Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới giáo dục hiện nay, việc vận dụng các khái niệm triết lý giáo dục vào thực tiễn dạy học đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Luận văn tập trung nghiên cứu vận dụng khái niệm “kinh nghiệm và tư duy” trong triết lý giáo dục của John Dewey nhằm hướng dẫn học sinh trung học phổ thông hiểu văn bản “Sóng” của Xuân Quỳnh. Qua khảo sát tại trường THPT Ân Thi, tỉnh Hưng Yên, nghiên cứu nhằm mục tiêu đánh giá hiệu quả vận dụng khái niệm này trong việc nâng cao khả năng đọc hiểu văn bản thơ ca hiện đại của học sinh lớp 12.
Phạm vi nghiên cứu tập trung vào năm học 2013-2014, với đối tượng là học sinh lớp 12 và giáo viên bộ môn Ngữ văn tại trường THPT Ân Thi. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn, phát huy vai trò của triết lý giáo dục Dewey trong việc phát triển tư duy phản biện và kinh nghiệm thực tiễn của học sinh, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Kết quả nghiên cứu dự kiến sẽ cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho việc đổi mới phương pháp dạy học đọc hiểu văn bản thơ ca hiện đại, góp phần thực hiện thành công đề án đổi mới toàn diện giáo dục và đào tạo.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: triết lý giáo dục của John Dewey và lý thuyết đọc hiểu văn bản thơ ca hiện đại. Triết lý giáo dục Dewey nhấn mạnh vai trò của kinh nghiệm và tư duy trong quá trình học tập, coi học sinh là trung tâm của quá trình giáo dục, khuyến khích sự tự khám phá và phát triển tư duy phản biện. Khái niệm “kinh nghiệm” được hiểu là quá trình học sinh tiếp nhận và xử lý thông tin qua thực tiễn, còn “tư duy” là quá trình suy nghĩ, phân tích và đánh giá dựa trên kinh nghiệm đó.
Ngoài ra, luận văn sử dụng mô hình đọc hiểu văn bản thơ ca hiện đại, tập trung vào các khái niệm chính như: cảm nhận thẩm mỹ, phân tích ngôn ngữ nghệ thuật, liên hệ bối cảnh sáng tác và vận dụng kinh nghiệm cá nhân để hiểu sâu sắc nội dung và giá trị của tác phẩm. Các khái niệm này được tích hợp nhằm xây dựng phương pháp dạy học giúp học sinh phát triển năng lực đọc hiểu toàn diện.
Phương pháp nghiên cứu
Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực nghiệm tại trường THPT Ân Thi, với cỡ mẫu gồm 85 học sinh lớp 12 và 2 giáo viên bộ môn Ngữ văn. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho đối tượng nghiên cứu trong phạm vi trường học.
Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm phân tích định tính và định lượng. Phân tích định tính dựa trên hệ thống câu hỏi khảo sát, phỏng vấn sâu giáo viên và học sinh để đánh giá nhận thức và thái độ về phương pháp dạy học vận dụng khái niệm “kinh nghiệm và tư duy”. Phân tích định lượng sử dụng thống kê mô tả và so sánh tỷ lệ phần trăm nhằm đánh giá hiệu quả của phương pháp dạy học mới qua kết quả kiểm tra đọc hiểu văn bản “Sóng”. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2013 đến tháng 11/2014, bao gồm các giai đoạn khảo sát, thực nghiệm, thu thập và phân tích dữ liệu.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Hiệu quả nâng cao khả năng đọc hiểu văn bản: Sau khi áp dụng phương pháp dạy học dựa trên khái niệm “kinh nghiệm và tư duy” của Dewey, tỷ lệ học sinh đạt điểm khá trở lên trong kiểm tra đọc hiểu văn bản “Sóng” tăng từ khoảng 45% lên 72%, cho thấy sự cải thiện rõ rệt về năng lực đọc hiểu.
Phát triển tư duy phản biện và sáng tạo: Khoảng 68% học sinh thể hiện khả năng phân tích, liên hệ và đánh giá nội dung tác phẩm một cách sâu sắc hơn so với trước khi áp dụng phương pháp mới, tăng 23% so với nhóm đối chứng.
Tăng cường sự chủ động và hứng thú học tập: Qua khảo sát, 75% học sinh cho biết phương pháp dạy học mới giúp các em cảm thấy hứng thú hơn khi tiếp cận văn bản thơ ca, đồng thời chủ động tìm hiểu và trao đổi ý kiến trong giờ học.
Giáo viên đánh giá cao tính khả thi của phương pháp: 100% giáo viên tham gia khảo sát nhận định phương pháp vận dụng khái niệm “kinh nghiệm và tư duy” phù hợp với đặc điểm học sinh và có thể áp dụng rộng rãi trong dạy học Ngữ văn phổ thông.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân của những kết quả tích cực trên có thể giải thích bởi việc vận dụng triết lý Dewey đã tạo điều kiện cho học sinh phát triển kinh nghiệm cá nhân qua hoạt động thực tiễn, từ đó kích thích tư duy phản biện và sáng tạo. So sánh với một số nghiên cứu gần đây trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với xu hướng đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy vai trò chủ động của học sinh.
Biểu đồ so sánh tỷ lệ học sinh đạt điểm khá trở lên trước và sau khi áp dụng phương pháp minh họa rõ sự tiến bộ về mặt kết quả học tập. Bảng tổng hợp ý kiến học sinh và giáo viên cũng cho thấy sự đồng thuận cao về hiệu quả và tính khả thi của phương pháp.
Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu không chỉ dừng lại ở việc nâng cao năng lực đọc hiểu văn bản thơ ca mà còn góp phần đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực tư duy và kinh nghiệm thực tiễn của học sinh, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.
Đề xuất và khuyến nghị
Triển khai rộng rãi phương pháp dạy học vận dụng khái niệm “kinh nghiệm và tư duy” trong các trường trung học phổ thông nhằm nâng cao năng lực đọc hiểu văn bản thơ ca hiện đại. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường THPT.
Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho giáo viên Ngữ văn về triết lý giáo dục Dewey và kỹ thuật vận dụng trong dạy học đọc hiểu văn bản. Mục tiêu: 100% giáo viên bộ môn được đào tạo bài bản trong vòng 6 tháng.
Xây dựng tài liệu hướng dẫn và bộ câu hỏi đọc hiểu dựa trên khái niệm “kinh nghiệm và tư duy” để hỗ trợ giáo viên và học sinh trong quá trình dạy và học. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Nhà xuất bản Giáo dục, các chuyên gia giáo dục.
Đẩy mạnh nghiên cứu ứng dụng triết lý giáo dục Dewey trong các môn học khác nhằm phát triển toàn diện năng lực học sinh. Thời gian: 3 năm. Chủ thể: Các trường đại học sư phạm, viện nghiên cứu giáo dục.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên Ngữ văn trung học phổ thông: Nắm bắt phương pháp dạy học đổi mới, vận dụng triết lý giáo dục Dewey để nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh.
Nhà quản lý giáo dục: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với xu hướng phát triển giáo dục hiện đại.
Sinh viên sư phạm Ngữ văn: Học tập và nghiên cứu về triết lý giáo dục Dewey, phương pháp dạy học đọc hiểu văn bản thơ ca, chuẩn bị hành trang nghề nghiệp.
Các nhà nghiên cứu giáo dục và triết học giáo dục: Tham khảo cách vận dụng triết lý giáo dục vào thực tiễn dạy học, phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học.
Câu hỏi thường gặp
Khái niệm “kinh nghiệm và tư duy” của John Dewey là gì?
Khái niệm này nhấn mạnh quá trình học tập dựa trên kinh nghiệm thực tiễn và sự vận dụng tư duy phản biện để giải quyết vấn đề, giúp học sinh phát triển toàn diện năng lực nhận thức và hành động.Tại sao chọn văn bản “Sóng” của Xuân Quỳnh để nghiên cứu?
“Sóng” là tác phẩm thơ ca hiện đại tiêu biểu, giàu giá trị nghệ thuật và nhân văn, phù hợp để vận dụng phương pháp dạy học phát triển tư duy và kinh nghiệm, giúp học sinh hiểu sâu sắc nội dung và cảm nhận thẩm mỹ.Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp phân tích định tính qua phỏng vấn, khảo sát và phân tích định lượng qua thống kê kết quả kiểm tra đọc hiểu của học sinh.Hiệu quả của phương pháp dạy học dựa trên khái niệm Dewey được đánh giá như thế nào?
Phương pháp giúp tăng tỷ lệ học sinh đạt điểm khá trở lên trong kiểm tra đọc hiểu từ khoảng 45% lên 72%, đồng thời nâng cao sự chủ động, hứng thú và tư duy phản biện của học sinh.Làm thế nào để giáo viên có thể áp dụng phương pháp này hiệu quả?
Giáo viên cần được đào tạo bài bản về triết lý giáo dục Dewey, nắm vững kỹ thuật vận dụng khái niệm “kinh nghiệm và tư duy” trong dạy học, đồng thời xây dựng kế hoạch bài giảng phù hợp với đặc điểm học sinh và nội dung bài học.
Kết luận
- Luận văn đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn vận dụng khái niệm “kinh nghiệm và tư duy” của John Dewey trong dạy học đọc hiểu văn bản thơ ca hiện đại tại trường THPT Ân Thi.
- Kết quả thực nghiệm cho thấy phương pháp này nâng cao hiệu quả học tập, phát triển tư duy phản biện và sự chủ động của học sinh.
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm triển khai rộng rãi và đào tạo giáo viên để áp dụng hiệu quả phương pháp.
- Luận văn góp phần đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.
- Các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu, xây dựng tài liệu hướng dẫn và tổ chức tập huấn chuyên sâu cho giáo viên.
Hành động ngay hôm nay: Các nhà quản lý và giáo viên hãy nghiên cứu và áp dụng phương pháp này để nâng cao chất lượng dạy học Ngữ văn, góp phần phát triển năng lực toàn diện cho học sinh trung học phổ thông.