện bệnh: 88% người dân biết ho kéo dài là triệu chứng của bệnh lao, nhưng chỉ 28,8% biết sút cân, mệt mỏi là triệu chứng, và gần 90% không biết đau tức ngực hay ho ra máu là dấu hiệu bệnh. 68,3% đạt điểm kiến thức về triệu chứng từ mức trung bình trở lên.

  3. Kiến thức về điều trị bệnh: 85,1% biết bệnh lao có thể chữa khỏi hoàn toàn, 74,2% biết phải dùng thuốc đúng chỉ dẫn bác sĩ, nhưng chỉ 6,9% biết về phương pháp điều trị ngắn ngày có kiểm soát trực tiếp (DOTS). 69,8% biết điều trị tại cơ sở y tế nhà nước là miễn phí. Tỷ lệ đạt điểm kiến thức về điều trị từ trung bình trở lên là 39%.

  4. Kiến thức về phòng bệnh: 92% biết có thể phòng bệnh lao, nhưng 95% không đề cập đến việc tiêm phòng BCG cho trẻ sơ sinh. Các phương pháp phòng bệnh được biết đến chủ yếu là vệ sinh nhà cửa, thông gió và tránh tiếp xúc với nguồn lây.

  5. Thái độ đối với bệnh lao: Phần lớn người dân có thái độ tích cực, với 95% sẵn sàng đi khám khi nghi ngờ mắc bệnh và 96,7% quan tâm giúp đỡ bệnh nhân lao. Tuy nhiên, vẫn còn một tỷ lệ nhỏ có thái độ tiêu cực như sợ bị xa lánh hoặc dấu bệnh.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kiến thức về bệnh lao của người dân thị trấn Yên Viên còn nhiều hạn chế, đặc biệt về nguyên nhân, nguồn lây và phương pháp điều trị hiện đại như DOTS. Mặc dù phần lớn biết bệnh lây qua đường hô hấp và có thể chữa khỏi, nhưng sự hiểu biết chưa đầy đủ có thể ảnh hưởng đến việc phát hiện và điều trị kịp thời.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tỷ lệ người dân hiểu đúng về nguyên nhân bệnh lao tại Yên Viên thấp hơn so với một số địa phương khác, ví dụ như tỷ lệ biết bệnh do vi khuẩn gây ra chỉ đạt 27,6%, trong khi một số nghiên cứu khác đạt trên 50%. Thái độ tích cực của cộng đồng là điểm sáng, góp phần hỗ trợ hiệu quả điều trị và phòng bệnh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố kiến thức về nguyên nhân, triệu chứng và điều trị bệnh lao, cũng như bảng so sánh tỷ lệ kiến thức đạt theo trình độ học vấn và nguồn thông tin tiếp nhận. Mối liên quan giữa trình độ học vấn và kiến thức chung về bệnh lao được xác định rõ, với người có trình độ THPT trở lên có kiến thức tốt hơn 2,5 lần so với nhóm thấp hơn.

Nguồn thông tin chủ yếu là truyền hình, đài phát thanh (93,5%) và loa truyền thanh thị trấn (48,4%), trong khi vai trò của cán bộ y tế còn hạn chế (4,7%). Điều này cho thấy cần tăng cường vai trò của cán bộ y tế trong truyền thông giáo dục sức khỏe để cung cấp kiến thức chính xác và cụ thể hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe về bệnh lao: Sử dụng đa dạng các phương tiện truyền thông như truyền hình, đài phát thanh, loa truyền thanh và internet để nâng cao kiến thức cộng đồng về nguyên nhân, triệu chứng, điều trị và phòng bệnh lao. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Trung tâm Y tế dự phòng huyện Gia Lâm chủ trì.

  2. Đào tạo và nâng cao năng lực cho cán bộ y tế cơ sở: Tập huấn kỹ năng truyền thông và tư vấn cho cán bộ y tế tại trạm y tế thị trấn Yên Viên nhằm tăng cường vai trò của họ trong việc cung cấp thông tin chính xác và hỗ trợ bệnh nhân lao. Thực hiện trong 6 tháng đầu năm, do Sở Y tế Hà Nội phối hợp với Trung tâm Y tế huyện.

  3. Phổ biến rộng rãi kiến thức về phương pháp điều trị DOTS: Tổ chức các buổi hội thảo, truyền thông trực tiếp tại cộng đồng để người dân hiểu rõ về hiệu quả và quy trình điều trị ngắn ngày có kiểm soát trực tiếp, nhằm nâng cao tỷ lệ tuân thủ điều trị. Thời gian triển khai 9 tháng, do Chương trình chống lao quốc gia phối hợp với địa phương thực hiện.

  4. Khuyến khích tiêm phòng BCG cho trẻ sơ sinh: Tăng cường tuyên truyền và vận động người dân thực hiện tiêm phòng lao cho trẻ sơ sinh theo quy định, nhằm giảm nguy cơ mắc lao ở trẻ em. Thực hiện liên tục, do Trung tâm y tế huyện Gia Lâm và các trạm y tế xã đảm nhiệm.

  5. Theo dõi và đánh giá hiệu quả các hoạt động truyền thông: Thiết lập hệ thống giám sát, thu thập phản hồi và đánh giá mức độ cải thiện kiến thức, thái độ của người dân về bệnh lao sau các hoạt động truyền thông. Thời gian đánh giá sau 12 tháng, do Ban chỉ đạo phòng chống lao huyện Gia Lâm thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế dự phòng và điều trị lao: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về kiến thức và thái độ của cộng đồng, giúp họ xây dựng các chương trình truyền thông và can thiệp phù hợp.

  2. Nhà quản lý y tế và chính sách: Thông tin về các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả phòng chống lao tại địa phương hỗ trợ hoạch định chính sách và phân bổ nguồn lực hiệu quả.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành y tế công cộng: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu KAP và thực trạng phòng chống lao tại Việt Nam.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng: Giúp hiểu rõ nhu cầu và khó khăn của người dân trong việc tiếp cận kiến thức và dịch vụ y tế, từ đó thiết kế các chương trình hỗ trợ phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kiến thức về bệnh lao của người dân còn hạn chế?
    Nguyên nhân chính là do thiếu thông tin chính xác, vai trò truyền thông của cán bộ y tế chưa được phát huy tối đa, cùng với trình độ học vấn và điều kiện tiếp cận thông tin của người dân còn hạn chế.

  2. Kiến thức về phương pháp điều trị DOTS có quan trọng không?
    Rất quan trọng, vì DOTS giúp đảm bảo bệnh nhân tuân thủ điều trị, giảm nguy cơ kháng thuốc và tái phát. Tuy nhiên, chỉ 6,9% người dân biết về DOTS, cần tăng cường truyền thông.

  3. Nguồn thông tin nào hiệu quả nhất trong việc nâng cao kiến thức về lao?
    Truyền hình và đài phát thanh được 84% người dân đánh giá là nguồn thông tin hiệu quả nhất, tiếp theo là loa truyền thanh thị trấn và cán bộ y tế.

  4. Thái độ của người dân ảnh hưởng thế nào đến phòng chống lao?
    Thái độ tích cực giúp người dân chủ động đi khám, hỗ trợ bệnh nhân tuân thủ điều trị và giảm kỳ thị, góp phần kiểm soát dịch bệnh hiệu quả.

  5. Làm thế nào để cải thiện kiến thức và thái độ của cộng đồng về bệnh lao?
    Cần tổ chức các chương trình truyền thông đa phương tiện, tăng cường vai trò cán bộ y tế, đào tạo cộng tác viên y tế và vận động tiêm phòng BCG cho trẻ sơ sinh.

Kết luận

  • Người dân thị trấn Yên Viên có kiến thức chưa đầy đủ về nguyên nhân, nguồn lây và phương pháp điều trị bệnh lao, mặc dù phần lớn biết bệnh lây qua đường hô hấp và có thể chữa khỏi.
  • Thái độ của cộng đồng đối với bệnh lao nhìn chung tích cực, tạo điều kiện thuận lợi cho công tác phòng chống lao.
  • Trình độ học vấn và nguồn thông tin tiếp nhận có ảnh hưởng rõ rệt đến mức độ kiến thức và thái độ của người dân.
  • Cần tăng cường truyền thông giáo dục sức khỏe, nâng cao vai trò cán bộ y tế và phổ biến rộng rãi phương pháp điều trị DOTS.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp truyền thông, đào tạo cán bộ y tế và đánh giá hiệu quả trong vòng 12 tháng tới để nâng cao hiệu quả phòng chống lao tại địa phương.

Hãy hành động ngay hôm nay để góp phần đẩy lùi bệnh lao, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và xây dựng một xã hội khỏe mạnh hơn!