Đánh Giá Thực Trạng Sử Dụng Kháng Sinh Tại Bệnh Viện Quân Y 175 Năm 2022

Kháng sinh (KS) là những chất kháng khuẩn được tạo ra bởi các chủng vi sinh vật hoặc tổng hợp, có tác dụng ức chế sự phát triển của các vi sinh vật khác [4]. Chúng được phân loại dựa trên nhiều tiêu chí như mức độ tác dụng (kìm khuẩn, diệt khuẩn), phổ tác dụng (rộng, hẹp), nguồn gốc (tự nhiên, tổng hợp) hoặc cấu trúc hóa học. Phân loại theo cấu trúc hóa học (Beta-lactam, Amynoglycosid, Macrolid...) và ATC (Giải phẫu - Điều trị - Hóa học) thường được sử dụng nhất. Ví dụ, nhóm Beta-lactam bao gồm Penicillin, Cephalosporin, Carbapenem, Monobactam và các chất ức chế Beta-lactam. Việc hiểu rõ về các nhóm kháng sinh giúp bác sĩ lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp.

Kháng kháng sinh (kháng KS) là tình trạng vi sinh vật kháng lại các kháng sinh đã từng nhạy cảm, làm cho điều trị trở nên không hiệu quả, nhiễm khuẩn kéo dài và có thể gây tử vong [5]. Kháng kháng sinh gia tăng do lạm dụng kháng sinh. Theo WHO, đây là một trong 10 mối đe dọa sức khỏe toàn cầu. Vi khuẩn kháng kháng sinh xuất hiện nhanh chóng sau khi kháng sinh được sử dụng. Khoảng 70% các vi khuẩn đã kháng một hoặc nhiều loại kháng sinh. Cơ chế kháng kháng sinh bao gồm ngăn kháng sinh đạt nồng độ có tác dụng, thay đổi đích tác dụng, phá hủy cấu trúc kháng sinh, thay đổi tính thấm của màng tế bào.

Theo báo cáo của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc năm 2019, mỗi năm trên thế giới có khoảng 700.000 người tử vong do kháng thuốc [7]. Nếu tình trạng này tiếp tục, đến năm 2050, cứ mỗi 3 giây sẽ có một người tử vong do vi khuẩn kháng thuốc, tương đương khoảng 10 triệu người mỗi năm. Điều này cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề kháng kháng sinh và sự cần thiết phải có các biện pháp can thiệp khẩn cấp để giảm thiểu tác động của nó. Các quốc gia cần tăng cường giám sát và báo cáo về tình hình kháng kháng sinh để có thể đưa ra các quyết định chính sách dựa trên bằng chứng.

Tại khu vực Đông Nam Á, trong báo cáo sử dụng kháng sinh và kháng kháng sinh tại 15 bệnh viện Việt Nam cho thấy, trong 685 chủng vi khuẩn S. pneumoniae phân lập được từ người bệnh, có 483 (52,4%) chủng không còn nhạy cảm với penicillin [8]. Tỷ lệ kháng penicillin ở Việt Nam cao nhất (71,4%). Theo báo cáo của Bộ Y Tế Việt Nam, nhiều loại kháng sinh gần như đã bị kháng hoàn toàn, ví dụ với vi khuẩn E.coli, tỷ lệ kháng ampicillin là 88%, amoxicillin là 38,9% [9]. Những số liệu này cho thấy tình trạng kháng kháng sinh ở Việt Nam đang ở mức báo động và cần có các biện pháp can thiệp mạnh mẽ để kiểm soát tình hình.

Để đảm bảo vấn đề sử dụng kháng sinh hợp lý, an toàn, giảm thiểu tình trạng kháng kháng sinh, Bộ Y Tế và các cơ quan liên quan đã ban hành nhiều quyết định và hướng dẫn. Các văn bản này bao gồm: Quyết định 2174/QĐ-BYT (Kế hoạch hành động quốc gia về chống kháng thuốc), Quyết định 708/QĐ-BYT (“Hướng dẫn sử dụng kháng sinh”), Quyết định 772/QĐ-BYT (Hướng dẫn thực hiện quản lý sử dụng kháng sinh trong bệnh viện - thay thế bằng Quyết định 5631/QĐ-BYT), và Quyết định 127/QĐ-BYT (Hướng dẫn thực hiện giám sát quốc gia về kháng kháng sinh).

Theo WHO, vấn đề kháng kháng sinh là một tình trạng khẩn cấp, yêu cầu hành động ngay. Các chương trình quản lý sử dụng kháng sinh đã đem lại kết quả khả quan khi tỷ lệ sử dụng kháng sinh bất hợp lý giảm đáng kể, tỷ lệ khỏi bệnh tăng, giảm thất bại trong điều trị, giảm chi phí điều trị, giảm độc tính và giảm đề kháng kháng sinh. Ví dụ, chương trình quản lý sử dụng kháng sinh tại khoa Hồi sức tích cực bệnh viện Chợ Rẫy năm 2015 đã giảm tỷ lệ kháng sinh sử dụng không hợp lý từ 42,7% xuống 11,2%.

Chương trình quản lý sử dụng kháng sinh tại bệnh viện Thống Nhất năm 2022 đã cải thiện tỷ lệ sử dụng kháng sinh hợp lý ở bệnh nhân nhiễm khuẩn huyết hoặc sốc nhiễm khuẩn. Tỷ lệ lựa chọn kháng sinh kinh nghiệm hợp lý chung tăng từ 49,5% lên 63,2%. Tỷ lệ bệnh nhân có kết quả điều trị thành công là 85% [12]. Những kết quả này cho thấy việc triển khai các chương trình quản lý sử dụng kháng sinh có thể mang lại những cải thiện đáng kể trong việc sử dụng kháng sinh hợp lý và nâng cao hiệu quả điều trị.

Nghiên cứu sẽ phân tích cơ cấu kháng sinh được sử dụng tại khối ngoại, tập trung vào việc xác định các nhóm kháng sinh được sử dụng phổ biến nhất. Điều này bao gồm việc xem xét tỷ lệ sử dụng của các nhóm kháng sinh chính như beta-lactam, aminoglycosid, macrolid, quinolon và các nhóm kháng sinh khác. Kết quả phân tích sẽ giúp xác định các nhóm kháng sinh nào đang được sử dụng nhiều nhất và có thể là mục tiêu để can thiệp nhằm cải thiện sử dụng kháng sinh hợp lý.

Nghiên cứu sẽ đánh giá sự phân bố của các loại kháng sinh trong các khoa điều trị khác nhau của khối ngoại. Điều này sẽ giúp xác định xem có sự khác biệt nào trong việc sử dụng kháng sinh giữa các khoa khác nhau hay không và có thể giúp phát hiện ra các vấn đề tiềm ẩn trong sử dụng kháng sinh tại một số khoa nhất định. Ví dụ, có thể có một khoa nào đó sử dụng một loại kháng sinh cụ thể nhiều hơn so với các khoa khác, điều này có thể là do đặc điểm bệnh tật hoặc do thói quen kê đơn của bác sĩ.

Nghiên cứu sẽ xem xét các trường hợp sử dụng kháng sinh dự phòng tại khối ngoại và đánh giá xem việc sử dụng kháng sinh dự phòng có phù hợp với các hướng dẫn hiện hành hay không. Điều này bao gồm việc xem xét loại kháng sinh được sử dụng, thời gian sử dụng và chỉ định sử dụng kháng sinh dự phòng. Mục tiêu là xác định các trường hợp sử dụng kháng sinh dự phòng không phù hợp và tìm ra nguyên nhân để có thể đề xuất các biện pháp cải thiện sử dụng kháng sinh dự phòng.

Nghiên cứu sẽ đánh giá sự phù hợp của các chỉ định kháng sinh điều trị tại khối ngoại. Điều này bao gồm việc xem xét liệu có bằng chứng rõ ràng về nhiễm trùng trước khi kháng sinh được chỉ định hay không, liệu loại kháng sinh được sử dụng có phù hợp với loại vi khuẩn gây bệnh hay không và liệu có các lựa chọn điều trị khác phù hợp hơn hay không. Mục tiêu là xác định các trường hợp chỉ định kháng sinh điều trị không phù hợp và tìm ra nguyên nhân để có thể đề xuất các biện pháp cải thiện chỉ định kháng sinh điều trị.

Một trong những giải pháp quan trọng nhất để cải thiện thực trạng sử dụng kháng sinh là tăng cường đào tạo và cập nhật kiến thức cho bác sĩ về sử dụng kháng sinh hợp lý. Các chương trình đào tạo nên tập trung vào các nguyên tắc cơ bản của sử dụng kháng sinh hợp lý, các hướng dẫn điều trị mới nhất và cách diễn giải kháng sinh đồ. Ngoài ra, cần tạo điều kiện cho bác sĩ tham gia các hội thảo và khóa học chuyên sâu về kháng kháng sinh và quản lý sử dụng kháng sinh.

Việc thiết lập và thực hiện nghiêm ngặt các phác đồ điều trị kháng sinh dựa trên bằng chứng và kháng sinh đồ là một giải pháp quan trọng khác. Các phác đồ điều trị nên được xây dựng dựa trên các hướng dẫn quốc gia và quốc tế, cũng như dữ liệu về tình hình kháng kháng sinh tại bệnh viện. Các phác đồ điều trị nên được cập nhật thường xuyên để phản ánh những thay đổi trong tình hình kháng kháng sinh và các tiến bộ trong điều trị.