Tác Phẩm Văn Học Của Tác Giả Mai H-¬n

Văn hóa Âu Tây đã ảnh hưởng đến văn học Việt Nam và Mai H-¬n. Đinh Gia Trinh nhận xét về sự thay đổi trong tư duy và giá trị nghệ thuật do ảnh hưởng này. Văn học Việt Nam đã có sự thay đổi khi hòa nhập với thế giới. Quá trình hiện đại hóa văn học Việt Nam diễn ra đặc biệt và nhanh chóng trên mọi phương diện. Tiểu thuyết xuất hiện và hiện đại hóa dưới ảnh hưởng của tiểu thuyết Phương Tây, đây là một yếu tố quan trọng để ta nghiên cứu về Mai H-¬n.

Nhất Linh, tên thật là Nguyễn Tường Tam (1906-1963), là một tác giả tiêu biểu. Sự nghiệp sáng tác của ông bắt đầu từ những năm 20, thành công hơn ở những năm 30 và kết thúc vào đầu những năm 60 của thế kỷ XX. Các tác phẩm của ông, chủ yếu là tiểu thuyết, có sự biến đổi nhanh chóng về nội dung tư tưởng và hình thức nghệ thuật. Nghiên cứu sâu hơn về nghệ thuật xây dựng nhân vật trong các tác phẩm cụ thể của Nhất Linh, đặc biệt là "Đôi bạn" và "Bướm trắng", sẽ làm rõ hơn về nghệ thuật xây dựng nhân vật trong sự vận động của một thể loại.

Việc chọn đề tài "Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết của Nhất Linh qua 'Đôi bạn' và 'Bướm trắng'" xuất phát từ thực tế trên. Mục tiêu là đóng góp một tiếng nói, một ý kiến trong sự nghiên cứu chung và tìm hiểu rõ hơn nghệ thuật xây dựng nhân vật trong sự vận động của một thể loại ở quá trình sáng tác của một tác giả. Từ “Đôi bạn” đến “Bướm trắng” là hai tác phẩm tiêu biểu của Nhất Linh, là mối chính cho sự quan sát quá trình vận động thể loại tiểu thuyết luận đề sang tiểu thuyết tâm lý.

Để tái hiện một cách khách quan những quan điểm đánh giá về nghệ thuật tiểu thuyết và xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết của Nhất Linh, cần sắp xếp các ý kiến theo trình tự thời gian. Ngay từ khi xuất hiện trên văn đàn, tiểu thuyết của Nhất Linh đã thu hút sự chú ý của bạn đọc và giới nghiên cứu, phê bình. Các nhà nghiên cứu phê bình văn học cùng thời với Nhất Linh, đã có nhiều bài viết đánh giá sâu sắc, phản ánh đúng vai trò đi tiên phong trong lĩnh vực đổi mới văn học.

Trương Chính đánh giá cao nghệ thuật xây dựng nhân vật trong "Dưới mắt tôi", ông nói rằng: “Đoạn tuyệt là một kiệt tác trong văn học Việt Nam hiện đại. Vì Đoạn tuyệt không chỉ có giá trị xã hội, nó còn có một giá trị tâm lí không ai chối cãi được. Ông Nhất Linh đã dùng một cách quan sát rất tinh vi để tả những trạng thái phiền phức trong tâm hồn riêng của nhân vật trong truyện để đi sâu vào đời riêng tư của họ”. Vũ Ngọc Phan cũng đưa ra những nhận định khái quát về nghệ thuật tiểu thuyết của Nhất Linh.

Tiểu thuyết của Nhất Linh biến đổi rất mau. Ông viết từ tiểu thuyết ái tình, tiểu thuyết tình cảm, qua tiểu thuyết luận đề, đến tiểu thuyết tâm lí; sự tiến hóa ấy chứng tỏ rằng mỗi ngày ông càng muốn đi sâu vào tâm hồn con người ta. Các ý kiến đánh giá về nghệ thuật tiểu thuyết của Nhất Linh thời kỳ này chưa thật sự phong phú. Có ý kiến thì đề cao, có ý kiến thì nghiêm khắc nhìn nhận, nhưng nhìn một cách bao quát , tất cả các nhà nghiên cứu đều thừa nhận phương diện đổi mới trong nghệ thuật tiểu thuyết của Nhất Linh.

Sau Cách mạng tháng Tám, trong thời đại lịch sử mới, những ý kiến đánh giá về nghệ thuật Tự lực văn đoàn nói chung và tiểu thuyết Nhất Linh nói riêng có nhiều ảnh hưởng sâu sắc. Thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp (1946-1954), trong xu thế khẳng định của nền văn học cách mạng, Đoạn tuyệt (1935) với những cái được coi là uỷ mị, sầu thảm cũng như ý thức đề cao cá nhân của văn học lãng mạn , các nhà nghiên cứu hầu như không lưu tâm tới những tác phẩm của Nhất Linh, phải tới sau những năm 1954, chúng mới được nghiên cứu trở lại .

Tuy nhiên do tình hình chính trị của đất nƣớc mà việc nghiên cứu về Nhất Linh cũng được chia thành hai bộ phận theo hai miền Nam - Bắc. Trên thực tế, lối phê bình thời kỳ này chủ yếu dựa trên quan điểm xã hội học và bị chi phối bởi tư tƣởng chính trị. Mặt khác, tư tƣởng chính trị của Nhất Linh có thay đổi theo chiều hƣớng tiêu cực khi ông chuyển vào miền Nam thành lập chính phủ thân Nhật. Vì thế mà nảy sinh một hiện tượng: Trên phƣơng diện tƣ tƣởng, tiểu thuyết của Nhất Linh đƣợc đề cao ở miền Nam, bị phê phán ở miền Bắc , nhƣng trên phƣơng diện nghệ thuật có điểm gặp gỡ giữa các nhà nghiên cứu hai miền.

Ở miền Nam, nghiên cứu về Nhất Linh, bên cạnh những bài báo đăng trên những tạp chí Văn và Văn học, chúng ta phải kể đến các chuyên luận, các công trình văn học sử viết dưới dạng giáo trình dùng trong các trường trung học, đại học. Tiêu biểu là các công trình của Nguyễn Văn Xung ( Bình giảng về Tự lực văn đoàn, 1958), Phạm Thế Ngũ (Việt Nam văn học sử giản ước tân biên, 1960), Lê Hữu Mục (Khảo luận về Đoạn tuyệt, tứ luận về Nhất Linh,1960), Doãn Quốc Sỹ (Tự lực văn đoàn, 1960), Thanh Lãng (Văn học thế hệ 1932, in trong: bảng lược đồ văn học Việt Nam, quyển hạ, 1967), Bùi Xuân Bào ( Le roman Vietnamien contemporain, 1972), Vũ Hạnh ( Văn học Việt Nam thế kỷ XIX tiền bán thế kỷ XX : 1800-1945, 1973), Thế Phong ( Nhà văn tiền chiến 1930 - 1940, 1974) …

Trong cuốn Bình giảng về Tự lực văn đoàn , Nguyễn Văn Xung, với cái nhìn so sánh với Khái Hƣng, cho rằng “Nhất Linh không phải tả cảnh như Khái Hƣng nhƣng là để móc vào đấy những biến đổi uyển chuyển trong tình cảm của nhân vật “ . Còn Lê Hữu Mục thì khẳng định: “Nhất Linh có những nhận xét tâm lý rất tinh luyện (…) Nhân vật Nhất Linh sống với những cảm xúc rất phức tạp” , Thanh Lãng cho rằng trong việc xây dựng nhân vật của Nhất Linh càng về sau “càng bỏ sự động đạt để đi vào con đường phân tích tỉ mỉ, bình lặng, tình cảm ” .