Khảo Sát Tình Hình Sử Dụng Kháng Sinh Ở Bệnh Nhân Ngoại Trú Tại Khoa Ngoại Tổng Hợp Của Bệnh Viện Đa Khoa Thanh Vũ Medic Bạc Liêu

• Tác giả: Hồ Tấn Đạt
• Người hướng dẫn: PGS.TS Nguyễn Phương Dung
• Trường học: Trường Đại Học Tây Đô
• Chuyên ngành: Dược lý và Dược lâm sàng
• Đề tài: Khảo Sát Tình Hình Sử Dụng Kháng Sinh Ở Bệnh Nhân Ngoại Trú Tại Bệnh Viện Đa Khoa Thanh Vũ Medic Bạc Liêu
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2021
• Địa điểm: Cần Thơ

• LỜI CÁM ƠN
• TÓM TẮT
• ABSTRACT
• LỜI CAM KẾT
• MỤC LỤC
• DANH MỤC HÌNH
• DANH MỤC BẢNG
• DANH MỤC VIẾT TẮT
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN
• 1.1. TÌNH HÌNH SỬ DỤNG KHÁNG SINH VÀ KHÁNG KHÁNG SINH TẠI CÁC BỆNH VIỆN TRÊN THẾ GIỚI VÀ TẠI VIỆT NAM
• 1.1.1. Trên thế giới
• 1.1.2. Tại Việt Nam
• 1.2. CHƯƠNG TRÌNH QUẢN LÝ KHÁNG SINH TẠI BỆNH VIỆN
• 1.2.1. Vai trò Chương trình quản lý kháng sinh tại bệnh viện
• 1.2.2. Nội dung Chương trình quản lý kháng sinh tại bệnh viện
• 1.2.3. Đánh giá sử dụng kháng sinh tại bệnh viện
• 1.3. TỔNG QUAN NHIỄM KHUẨN NGOẠI KHOA
• 1.3.1. Khái niệm nhiễm khuẩn vết mổ
• 1.3.2. Phân loại nhiễm khuẩn
• 1.3.3. Nguồn tác nhân gây bệnh và cơ chế lây truyền
• 1.3.4. Các yếu tố nguy cơ gây nhiễm khuẩn
• 1.3.5. Biện pháp phòng ngừa nhiễm khuẩn
• 1.4. KHÁNG SINH DỰ PHÒNG SỬ DỤNG TẠI KHOA NGOẠI TỔNG HỢP
• 1.4.1. Nguyên tắc chung
• 1.4.2. Chỉ định sử dụng kháng sinh dự phòng
• 1.4.3. Lựa chọn kháng sinh dự phòng
• 1.4.4. Các kháng sinh dùng trong nhiễm khuẩn
• 1.5. MỘT SỐ GIỚI THIỆU VỀ CÁC PHẦN MỀM TRA TƯƠNG TÁC THUỐC
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
• 2.2. THỜI GIAN VÀ ĐỊA ĐIỂM NGHIÊN CỨU
• 2.3. PHƯƠNG PHÁP LẤY MẪU
• 2.3.1. Tiêu chuẩn lựa chọn
• 2.3.2. Tiêu chuẩn loại trừ
• 2.4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.4.1. Thiết kế nghiên cứu
• 2.4.2. Phương pháp nghiên cứu
• 2.4.3. Cỡ mẫu nghiên cứu
• 2.4.4. Cách lấy mẫu nghiên cứu
• 2.5. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
• 2.5.1. Nội dung nghiên cứu mục tiêu 1
• 2.5.2. Nội dung nghiên cứu mục tiêu 2
• 2.6. GIỚI THIỆU VỀ CƠ SỞ NGHIÊN CỨU
• 2.6.1. Nội dung nghiên cứu mục tiêu 3
• 2.7. PHƯƠNG PHÁP HẠN CHẾ SAI SỐ
• 2.8. XỬ LÝ SỐ LIỆU
• 2.9. ĐẠO ĐỨC NGHIÊN CỨU
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG MẪU NGHIÊN CỨU
• 3.1.1. Đặc diểm chung bệnh nhân
• 3.1.2. Tình hình sử dụng kháng sinh
• 3.2. TÍNH HỢP LÝ KHI SỬ DỤNG KHÁNG SINH TRONG ĐIỀU TRỊ CHO BỆNH NHÂN NGOẠI TRÚ TẠI KHOA NGOẠI TỔNG HỢP
• 3.2.1. Tỷ lệ đơn thuốc có sử dụng kháng sinh an toàn, hợp lý
• 3.3. TƯƠNG TÁC THUỐC TRONG ĐƠN THUỐC
• 4. CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN
• 4.1. ĐẶC ĐIỂM CHUNG MẪU NGHIÊN CỨU
• 4.1.1. Đặc điểm chung bệnh nhân
• 4.1.2. Tình hình sử dụng kháng sinh
• 4.2. TÍNH HỢP LÝ KHI SỬ DỤNG KHÁNG SINH TRONG ĐIỀU TRỊ CHO BỆNH NHÂN NGOẠI TRÚ TAI KHOA NGOẠI TỔNG HỢP
• 4.3. TƯƠNG TÁC THUỐC TRONG ĐƠN THUỐC ĐIỀU TRỊ NGOẠI TRÚ
• 5. CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Tình Hình Sử Dụng Kháng Sinh Bức Tranh Toàn Cảnh

Bài viết này sẽ đi sâu vào tình hình sử dụng kháng sinh tại Bệnh viện Đa khoa Thanh Vũ Medic Bạc Liêu, tập trung vào bệnh nhân ngoại trú. Việc sử dụng kháng sinh hợp lý là một thách thức toàn cầu, đặc biệt tại Việt Nam, nơi điều kiện khí hậu và thói quen sử dụng thuốc có thể dẫn đến tình trạng kháng kháng sinh. Một báo cáo của Bộ Y tế năm 2009 cho thấy chi phí sử dụng kháng sinh chiếm một phần đáng kể trong tổng chi phí thuốc và hóa chất. Nghiên cứu cũng chỉ ra tỷ lệ điều trị kháng sinh không thích hợp ở bệnh nhân nhiễm khuẩn bệnh viện, cho thấy sự cần thiết của việc đánh giá và cải thiện quy trình sử dụng thuốc. Tại khoa Ngoại tổng hợp, việc sử dụng kháng sinh dự phòng sau phẫu thuật là phổ biến, nhưng cần được kiểm soát để tránh gia tăng tình trạng vi khuẩn kháng kháng sinh. Khảo sát này nhằm đánh giá thực tế sử dụng kháng sinh tại bệnh viện, từ đó đưa ra các giải pháp can thiệp phù hợp. Nghiên cứu được thực hiện dựa trên dữ liệu từ 6 tháng cuối năm 2019, tập trung vào bệnh nhân ngoại trú.

1.1. Tầm Quan Trọng của Quản Lý Kháng Sinh Hiệu Quả

Quản lý sử dụng kháng sinh hiệu quả là rất quan trọng để ngăn chặn sự lây lan của các chủng vi khuẩn kháng kháng sinh. Điều này bao gồm việc kê đơn kháng sinh đúng chỉ định, đúng liều lượng và thời gian điều trị. Kiến thức sử dụng kháng sinh đúng cách cho cả bác sĩ và bệnh nhân là yếu tố then chốt. Việc tăng cường kiến thức sử dụng kháng sinh và thực hành tuân thủ điều trị kháng sinh là cần thiết để giảm thiểu tình trạng tự ý sử dụng kháng sinh và lạm dụng thuốc. Chương trình quản lý kháng sinh tại bệnh viện cần được triển khai mạnh mẽ để đảm bảo việc sử dụng thuốc hợp lý và hiệu quả.

1.2. Kháng Kháng Sinh Mối Đe Dọa Toàn Cầu và Tại Việt Nam

Kháng kháng sinh là một mối đe dọa nghiêm trọng đối với sức khỏe cộng đồng trên toàn cầu, và Việt Nam không phải là ngoại lệ. Việc sử dụng kháng sinh không hợp lý, bao gồm cả tự ý sử dụng kháng sinh và lạm dụng thuốc, đã góp phần làm gia tăng tình trạng này. Theo một nghiên cứu, tỷ lệ kháng Erythromycin của phế cầu Streptococcus pneumoniae tại Việt Nam lên tới 80,7% vào năm 2008-2009. Sự gia tăng của các chủng vi khuẩn kháng kháng sinh đa kháng thuốc gây khó khăn trong việc điều trị các bệnh nhiễm trùng và làm tăng chi phí điều trị.

II. Thách Thức Kê Đơn Kháng Sinh Hợp Lý ở Bệnh Nhân Ngoại Trú

Một trong những thách thức lớn nhất trong việc quản lý sử dụng kháng sinh là đảm bảo việc kê đơn kháng sinh hợp lý cho bệnh nhân ngoại trú. Nhiều bệnh nhân tự ý mua và sử dụng kháng sinh mà không có chỉ định của bác sĩ, hoặc không tuân thủ đúng liều lượng và thời gian điều trị. Điều này không chỉ làm tăng nguy cơ kháng kháng sinh mà còn có thể gây ra các tác dụng phụ của kháng sinh không mong muốn. Nghiên cứu tại Bệnh viện Đa khoa Thanh Vũ Medic Bạc Liêu nhằm đánh giá thực trạng kê đơn kháng sinh cho bệnh nhân ngoại trú, xác định các yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng thuốc và đề xuất các giải pháp can thiệp. Việc khảo sát này tập trung vào các đơn thuốc được kê tại khoa Ngoại tổng hợp trong 6 tháng cuối năm 2019.

2.1. Vấn Đề Tự Ý Sử Dụng Kháng Sinh và Hậu Quả

Tự ý sử dụng kháng sinh là một vấn đề phổ biến tại Việt Nam, gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng. Việc sử dụng kháng sinh không đúng chỉ định không chỉ không hiệu quả trong việc điều trị bệnh mà còn làm tăng nguy cơ phát triển các chủng vi khuẩn kháng kháng sinh. Tự ý sử dụng kháng sinh có thể dẫn đến các tác dụng phụ của kháng sinh không mong muốn, ảnh hưởng đến sức khỏe của bệnh nhân. Cần tăng cường giáo dục sức khỏe để nâng cao nhận thức của cộng đồng về việc sử dụng kháng sinh hợp lý.

2.2. Tuân Thủ Điều Trị Kháng Sinh Yếu Tố Quyết Định Thành Công

Tuân thủ điều trị kháng sinh là một yếu tố quan trọng quyết định thành công của quá trình điều trị. Nhiều bệnh nhân không tuân thủ điều trị kháng sinh theo đúng hướng dẫn của bác sĩ, bỏ dở liệu trình hoặc tự ý điều chỉnh liều lượng thuốc. Điều này có thể làm giảm hiệu quả điều trị và làm tăng nguy cơ phát triển các chủng vi khuẩn kháng kháng sinh. Cần có các biện pháp để cải thiện tuân thủ điều trị kháng sinh, bao gồm việc cung cấp thông tin rõ ràng cho bệnh nhân và theo dõi sát sao quá trình điều trị.

III. Phương Pháp Khảo Sát Sử Dụng Kháng Sinh Tại Bệnh Viện Bạc Liêu

Nghiên cứu này sử dụng phương pháp khảo sát mô tả cắt ngang hồi cứu để đánh giá tình hình sử dụng kháng sinh tại khoa Ngoại tổng hợp của Bệnh viện Đa khoa Thanh Vũ Medic Bạc Liêu trong 6 tháng cuối năm 2019. Đối tượng nghiên cứu là 400 đơn thuốc điều trị ngoại trú có chỉ định kháng sinh. Dữ liệu được thu thập từ hồ sơ bệnh án và đơn thuốc, sau đó được phân tích để đánh giá tính hợp lý của việc sử dụng kháng sinh. Các tiêu chí đánh giá bao gồm chỉ định kháng sinh, lựa chọn kháng sinh, liều lượng, thời gian điều trị và tương tác thuốc. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp thông tin quan trọng để cải thiện việc sử dụng kháng sinh tại bệnh viện.

3.1. Tiêu Chí Lựa Chọn và Loại Trừ Mẫu Nghiên Cứu

Việc lựa chọn mẫu nghiên cứu tuân theo các tiêu chí rõ ràng để đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả. Tiêu chuẩn lựa chọn bao gồm các đơn thuốc điều trị ngoại trú có chỉ định kháng sinh được kê tại khoa Ngoại tổng hợp trong thời gian nghiên cứu. Tiêu chuẩn loại trừ bao gồm các đơn thuốc không đầy đủ thông tin, các đơn thuốc kê cho bệnh nhân nội trú hoặc các đơn thuốc kê tại các khoa khác. Việc áp dụng các tiêu chí này giúp đảm bảo chất lượng dữ liệu và tính chính xác của kết quả nghiên cứu.

3.2. Thu Thập Dữ Liệu và Phân Tích Sử Dụng Kháng Sinh

Dữ liệu được thu thập từ hồ sơ bệnh án và đơn thuốc của bệnh nhân, bao gồm thông tin về chẩn đoán, loại kháng sinh được kê đơn, liều lượng, thời gian điều trị và các thuốc khác mà bệnh nhân đang sử dụng. Dữ liệu sau đó được nhập vào phần mềm thống kê và phân tích để đánh giá tình hình sử dụng kháng sinh. Các chỉ số được tính toán bao gồm tỷ lệ sử dụng kháng sinh, tỷ lệ sử dụng kháng sinh hợp lý, tỷ lệ tương tác thuốc và các yếu tố liên quan đến việc sử dụng kháng sinh không hợp lý.

IV. Kết Quả Tình Hình Sử Dụng Kháng Sinh Tại Bệnh Viện Bạc Liêu

Kết quả nghiên cứu cho thấy tình hình sử dụng kháng sinh tại khoa Ngoại tổng hợp của Bệnh viện Đa khoa Thanh Vũ Medic Bạc Liêu có những điểm đáng lưu ý. Tỷ lệ đơn thuốc có chỉ định kháng sinh trong nước và ngoại nhập chiếm tỷ lệ tương đương nhau. Nhóm kháng sinh được chỉ định nhiều nhất là β-lactam, bao gồm penicillin và cephalosporin. Đa số đơn thuốc sử dụng kháng sinh đơn liều, tuy nhiên vẫn có một tỷ lệ nhỏ sử dụng phối hợp hai hoặc ba loại kháng sinh. Đáng chú ý, tỷ lệ đơn thuốc sử dụng kháng sinh hợp lý chiếm 70.5%, trong khi tỷ lệ đơn thuốc sử dụng kháng sinh chưa hợp lý chiếm 29.8%.

4.1. Phân Tích Chi Tiết Về Các Nhóm Kháng Sinh Được Sử Dụng

Phân tích chi tiết về các nhóm kháng sinh được sử dụng cho thấy penicillin chiếm tỷ lệ cao nhất, tiếp theo là cephalosporin. Việc sử dụng penicillin có thể phản ánh thói quen kê đơn của bác sĩ hoặc tình trạng nhiễm trùng phổ biến tại địa phương. Cần đánh giá kỹ hơn về tính hợp lý của việc sử dụng penicillin, đặc biệt trong bối cảnh tình trạng vi khuẩn kháng kháng sinh ngày càng gia tăng. Việc sử dụng cephalosporin cũng cần được kiểm soát chặt chẽ để tránh lạm dụng.

4.2. Đánh Giá Tính Hợp Lý Trong Chỉ Định Kháng Sinh Dự Phòng

Nghiên cứu cho thấy tỷ lệ chỉ định kháng sinh dự phòng chiếm một phần đáng kể trong tổng số đơn thuốc. Việc chỉ định kháng sinh dự phòng cần tuân thủ các nguyên tắc chung để đảm bảo hiệu quả và giảm thiểu nguy cơ kháng kháng sinh. Cần xem xét kỹ lưỡng các yếu tố như loại phẫu thuật, tình trạng bệnh nhân và nguy cơ nhiễm trùng trước khi quyết định chỉ định kháng sinh dự phòng. Việc sử dụng kháng sinh dự phòng không đúng chỉ định có thể gây ra nhiều tác hại hơn là lợi ích.

V. Giải Pháp Cải Thiện Sử Dụng Kháng Sinh Tại Bệnh Viện Bạc Liêu

Để cải thiện tình hình sử dụng kháng sinh tại Bệnh viện Đa khoa Thanh Vũ Medic Bạc Liêu, cần có các biện pháp can thiệp đồng bộ và toàn diện. Tăng cường giáo dục và đào tạo cho bác sĩ về việc sử dụng kháng sinh hợp lý, cập nhật các hướng dẫn điều trị và phác đồ sử dụng thuốc. Triển khai chương trình quản lý kháng sinh tại bệnh viện, bao gồm việc giám sát việc kê đơn kháng sinh, đánh giá tính hợp lý của việc sử dụng thuốc và đưa ra các khuyến cáo can thiệp. Nâng cao nhận thức của bệnh nhân về việc sử dụng kháng sinh hợp lý, khuyến khích tuân thủ điều trị kháng sinh và phòng ngừa nhiễm trùng.

5.1. Xây Dựng và Triển Khai Chương Trình Quản Lý Kháng Sinh

Việc xây dựng và triển khai chương trình quản lý kháng sinh là một bước quan trọng để cải thiện tình hình sử dụng kháng sinh tại bệnh viện. Chương trình cần bao gồm các hoạt động như giám sát việc kê đơn kháng sinh, đánh giá tính hợp lý của việc sử dụng thuốc, đưa ra các khuyến cáo can thiệp và theo dõi kết quả. Chương trình cần có sự tham gia của các chuyên gia về kháng sinh, dược sĩ lâm sàng và bác sĩ điều trị để đảm bảo tính hiệu quả và tính khả thi.

5.2. Nâng Cao Kiến Thức Sử Dụng Kháng Sinh Cho Bác Sĩ

Việc nâng cao kiến thức sử dụng kháng sinh cho bác sĩ là một yếu tố then chốt để cải thiện việc kê đơn thuốc hợp lý. Các khóa đào tạo và cập nhật kiến thức về kháng sinh cần được tổ chức thường xuyên, tập trung vào các vấn đề như kháng kháng sinh, hướng dẫn điều trị và phác đồ sử dụng thuốc. Cần khuyến khích bác sĩ tham gia các hội thảo khoa học và đọc các tài liệu chuyên ngành để cập nhật kiến thức mới nhất về kháng sinh.

VI. Kết Luận Hướng Tới Sử Dụng Kháng Sinh Hợp Lý Tại Bạc Liêu

Nghiên cứu này đã cung cấp một cái nhìn tổng quan về tình hình sử dụng kháng sinh tại khoa Ngoại tổng hợp của Bệnh viện Đa khoa Thanh Vũ Medic Bạc Liêu. Kết quả cho thấy vẫn còn nhiều vấn đề cần được cải thiện, đặc biệt là trong việc kê đơn kháng sinh hợp lý và kiểm soát tình trạng kháng kháng sinh. Việc triển khai các biện pháp can thiệp đồng bộ và toàn diện, bao gồm việc tăng cường giáo dục, xây dựng chương trình quản lý kháng sinh và nâng cao nhận thức của bệnh nhân, là cần thiết để hướng tới việc sử dụng kháng sinh hợp lý và hiệu quả tại Bạc Liêu. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan, bao gồm bác sĩ, dược sĩ, bệnh nhân và nhà quản lý y tế, để đạt được mục tiêu này.

6.1. Những Hạn Chế Của Nghiên Cứu và Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo

Nghiên cứu này có một số hạn chế, bao gồm việc sử dụng phương pháp hồi cứu và phạm vi nghiên cứu giới hạn trong một khoa của một bệnh viện. Do đó, kết quả nghiên cứu có thể không đại diện cho toàn bộ tình hình sử dụng kháng sinh tại Bạc Liêu. Các nghiên cứu tiếp theo cần được thực hiện với quy mô lớn hơn, sử dụng phương pháp nghiên cứu tiến cứu và bao gồm nhiều bệnh viện và khoa khác nhau để có được bức tranh toàn diện hơn.

6.2. Tầm Quan Trọng của Việc Tiếp Tục Giám Sát Sử Dụng Kháng Sinh

Việc tiếp tục giám sát tình hình sử dụng kháng sinh là rất quan trọng để đánh giá hiệu quả của các biện pháp can thiệp và phát hiện các vấn đề mới nổi. Hệ thống giám sát cần thu thập dữ liệu về việc kê đơn kháng sinh, tình trạng kháng kháng sinh và kết quả điều trị để cung cấp thông tin cho việc ra quyết định và xây dựng chính sách. Cần có sự đầu tư vào việc xây dựng và duy trì hệ thống giám sát sử dụng kháng sinh hiệu quả để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Tổng quan nghiên cứu

Việc sử dụng kháng sinh hợp lý là một thách thức lớn trên toàn cầu, đặc biệt trong bối cảnh gia tăng tình trạng kháng kháng sinh. Theo báo cáo của Bộ Y tế Việt Nam năm 2009, chi phí sử dụng kháng sinh chiếm khoảng 36% tổng chi phí thuốc và hóa chất. Tại Bệnh viện Đa khoa Thanh Vũ Medic Bạc Liêu, một bệnh viện tư nhân tuyến tỉnh, việc sử dụng kháng sinh và kiểm soát tình hình sử dụng kháng sinh chưa được quản lý chặt chẽ, đặc biệt ở bệnh nhân ngoại trú tại khoa Ngoại tổng hợp. Nhiễm khuẩn vết mổ là biến chứng phổ biến trong ngoại khoa, gây kéo dài thời gian nằm viện và tăng chi phí điều trị. Kháng sinh dự phòng được xem là biện pháp hiệu quả để hạn chế nhiễm khuẩn vết mổ, tuy nhiên việc sử dụng không đúng nguyên tắc có thể làm gia tăng đề kháng kháng sinh.

Mục tiêu nghiên cứu là khảo sát tình hình sử dụng kháng sinh ở bệnh nhân ngoại trú tại khoa Ngoại tổng hợp của Bệnh viện Đa khoa Thanh Vũ Medic Bạc Liêu trong 6 tháng cuối năm 2019, nhằm đánh giá tính hợp lý trong kê đơn và tương tác thuốc giữa kháng sinh với các thuốc khác. Nghiên cứu sử dụng 400 đơn thuốc điều trị ngoại trú có chỉ định kháng sinh, tập trung vào nhóm β-lactam (Penicillin chiếm 53%, Cephalosporin 21,2%). Kết quả có ý nghĩa trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng kháng sinh, giảm thiểu nguy cơ kháng thuốc và cải thiện chất lượng chăm sóc bệnh nhân ngoại trú tại bệnh viện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý sử dụng kháng sinh trong bệnh viện, bao gồm:

• Chương trình quản lý kháng sinh (Antimicrobial Stewardship - AMS): Nhấn mạnh việc lựa chọn thuốc, liều lượng và thời gian điều trị tối ưu nhằm đạt hiệu quả lâm sàng, ngăn ngừa nhiễm khuẩn và giảm thiểu đề kháng kháng sinh. AMS được xem là chiến lược quan trọng trong kiểm soát sử dụng kháng sinh tại bệnh viện.

• Nguyên tắc sử dụng kháng sinh dự phòng trong phẫu thuật: Kháng sinh dự phòng cần được sử dụng đúng loại, đúng liều, đúng thời điểm (trước rạch da không quá 2 giờ) và không kéo dài quá 24 giờ sau phẫu thuật để giảm nguy cơ nhiễm khuẩn vết mổ.

• Khái niệm và phân loại nhiễm khuẩn vết mổ: Bao gồm nhiễm khuẩn nông, sâu và nhiễm khuẩn cơ quan/khoang cơ thể, với các yếu tố nguy cơ liên quan đến người bệnh, môi trường, phẫu thuật và vi sinh vật.

• Tương tác thuốc: Đánh giá mức độ tương tác giữa kháng sinh và các thuốc khác trong đơn thuốc nhằm đảm bảo an toàn và hiệu quả điều trị.

Các khái niệm chính bao gồm: kháng sinh β-lactam, kháng sinh dự phòng, nhiễm khuẩn vết mổ, chương trình quản lý kháng sinh, và tương tác thuốc.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế khảo sát mô tả cắt ngang hồi cứu, tiến hành tại khoa Ngoại tổng hợp của Bệnh viện Đa khoa Thanh Vũ Medic Bạc Liêu trong 6 tháng cuối năm 2019. Cỡ mẫu gồm 400 đơn thuốc ngoại trú có chỉ định kháng sinh được lựa chọn theo tiêu chuẩn chọn mẫu ngẫu nhiên đơn giản nhằm đảm bảo tính đại diện.

Nguồn dữ liệu chính là hồ sơ bệnh án và đơn thuốc ngoại trú, được thu thập và phân tích bằng phần mềm thống kê. Phân tích dữ liệu tập trung vào tỷ lệ sử dụng kháng sinh theo nhóm, tính hợp lý của kê đơn dựa trên tiêu chuẩn chuyên môn, và đánh giá tương tác thuốc sử dụng phần mềm tra cứu tương tác thuốc chuyên dụng.

Timeline nghiên cứu kéo dài khoảng 6 tháng, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích số liệu, thảo luận kết quả và đề xuất giải pháp. Phương pháp hạn chế sai số được áp dụng bằng cách kiểm tra chéo dữ liệu và tuân thủ quy trình nghiên cứu đạo đức.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ sử dụng kháng sinh trong đơn thuốc: Tỷ lệ đơn thuốc có chỉ định kháng sinh có nguồn gốc trong nước và ngoại nhập tương đương nhau, lần lượt là 48,2% và 51,8%. Nhóm kháng sinh β-lactam chiếm tỷ lệ cao nhất với Penicillin 53% và Cephalosporin 21,2%.

2. Phối hợp kháng sinh: Đơn thuốc sử dụng kháng sinh đơn liều chiếm 86%, phối hợp 2 kháng sinh chiếm 13,8%, phối hợp 3 kháng sinh rất hiếm (0,3%).

3. Tính hợp lý trong sử dụng kháng sinh: 70,5% đơn thuốc được đánh giá là sử dụng kháng sinh hợp lý, trong khi 29,5% còn lại chưa hợp lý, thể hiện còn tồn tại sai sót trong kê đơn.

4. Chỉ định kê đơn kháng sinh: Tỷ lệ kê đơn kháng sinh khi có nhiễm khuẩn chỉ chiếm 1,5%, trong khi chỉ định kê đơn dự phòng chiếm tới 61,5%. Đặc biệt, 63% bệnh nhân cắt viêm ruột thừa được chỉ định dự phòng kháng sinh.

5. Tương tác thuốc nghiêm trọng: Phát hiện hai cặp thuốc có mức độ tương tác nghiêm trọng (mức độ đỏ) gồm Levofloxacin - Metronidazol và Levofloxacin – Methylprednisolon, cần theo dõi kỹ hoặc thay đổi thuốc để tránh tác dụng phụ nguy hiểm.

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ sử dụng kháng sinh β-lactam cao phù hợp với khuyến cáo quốc tế về lựa chọn kháng sinh dự phòng trong phẫu thuật, đặc biệt Penicillin và Cephalosporin là nhóm thuốc phổ biến nhất. Tỷ lệ phối hợp kháng sinh thấp cho thấy xu hướng sử dụng đơn giản, giảm nguy cơ tương tác thuốc.

Tuy nhiên, tỷ lệ 29,5% đơn thuốc chưa hợp lý phản ánh tồn tại trong việc lựa chọn loại kháng sinh, liều dùng hoặc thời gian điều trị chưa phù hợp, tương tự với các nghiên cứu trong nước và quốc tế. Việc kê đơn dự phòng chiếm tỷ lệ cao (61,5%) cho thấy sự chú trọng phòng ngừa nhiễm khuẩn vết mổ, nhưng cũng cần cân nhắc tránh lạm dụng để giảm nguy cơ đề kháng.

Hai cặp thuốc có tương tác nghiêm trọng cần được cảnh báo và quản lý chặt chẽ, có thể trình bày qua bảng tương tác thuốc để minh họa mức độ nguy hiểm và hướng xử lý. So sánh với các nghiên cứu khác, kết quả này tương đồng với thực trạng sử dụng kháng sinh tại các bệnh viện tư nhân tuyến tỉnh, đồng thời nhấn mạnh vai trò của chương trình quản lý kháng sinh trong bệnh viện.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường đào tạo và hướng dẫn kê đơn kháng sinh: Tổ chức các khóa đào tạo định kỳ cho bác sĩ và dược sĩ về nguyên tắc sử dụng kháng sinh hợp lý, đặc biệt nhấn mạnh lựa chọn nhóm kháng sinh, liều lượng và thời gian điều trị phù hợp. Mục tiêu giảm tỷ lệ đơn thuốc chưa hợp lý xuống dưới 15% trong vòng 12 tháng.

2. Xây dựng và áp dụng quy trình kiểm soát kê đơn kháng sinh: Thiết lập hệ thống duyệt đơn thuốc kháng sinh trước khi cấp phát, ưu tiên các thuốc có nguy cơ tương tác cao. Chủ thể thực hiện là Hội đồng thuốc và điều trị bệnh viện, với thời gian triển khai trong 6 tháng.

3. Sử dụng phần mềm tra cứu tương tác thuốc: Áp dụng phần mềm chuyên dụng để kiểm tra tương tác thuốc trong đơn thuốc ngoại trú, đặc biệt với các cặp thuốc có mức độ tương tác nghiêm trọng. Đào tạo nhân viên y tế sử dụng phần mềm này trong 3 tháng đầu.

4. Giám sát và báo cáo định kỳ tình hình sử dụng kháng sinh: Thiết lập hệ thống giám sát sử dụng kháng sinh và báo cáo hàng quý để đánh giá hiệu quả các biện pháp can thiệp, đồng thời phát hiện sớm các sai sót và tương tác thuốc nguy hiểm. Chủ thể thực hiện là phòng Quản lý chất lượng và dược lâm sàng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Bác sĩ và dược sĩ lâm sàng: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về sử dụng kháng sinh ngoại trú, giúp cải thiện kỹ năng kê đơn và quản lý tương tác thuốc, nâng cao chất lượng điều trị.

2. Quản lý bệnh viện và Hội đồng thuốc: Thông tin về tình hình sử dụng kháng sinh và các vấn đề liên quan giúp xây dựng chính sách quản lý, kiểm soát kê đơn và phát triển chương trình quản lý kháng sinh hiệu quả.

3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Dược, Y học: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phương pháp nghiên cứu thực tiễn, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu liên quan đến dược lâm sàng và kiểm soát nhiễm khuẩn.

4. Cơ quan quản lý y tế và Bộ Y tế: Thông tin về thực trạng sử dụng kháng sinh tại bệnh viện tư nhân tuyến tỉnh hỗ trợ xây dựng các chính sách y tế công cộng, hướng dẫn sử dụng kháng sinh hợp lý trên phạm vi rộng.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao nhóm kháng sinh β-lactam được sử dụng phổ biến nhất?
   Nhóm β-lactam, đặc biệt Penicillin và Cephalosporin, có phổ kháng khuẩn rộng, hiệu quả cao với các tác nhân gây nhiễm khuẩn vết mổ, ít tác dụng phụ và phù hợp với khuyến cáo quốc tế về kháng sinh dự phòng phẫu thuật.

2. Tỷ lệ đơn thuốc chưa hợp lý ảnh hưởng thế nào đến điều trị?
   Sử dụng kháng sinh không hợp lý có thể dẫn đến điều trị thất bại, tăng nguy cơ đề kháng, tác dụng phụ và chi phí điều trị cao hơn. Nghiên cứu cho thấy gần 30% đơn thuốc chưa hợp lý, cần cải thiện để nâng cao hiệu quả điều trị.

3. Làm thế nào để phát hiện tương tác thuốc nghiêm trọng trong đơn thuốc?
   Sử dụng phần mềm tra cứu tương tác thuốc chuyên dụng giúp phát hiện các cặp thuốc có mức độ tương tác nghiêm trọng, từ đó điều chỉnh hoặc thay đổi thuốc để đảm bảo an toàn cho bệnh nhân.

4. Tại sao tỷ lệ kê đơn kháng sinh dự phòng lại cao?
   Kháng sinh dự phòng được sử dụng để ngăn ngừa nhiễm khuẩn vết mổ, đặc biệt trong phẫu thuật cắt ruột thừa chiếm tỷ lệ cao. Tuy nhiên, cần cân nhắc kỹ để tránh lạm dụng và tăng nguy cơ đề kháng.

5. Các biện pháp nào giúp nâng cao tính hợp lý trong sử dụng kháng sinh?
   Đào tạo nhân viên y tế, xây dựng quy trình duyệt đơn thuốc, áp dụng phần mềm kiểm tra tương tác thuốc và giám sát định kỳ là các biện pháp hiệu quả để nâng cao tính hợp lý trong kê đơn kháng sinh.

Kết luận

• Tình hình sử dụng kháng sinh ở bệnh nhân ngoại trú tại khoa Ngoại tổng hợp của Bệnh viện Đa khoa Thanh Vũ Medic Bạc Liêu trong 6 tháng cuối năm 2019 tương đối hiệu quả với 70,5% đơn thuốc hợp lý.
• Nhóm kháng sinh β-lactam chiếm tỷ lệ cao nhất, phù hợp với khuyến cáo sử dụng kháng sinh dự phòng trong phẫu thuật.
• Tỷ lệ kê đơn kháng sinh dự phòng cao (61,5%) và phát hiện hai cặp thuốc có tương tác nghiêm trọng cần được quản lý chặt chẽ.
• Cần triển khai các giải pháp đào tạo, kiểm soát kê đơn và sử dụng phần mềm tra cứu tương tác thuốc để nâng cao hiệu quả và an toàn điều trị.
• Các bước tiếp theo bao gồm xây dựng quy trình kiểm soát kê đơn, đào tạo nhân viên y tế và giám sát định kỳ tình hình sử dụng kháng sinh tại bệnh viện.

Hành động ngay: Các cơ sở y tế và nhân viên y tế nên áp dụng các khuyến nghị để cải thiện việc sử dụng kháng sinh, góp phần kiểm soát đề kháng và nâng cao chất lượng chăm sóc bệnh nhân.