Kiểm Soát Cho Vay Bằng Thế Chấp Tài Sản Tại Ngân Hàng Thương Mại Cổ Phần

Hoạt động cho vay thế chấp tại NHTMCP là hoạt động nghề nghiệp kinh doanh mang tính chức năng của ngân hàng hoạt động kinh doanh, thương mại theo mô hình công ty cổ phần. Bên cho vay là ngân hàng thương mại cổ phần và bên vay là cá nhân, tổ chức có nhu cầu vay tiền của ngân hàng để thỏa mãn những nhu cầu về kinh doanh hoặc tiêu dùng. Bên vay phải có tài sản của mình hoặc của người thứ ba dùng để thế chấp nhằm bảo đảm nghĩa vụ trả nợ tiền vay cho ngân hàng thương mại cổ phần. Trong trường hợp khách hàng vay lâm vào tình trạng phá sản hay gặp khó khăn trong sản xuất, kinh doanh, việc cho vay bằng thế chấp tài sản sẽ xác lập quyền ưu tiên là chủ nợ có bảo đảm của NHTMCP trong việc thu hồi nợ.

Mục đích của việc cho vay bằng thế chấp là tạo cơ sở bảo đảm an toàn cho hoạt động cho vay của các NHTMCP. Bản chất của thế chấp tài sản là sử dụng những giá trị của tài sản thế chấp để trả nợ hay cho các khoản vay mà người vay đã dùng vào sản xuất, kinh doanh nhưng không có khả năng trả nợ ngân hàng. Cần chú trọng đến việc thẩm định tài sản để đảm bảo giá trị tài sản thế chấp.

Tiêu chuẩn kiểm soát hoạt động cho vay bằng TCTS chính là các quy phạm pháp luật điều chỉnh đối với hoạt động cho vay bằng TCTS của các tổ chức tín dụng, trong đó có NHTMCP. (Ví dụ: Ở Việt Nam, quy định về kiểm soát cho vay bằng TCTS có ở Luật các Tổ chức tín dụng, Bộ luật Dân sự, Luật đất đai …); các quy định trong điều lệ, nội quy, quy chế hoạt động của NHTMCP đặt ra đối với việc cho vay bằng TCTS này. Cần đảm bảo tuân thủ pháp luật trong mọi hoạt động.

Trên cơ sở các quy phạm pháp luật, điều lệ, nội quy, quy chế làm tiêu chuẩn để đo lường hoạt động cho vay bằng TCTS ở NHTMCP có phù hợp với các quy định trên hay không và nếu như có sai lệch, tức là khác với tiêu chuẩn thì phải tìm ra nguyên nhân của những sai lệch đó. Nguyên nhân sai lệch có thể là do quy định của pháp luật không phù hợp với quy luật khách quan, do điều lệ, nội quy, quy chế của NHTMCP quy định không đúng; nếu như quy phạm pháp luật, điều lệ, nội quy, quy chế phù hợp thì có thể do nghị quyết của HĐQT, do hoạt động của các thành viên HĐQT, ban giám đốc. Từ những nguyên nhân đó tiến hành việc điều chỉnh nhằm làm cho kết quả cuối cùng phù hợp với mục tiêu đề ra của NHTMCP khi thực hiện cho vay bằng TCTS.

Chủ thể của hoạt động kiểm soát cho vay bằng TCTS tại NHTMCP bao gồm: Ngân hàng nhà nước (kiểm soát với tư cách là tổ chức quyền lực công), khách hàng vay (kiểm soát ngược lại ngân hàng), và NHTMCP (chủ thể kiểm soát chính). Hoạt động kiểm soát trong NHTMCP bao gồm: Kiểm soát của ĐHĐCĐ đối với HĐQT và Ban Giám đốc, kiểm soát của HĐQT đối với Ban Giám đốc, và kiểm soát của BKS đối với hoạt động quản lý, điều hành của các thành viên HĐQT và Ban Giám đốc.

Đối tượng bị kiểm soát của hoạt động kiểm soát là hoạt động cho vay bằng tài sản thế chấp, cụ thể là: khách hàng vay, người có thẩm quyền trong việc quyết định cho vay bằng TCTS tại NHTMCP; tài sản thế chấp. Ngoài ra, cần xác định người có thẩm quyền trong việc quyết định cho vay bằng TCTS của NHTMCP để khi có vi phạm xảy ra thì xác định được ai là người có trách nhiệm đối với vi phạm (ví dụ như: vượt quá thẩm quyền quyết định cho vay hay quyết định cho vay đối với khách hàng mà pháp luật quy định cấm, hạn chế cho vay).

Đối với các TCTD, đặc biệt là NHTMCP, bắt buộc phải tổ chức kiểm toán nội bộ. Kiểm soát nội bộ giúp cho việc quản lý, điều hành, kiểm soát nội bộ ngân hàng được thực hiện một cách hiệu quả, hiệu lực, mà nó còn giúp xác định được trách nhiệm của từng cá nhân, chủ thể khi có vi phạm xảy ra đối với hoạt động cho vay bằng TCTS. BKS trong NHTMCP không chỉ kiểm soát các hoạt động liên quan đến tổ chức nội bộ của ngân hàng mà còn kiểm soát tất cả các hoạt động bao gồm cả cho vay bằng TCTS.

Việc đánh giá khả năng trả nợ của khách hàng cần dựa trên nhiều yếu tố, bao gồm: (i) Lịch sử tín dụng; (ii) Tình hình tài chính; (iii) Khả năng sinh lời của dự án vay vốn. Cần thu thập đầy đủ hồ sơ vay vốn và thực hiện phân tích kỹ lưỡng.

Quy trình xử lý nợ xấu cần tuân thủ các quy định của pháp luật và ngân hàng. Các biện pháp xử lý nợ xấu bao gồm: (i) Cơ cấu lại thời hạn trả nợ; (ii) Miễn giảm lãi vay; (iii) Bán tài sản thế chấp để thu hồi nợ. Việc bán tài sản thế chấp cần được thực hiện công khai và minh bạch.

Cần tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ cán bộ ngân hàng về thẩm định tài sản, quản lý rủi ro, và xử lý nợ xấu. Cán bộ ngân hàng cần nắm vững các quy định pháp luật và nghiệp vụ ngân hàng.

Cần tăng cường kiểm soát nội bộ và tuân thủ pháp luật trong mọi hoạt động của NHTMCP. Việc kiểm soát nội bộ cần được thực hiện thường xuyên và liên tục. Cần xây dựng văn hóa tuân thủ trong toàn hệ thống ngân hàng.

Cần xây dựng cơ chế giải quyết tranh chấp hiệu quả và minh bạch. Các tranh chấp liên quan đến cho vay bằng TCTS cần được giải quyết nhanh chóng và công bằng. Cần tăng cường vai trò của tòa án và trọng tài trong việc giải quyết tranh chấp.

AI và Machine Learning có thể được sử dụng để phân tích dữ liệu lớn và dự đoán khả năng trả nợ của khách hàng. Các mô hình AI có thể được sử dụng để phát hiện các dấu hiệu cảnh báo sớm về rủi ro tín dụng.

Công nghệ Blockchain có thể được sử dụng để tạo ra một hệ thống đăng ký tài sản thế chấp minh bạch và an toàn. Blockchain có thể giúp giảm thiểu rủi ro gian lận và tăng cường niềm tin của các bên tham gia.