Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là chính sách trụ cột trong hệ thống an sinh xã hội của Việt Nam, đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo đời sống người lao động khi gặp rủi ro như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp hay hết tuổi lao động. Tại huyện Hậu Lộc, Thanh Hóa, công tác thu BHXH đã có những bước phát triển tích cực với số người tham gia và số thu tăng qua các năm. Tuy nhiên, vẫn tồn tại nhiều khó khăn như tỷ lệ nợ đọng BHXH cao, phát triển đối tượng tham gia chưa tương xứng với tiềm năng địa phương, và tình trạng nộp muộn hoặc không đóng BHXH của một số đơn vị sử dụng lao động. Nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng kiểm soát thu BHXH trên địa bàn huyện Hậu Lộc trong giai đoạn 2018-2020, từ đó đề xuất các giải pháp tăng cường kiểm soát thu BHXH đến năm 2025. Việc nâng cao hiệu quả kiểm soát thu BHXH không chỉ giúp bảo tồn và phát triển quỹ BHXH mà còn đảm bảo quyền lợi cho người lao động, góp phần ổn định kinh tế xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý kiểm soát thu BHXH, bao gồm:

  • Lý thuyết về bảo hiểm xã hội: BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do các biến cố xã hội, dựa trên nguyên tắc cộng đồng và không vì mục tiêu lợi nhuận.
  • Lý thuyết kiểm soát trong quản lý: Kiểm soát là chức năng quản lý nhằm đảm bảo các hoạt động tuân thủ quy định, phòng ngừa, phát hiện và xử lý kịp thời các rủi ro.
  • Mô hình kiểm soát thu BHXH theo quy trình: Bao gồm kiểm soát trước khi thu (kiểm soát hồ sơ, đối tượng, mức thu), kiểm soát trong khi thu (quy trình thu, tiền thu), và kiểm soát sau khi thu (kiểm soát nợ, xử lý vi phạm).
  • Các khái niệm chính: BHXH bắt buộc, BHXH tự nguyện, kiểm soát thu BHXH, nợ đọng BHXH, nguyên tắc kiểm soát (phân công, phê chuẩn, bất kiêm nhiệm).

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng dữ liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật (Luật BHXH 2014, Nghị định, Quyết định), báo cáo công tác BHXH huyện Hậu Lộc giai đoạn 2017-2019, các công trình nghiên cứu, bài báo và trang web chính thống.
  • Phương pháp thu thập: Thu thập, tổng hợp, phân tích dữ liệu từ các cơ quan BHXH tỉnh, huyện, thư viện đại học và nguồn trực tuyến.
  • Phương pháp xử lý dữ liệu: Kiểm tra, hiệu chỉnh dữ liệu, nhập vào phần mềm Excel để tính toán các tham số thống kê, trình bày bằng bảng biểu và sơ đồ.
  • Phương pháp phân tích: Thống kê mô tả để đánh giá mức độ thực hiện các nội dung kiểm soát thu BHXH từng năm; so sánh giữa các năm, các đơn vị và so với kế hoạch thu; phân tích các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu toàn diện từ BHXH huyện Hậu Lộc, tập trung vào các đơn vị sử dụng lao động và người tham gia BHXH trên địa bàn trong giai đoạn 2018-2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng đối tượng tham gia BHXH: Giai đoạn 2017-2019, số đối tượng tham gia BHXH tại huyện Hậu Lộc tăng trung bình khoảng 7% mỗi năm, tuy nhiên vẫn chưa đạt kế hoạch đề ra, với tỷ lệ thực hiện kế hoạch phát triển đối tượng thu đạt khoảng 85-90%.

  2. Tình hình thu BHXH: Tổng số thu BHXH tăng dần qua các năm, năm 2019 tăng khoảng 12% so với năm 2018. Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu BHXH đạt trên 95%, thể hiện sự nỗ lực trong công tác thu.

  3. Nợ đọng BHXH: Tỷ lệ nợ đọng trên tổng thu BHXH dao động từ 15% đến 18% trong giai đoạn nghiên cứu, với số tiền nợ đọng lên đến hàng tỷ đồng, ảnh hưởng tiêu cực đến cân đối quỹ BHXH và quyền lợi người lao động.

  4. Kiểm soát thu BHXH: Công tác kiểm soát trước, trong và sau khi thu được thực hiện nhưng còn nhiều hạn chế. Số lần kiểm soát hồ sơ trực tiếp tại đơn vị chiếm khoảng 60% tổng số đơn vị quản lý, còn nhiều trường hợp vi phạm về hồ sơ và mức thu BHXH.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do năng lực quản lý và đội ngũ cán bộ kiểm soát còn hạn chế, nhận thức của một số đơn vị sử dụng lao động về BHXH chưa đầy đủ, cùng với việc áp dụng công nghệ thông tin chưa đồng bộ. So với các nghiên cứu trong ngành, tỷ lệ nợ đọng BHXH tại Hậu Lộc cao hơn mức trung bình của tỉnh Thanh Hóa, cho thấy cần có biện pháp quyết liệt hơn trong kiểm soát thu. Việc kiểm soát trước khi thu chưa triệt để dẫn đến sai sót trong hồ sơ và mức thu, trong khi kiểm soát sau thu chưa kịp thời xử lý nợ đọng. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng số đối tượng tham gia, bảng so sánh số thu BHXH theo năm và biểu đồ tỷ lệ nợ đọng BHXH để minh họa rõ ràng hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực bộ máy kiểm soát thu BHXH: Tổ chức đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ kiểm soát thu BHXH cho cán bộ, nâng cao trình độ ứng dụng công nghệ thông tin, hoàn thiện quy trình kiểm soát. Thời gian thực hiện: 2022-2023. Chủ thể: BHXH huyện phối hợp với BHXH tỉnh.

  2. Hoàn thiện kiểm soát trước khi thu BHXH: Tăng cường kiểm tra, đối chiếu hồ sơ đăng ký, phát triển đối tượng tham gia BHXH, đặc biệt là BHXH tự nguyện, đảm bảo thu đúng, thu đủ. Thời gian: liên tục đến 2025. Chủ thể: Phòng Quản lý thu BHXH huyện.

  3. Tăng cường kiểm soát nợ BHXH: Áp dụng biện pháp đôn đốc, xử lý nghiêm các đơn vị nợ đọng, phối hợp với cơ quan thanh tra, công an khi phát hiện dấu hiệu vi phạm pháp luật. Thời gian: 2022-2025. Chủ thể: Phòng Khai thác và thu nợ, Phòng Thanh tra - Kiểm tra.

  4. Đẩy mạnh tuyên truyền, phổ biến pháp luật về BHXH: Tuyên truyền nâng cao nhận thức của người lao động và người sử dụng lao động về quyền lợi và nghĩa vụ tham gia BHXH, đặc biệt tại các xã vùng sâu, vùng xa. Thời gian: liên tục. Chủ thể: BHXH huyện phối hợp với UBND các xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý BHXH các cấp: Nghiên cứu để nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát thu, áp dụng các giải pháp thực tiễn phù hợp với địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành Kinh tế, Quản lý, Kế toán: Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn về kiểm soát thu BHXH, phục vụ giảng dạy và nghiên cứu chuyên sâu.

  3. Người sử dụng lao động và doanh nghiệp trên địa bàn huyện Hậu Lộc: Hiểu rõ quyền lợi, nghĩa vụ và quy trình tham gia BHXH, từ đó thực hiện đúng quy định, tránh vi phạm.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về lao động và an sinh xã hội: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển BHXH phù hợp với điều kiện địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát thu BHXH là gì và tại sao quan trọng?
    Kiểm soát thu BHXH là quá trình kiểm tra, giám sát việc thực hiện các quy định về thu BHXH nhằm đảm bảo thu đúng, thu đủ và kịp thời. Đây là yếu tố then chốt để bảo tồn quỹ BHXH, đảm bảo quyền lợi người lao động và sự phát triển bền vững của chính sách BHXH.

  2. Những hình thức kiểm soát thu BHXH phổ biến?
    Có ba hình thức chính: kiểm soát trước khi thu (kiểm tra hồ sơ, đối tượng), kiểm soát trong khi thu (giám sát quy trình thu, tiền thu), và kiểm soát sau khi thu (đôn đốc thu nợ, xử lý vi phạm). Mỗi hình thức có vai trò bổ trợ nhau để nâng cao hiệu quả kiểm soát.

  3. Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng nợ đọng BHXH tại huyện Hậu Lộc?
    Nguyên nhân gồm năng lực quản lý hạn chế, nhận thức chưa đầy đủ của một số đơn vị sử dụng lao động, áp dụng công nghệ thông tin chưa đồng bộ và thiếu biện pháp xử lý nghiêm minh đối với vi phạm.

  4. Giải pháp nào hiệu quả để giảm nợ đọng BHXH?
    Tăng cường đôn đốc, thanh tra, xử phạt vi phạm, phối hợp liên ngành trong kiểm tra, đồng thời nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người sử dụng lao động là các giải pháp thiết thực để giảm nợ đọng BHXH.

  5. Vai trò của công nghệ thông tin trong kiểm soát thu BHXH?
    Ứng dụng CNTT giúp quản lý dữ liệu chính xác, kịp thời, hỗ trợ kiểm soát hồ sơ, theo dõi tiến độ thu, phát hiện sai sót và xử lý nhanh chóng các vi phạm, từ đó nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát thu BHXH.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và phân tích thực trạng kiểm soát thu BHXH tại huyện Hậu Lộc giai đoạn 2018-2020, chỉ ra những tồn tại và nguyên nhân chủ yếu.
  • Số đối tượng tham gia và số thu BHXH tăng trưởng ổn định nhưng tỷ lệ nợ đọng còn cao, ảnh hưởng đến quỹ BHXH và quyền lợi người lao động.
  • Công tác kiểm soát thu BHXH cần được nâng cao qua việc hoàn thiện quy trình, nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường kiểm soát thu BHXH đến năm 2025, góp phần phát triển bền vững chính sách BHXH tại địa phương.
  • Khuyến nghị các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và người lao động phối hợp thực hiện để đảm bảo hiệu quả công tác thu BHXH, bảo vệ quyền lợi chính đáng của người lao động.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan BHXH huyện Hậu Lộc cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Các đơn vị sử dụng lao động cần nâng cao ý thức chấp hành pháp luật BHXH. Độc giả quan tâm có thể liên hệ BHXH huyện để nhận tài liệu chi tiết và hỗ trợ tư vấn.