I. Khóa luận tốt nghiệp và văn học trung đại Việt Nam
Khóa luận tốt nghiệp của Khúc Thị Hà tập trung vào thể luận văn học trung đại Việt Nam giai đoạn nửa cuối thế kỷ XIX. Nghiên cứu này nhằm khám phá diện mạo, đặc trưng nội dung và nghệ thuật của thể luận, đồng thời khẳng định vai trò của nó trong văn học trung đại Việt Nam. Thể luận là một thể văn quan trọng, xuất hiện từ thời kỳ văn học cổ điển và phát triển mạnh mẽ trong giai đoạn lịch sử đầy biến động của thế kỷ 19. Nghiên cứu này không chỉ làm rõ khái niệm mà còn phân tích sâu các tác phẩm tiêu biểu của hai tác giả Nguyễn Trường Tộ và Nguyễn Lộ Trạch.
1.1. Nguồn gốc và khái niệm thể luận
Thể luận có nguồn gốc từ văn học cổ điển Trung Quốc, du nhập vào Việt Nam từ thế kỷ XIII. Theo Trần Đình Sử, luận là thể văn phân tích sự lí, phán đoán đúng sai, và tổ chức các ý kiến để làm sáng rõ một chân lí. Nguyễn Đức Thăng cũng nhấn mạnh rằng luận bắt đầu từ Khổng Tử, với mục đích thuyết minh lí lẽ, đạo đức. Trong văn học trung đại Việt Nam, thể luận đạt thành tựu lớn vào nửa cuối thế kỷ XIX, với các tác phẩm của Nguyễn Trường Tộ và Nguyễn Lộ Trạch.
1.2. Diện mạo thể luận trong văn học trung đại
Thể luận xuất hiện từ thời nhà Trần với các tác phẩm như Khóa Hư Lục của Trần Thái Tông và Sử luận của Lê Văn Hưu. Tuy nhiên, thể loại này không phát triển liên tục mà chỉ đạt đỉnh cao vào nửa cuối thế kỷ XIX. Các tác phẩm tiêu biểu như Tế cấp luận, Giáo môn luận, và Thiên hạ phân hợp đại thể luận của Nguyễn Trường Tộ đã phản ánh tư tưởng canh tân đất nước. Nguyễn Lộ Trạch cũng đóng góp với Thời vụ sách thượng và Thời vụ sách hạ, thể hiện tinh thần yêu nước và khát vọng đổi mới.
II. Thể luận trong bối cảnh lịch sử thế kỷ XIX
Nửa cuối thế kỷ XIX là giai đoạn đầy biến động trong lịch sử Việt Nam, với sự xâm lược của thực dân Pháp và sự suy yếu của triều đình nhà Nguyễn. Thể luận trong giai đoạn này không chỉ là công cụ bày tỏ tư tưởng mà còn là vũ khí đấu tranh chống lại sự xâm lược. Các tác phẩm của Nguyễn Trường Tộ và Nguyễn Lộ Trạch đã phản ánh sâu sắc tình hình xã hội, kinh tế, và chính trị đương thời, đồng thời đề xuất các kế sách canh tân đất nước.
2.1. Tình hình lịch sử và xã hội
Sự kiện thực dân Pháp xâm lược Việt Nam năm 1858 đã tạo ra bước ngoặt lớn trong lịch sử dân tộc. Xã hội Việt Nam chuyển từ phong kiến sang thuộc địa, với những mâu thuẫn giai cấp và dân tộc sâu sắc. Nền kinh tế sa sút, nông nghiệp và công thương nghiệp bị đình đốn. Các cuộc khởi nghĩa chống Pháp nổ ra khắp nơi, tiêu biểu là phong trào Cần Vương. Trong bối cảnh này, thể luận trở thành phương tiện để các sĩ phu bày tỏ tư tưởng yêu nước và khát vọng đổi mới.
2.2. Tư tưởng canh tân trong thể luận
Các tác phẩm thể luận của Nguyễn Trường Tộ và Nguyễn Lộ Trạch tập trung vào các kế sách canh tân đất nước. Nguyễn Trường Tộ đề xuất cải cách về chính trị, quân sự, và kinh tế, nhằm đối phó với sự xâm lược của thực dân Pháp. Nguyễn Lộ Trạch cũng đưa ra các đề xuất tương tự, nhấn mạnh sự cần thiết của việc học hỏi phương Tây để hiện đại hóa đất nước. Những tư tưởng này không chỉ phản ánh tinh thần yêu nước mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược của các nhà văn chính luận.
III. Phương diện nghệ thuật của thể luận
Thể luận trong văn học trung đại Việt Nam không chỉ có giá trị về mặt tư tưởng mà còn đạt được những thành tựu nghệ thuật đáng kể. Các tác phẩm được viết với lập luận chặt chẽ, ngôn ngữ sắc bén, và kết cấu logic. Nguyễn Trường Tộ và Nguyễn Lộ Trạch đã sử dụng hiệu quả các phương pháp lập luận, ví dụ thực tế, và hệ thống luận điểm để thuyết phục người đọc. Nghiên cứu này cũng chỉ ra rằng thể luận đã góp phần quan trọng trong việc hình thành và phát triển văn học chính luận Việt Nam.
3.1. Kết cấu và lập luận
Các tác phẩm thể luận thường có kết cấu chặt chẽ, với hệ thống luận điểm, luận cứ, và luận chứng rõ ràng. Nguyễn Trường Tộ sử dụng phương pháp lập luận logic, kết hợp với ví dụ thực tế để làm sáng tỏ các vấn đề chính trị và xã hội. Nguyễn Lộ Trạch cũng áp dụng cách tiếp cận tương tự, với ngôn ngữ sắc bén và lập luận thuyết phục. Những đặc điểm này không chỉ làm nổi bật giá trị tư tưởng mà còn khẳng định tài năng nghệ thuật của các tác giả.
3.2. Đóng góp của thể luận trong văn học
Thể luận đã để lại dấu ấn sâu sắc trong văn học trung đại Việt Nam, đặc biệt là trong giai đoạn nửa cuối thế kỷ XIX. Các tác phẩm của Nguyễn Trường Tộ và Nguyễn Lộ Trạch không chỉ phản ánh tinh thần yêu nước mà còn góp phần vào sự phát triển của văn học chính luận. Nghiên cứu này khẳng định rằng thể luận là một thể loại văn học có giá trị, đóng góp vào việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn học dân tộc.
