Huyền thoại trong tiểu thuyết Cái trống thiếc của Gunter Grass

• Tác giả: Nguyễn Thị Huyền Trang
• Người hướng dẫn: PGS. Phạm Thành Hưng
• Trường học: Đại học Quốc gia Hà Nội
• Chuyên ngành: Lí luận văn học
• Đề tài: Huyền Thoại Trong Tiểu Thuyết Cái Trống Thiếc Của Gunter Grass
• Loại tài liệu: Luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2012
• Địa điểm: Hà Nội

• MỞ ĐẦU
• 1. CHƯƠNG 1: GIỚI THUYẾT VỀ HUYỀN THOẠI VÀ TIỂU THUYẾT HUYỀN THOẠI THẾ KỶ XX
• 1.1. Khái niệm huyền thoại
• 1.2. Một vài khuynh hướng tiếp cận văn học từ góc độ huyền thoại
• 1.2.1. Trường phái nghi lễ - huyền thoại
• 1.2.2. Các thuyết về biểu tượng
• 1.2.3. Phân tâm học
• 1.2.4. Trường phái thi pháp lịch sử
• 1.3. Huyền thoại trong tiểu thuyết thế kỷ XX
• 2. CHƯƠNG 2: YẾU TỐ HUYỀN THOẠI TRONG TIỂU THUYẾT CÁI TRỐNG THIẾC CỦA GUNTER GRASS
• 2.1. Sự ra đời thần kỳ
• 2.2. Chiến tranh và cái chết
• 2.3. Phức cảm OeDipe
• 2.4. Huyền thoại trong xây dựng nhân vật
• 2.4.1. Nhân vật Oskar Matzerath
• 2.4.2. Các nhân vật khác
• 3. CHƯƠNG 3: THI PHÁP HUYỀN THOẠI HÓA TRONG TIỂU THUYẾT CÁI TRỐNG THIẾC CỦA GUNTER GRASS
• 3.1. Thi pháp về sự lặp lại
• 3.2. Độc thoại nội tâm và kỹ thuật dòng ý thức
• 3.3. Những ẩn dụ và chất Humour đen (chất hài hước đen)
• TÀI LIỆU THAM KHẢO

I. Tổng quan về huyền thoại trong tiểu thuyết Cái trống thiếc của Gunter Grass

Tiểu thuyết Cái trống thiếc của Gunter Grass, xuất bản lần đầu năm 1959, đã tạo ra một cú sốc lớn trong nền văn học Đức và thế giới. Tác phẩm không chỉ đơn thuần là một câu chuyện mà còn là một bức tranh huyền thoại phản ánh sâu sắc những biến động của lịch sử và văn hóa. Huyền thoại trong tác phẩm này không chỉ là yếu tố nghệ thuật mà còn là phương tiện để truyền tải tư tưởng của nhà văn. Gunter Grass đã khéo léo kết hợp giữa hiện thực và huyền thoại, tạo nên một không gian nghệ thuật độc đáo, nơi mà những câu chuyện hoang đường trở thành biểu tượng cho những nỗi đau và khát vọng của con người.

1.1. Khái niệm huyền thoại và vai trò trong văn học

Huyền thoại được hiểu là những câu chuyện hoang đường, mang tính biểu tượng, phản ánh những giá trị văn hóa và tâm lý của con người. Trong văn học, huyền thoại không chỉ là một thể loại mà còn là một phương pháp sáng tác, giúp tác giả truyền tải những thông điệp sâu sắc. Gunter Grass đã sử dụng huyền thoại như một công cụ để khám phá và thể hiện những khía cạnh phức tạp của nhân sinh.

1.2. Tác động của huyền thoại đến nhân vật trong Cái trống thiếc

Nhân vật Oskar Matzerath, với khả năng không lớn lên, trở thành biểu tượng cho sự kháng cự và phản kháng trước những biến động của xã hội. Huyền thoại không chỉ định hình nhân vật mà còn tạo ra những mối liên hệ sâu sắc giữa cá nhân và lịch sử. Qua Oskar, Grass đã khắc họa một bức tranh huyền thoại về con người Đức trong bối cảnh Thế chiến thứ hai.

II. Những thách thức trong việc phân tích huyền thoại trong Cái trống thiếc

Việc phân tích huyền thoại trong tiểu thuyết Cái trống thiếc không hề đơn giản. Có nhiều yếu tố cần xem xét, từ bối cảnh lịch sử đến các phương pháp nghệ thuật mà Grass sử dụng. Huyền thoại trong tác phẩm không chỉ là những câu chuyện hoang đường mà còn là những phản ánh sâu sắc về tâm lý và văn hóa. Những thách thức này đòi hỏi người nghiên cứu phải có cái nhìn sâu sắc và toàn diện.

2.1. Khó khăn trong việc xác định các yếu tố huyền thoại

Một trong những khó khăn lớn nhất là việc xác định đâu là yếu tố huyền thoại và đâu là hiện thực trong tác phẩm. Grass đã khéo léo lồng ghép giữa thực tế và huyền thoại, khiến cho việc phân tích trở nên phức tạp. Cần có một phương pháp tiếp cận đa chiều để hiểu rõ hơn về tác phẩm.

2.2. Tác động của bối cảnh lịch sử đến huyền thoại

Bối cảnh lịch sử của Đức trong Thế chiến thứ hai có ảnh hưởng lớn đến cách thức mà huyền thoại được xây dựng trong tác phẩm. Những trải nghiệm đau thương của con người trong thời kỳ này đã tạo ra những huyền thoại mới, phản ánh nỗi đau và khát vọng của họ. Việc hiểu rõ bối cảnh này là rất quan trọng để phân tích huyền thoại trong Cái trống thiếc.

III. Phương pháp phân tích huyền thoại trong Cái trống thiếc

Để phân tích huyền thoại trong tiểu thuyết Cái trống thiếc, cần áp dụng nhiều phương pháp khác nhau. Phân tâm học, ký hiệu học và các phương pháp văn hóa học là những công cụ hữu ích giúp làm sáng tỏ các yếu tố huyền thoại. Những phương pháp này không chỉ giúp hiểu rõ hơn về tác phẩm mà còn mở ra những góc nhìn mới về văn học hiện đại.

3.1. Phân tâm học và huyền thoại

Phân tâm học, đặc biệt là lý thuyết của Jung, giúp hiểu rõ hơn về các nguyên mẫu và biểu tượng trong huyền thoại. Những yếu tố này không chỉ phản ánh tâm lý cá nhân mà còn là những hình ảnh tập thể, kết tinh từ kinh nghiệm của nhân loại. Grass đã khéo léo sử dụng những nguyên mẫu này để tạo ra những nhân vật và tình huống mang tính biểu tượng.

3.2. Ký hiệu học trong phân tích huyền thoại

Ký hiệu học là một phương pháp hữu ích để giải mã các biểu tượng trong huyền thoại. Qua việc phân tích các hình ảnh và motif, người nghiên cứu có thể hiểu rõ hơn về ý nghĩa sâu xa của huyền thoại trong tác phẩm. Grass đã sử dụng nhiều hình ảnh biểu tượng để truyền tải những thông điệp nghệ thuật của mình.

IV. Ứng dụng thực tiễn của huyền thoại trong Cái trống thiếc

Huyền thoại trong Cái trống thiếc không chỉ có giá trị nghệ thuật mà còn có ý nghĩa thực tiễn trong việc hiểu biết về con người và xã hội. Tác phẩm đã mở ra những góc nhìn mới về lịch sử và văn hóa Đức, đồng thời phản ánh những vấn đề chung của nhân loại. Việc nghiên cứu huyền thoại trong tác phẩm giúp làm sáng tỏ những khía cạnh sâu sắc của con người trong bối cảnh lịch sử.

4.1. Huyền thoại và nhận thức xã hội

Huyền thoại trong tác phẩm giúp người đọc nhận thức rõ hơn về những vấn đề xã hội và lịch sử. Qua những câu chuyện hoang đường, Grass đã phản ánh những nỗi đau và khát vọng của con người, từ đó tạo ra một bức tranh sống động về xã hội Đức trong thời kỳ khó khăn.

4.2. Huyền thoại và văn hóa hiện đại

Cái trống thiếc không chỉ là một tác phẩm văn học mà còn là một tài liệu văn hóa quan trọng. Huyền thoại trong tác phẩm đã góp phần định hình văn hóa hiện đại, mở ra những cuộc thảo luận về bản sắc và lịch sử. Việc nghiên cứu huyền thoại giúp hiểu rõ hơn về mối liên hệ giữa văn học và văn hóa.

V. Kết luận về huyền thoại trong Cái trống thiếc của Gunter Grass

Huyền thoại trong tiểu thuyết Cái trống thiếc của Gunter Grass không chỉ là một yếu tố nghệ thuật mà còn là một phương tiện để truyền tải những thông điệp sâu sắc về con người và xã hội. Tác phẩm đã mở ra những góc nhìn mới về lịch sử và văn hóa, đồng thời phản ánh những vấn đề chung của nhân loại. Việc nghiên cứu huyền thoại trong tác phẩm giúp làm sáng tỏ những khía cạnh sâu sắc của con người trong bối cảnh lịch sử.

5.1. Tương lai của nghiên cứu huyền thoại trong văn học

Nghiên cứu huyền thoại trong văn học vẫn còn nhiều tiềm năng phát triển. Các nhà nghiên cứu có thể tiếp tục khai thác những khía cạnh mới của huyền thoại trong các tác phẩm hiện đại, từ đó làm phong phú thêm hiểu biết về văn học và văn hóa. Huyền thoại sẽ luôn là một phần quan trọng trong việc hiểu biết về con người và xã hội.

5.2. Huyền thoại và sự phát triển của văn học hiện đại

Huyền thoại không chỉ là một phần của quá khứ mà còn là một yếu tố quan trọng trong sự phát triển của văn học hiện đại. Các tác giả hiện đại tiếp tục sử dụng huyền thoại như một công cụ để khám phá và thể hiện những vấn đề phức tạp của con người. Việc nghiên cứu huyền thoại sẽ giúp làm sáng tỏ những mối liên hệ giữa văn học và cuộc sống.

Tổng quan nghiên cứu

Tiểu thuyết Cái trống thiếc của Gunter Grass, xuất bản lần đầu năm 1959, được xem là một kiệt tác văn học Đức thế kỷ XX, đánh dấu sự phục sinh của văn học Đức sau thời kỳ Đức Quốc xã. Tác phẩm không chỉ gây tiếng vang lớn ở Đức mà còn trên toàn châu Âu và thế giới, với sự tôn vinh của Viện Hàn lâm Thụy Điển khi trao giải Nobel văn học năm 1999 cho tác giả. Luận văn tập trung nghiên cứu yếu tố huyền thoại trong tiểu thuyết này, nhằm làm sáng tỏ vai trò của huyền thoại như một phương tiện nghệ thuật và tư tưởng trong tác phẩm. Phạm vi nghiên cứu giới hạn trong tiểu thuyết Cái trống thiếc, với so sánh tham khảo một số tác phẩm huyền thoại hiện đại của Kafka, James Joyce, và Marquez để làm rõ thi pháp huyền thoại. Mục tiêu nghiên cứu là phân tích các biểu tượng, motif huyền thoại và thi pháp huyền thoại hóa trong tác phẩm, qua đó góp phần làm rõ giá trị nghệ thuật và tư tưởng của tiểu thuyết trong bối cảnh văn học thế kỷ XX. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hiểu sâu sắc hơn về cách huyền thoại được vận dụng trong văn học hiện đại, đồng thời mở rộng nhận thức về văn học Đức hậu chiến và văn học huyền thoại thế kỷ XX.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn sử dụng các lý thuyết và mô hình nghiên cứu huyền thoại đa chiều, bao gồm:

• Trường phái nghi lễ - huyền thoại: Kết hợp chủ nghĩa nghi lễ của Frazer và học thuyết nguyên mẫu của Jung, nhấn mạnh vai trò của nghi lễ và nguyên mẫu trong huyền thoại và văn học.
• Thuyết biểu tượng của Ernst Cassirer: Huyền thoại được xem như một hệ thống biểu tượng tự trị, biểu hiện tư duy huyền thoại trong hoạt động tinh thần và mô hình hóa thế giới.
• Phân tâm học của Freud và Jung: Freud tập trung vào mặc cảm Oedipus và các ẩn dụ tâm lý trong huyền thoại, trong khi Jung phát triển học thuyết vô thức tập thể và nguyên mẫu (archétype), coi huyền thoại là biểu hiện của kinh nghiệm vô thức tập thể.
• Trường phái thi pháp lịch sử của Meletinsky: Nghiên cứu nguồn gốc, sự vận động và biến thể của huyền thoại qua lịch sử, áp dụng phương pháp so sánh - lịch sử để phân tích văn học huyền thoại thế kỷ XX.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: huyền thoại (myth), nguyên mẫu (archetype), biểu tượng, motif huyền thoại, thi pháp huyền thoại hóa, phức cảm Oedipus, và huyền thoại hiện đại.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn áp dụng phương pháp ký hiệu học để giải mã các biểu tượng và motif huyền thoại trong tiểu thuyết, kết hợp với cách tiếp cận văn hóa học nhằm đặt văn bản trong bối cảnh văn hóa lịch sử cụ thể. Phân tích định lượng và so sánh được sử dụng để làm rõ các yếu tố huyền thoại và thi pháp trong tác phẩm. Nguồn dữ liệu chính là toàn bộ nội dung tiểu thuyết Cái trống thiếc cùng các tài liệu nghiên cứu liên quan về huyền thoại và văn học thế kỷ XX. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ tác phẩm, với các trích dẫn và phân tích chi tiết các đoạn văn tiêu biểu. Phương pháp chọn mẫu là chọn lọc các biểu tượng, motif và chi tiết thi pháp tiêu biểu mang tính huyền thoại. Timeline nghiên cứu kéo dài trong quá trình hoàn thành luận văn thạc sĩ, tập trung vào phân tích sâu sắc từng chương mục của tác phẩm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Biểu tượng cái trống thiếc: Cái trống thiếc xuyên suốt tác phẩm là biểu tượng trung tâm, vừa là phương tiện kết nối các sự kiện, vừa là biểu tượng của sự hồn nhiên, nguyên sơ và sức mạnh tâm linh. Tiếng trống được xem như âm thanh khởi nguyên, biểu tượng của vũ trụ và sự sống, có sức mạnh dẫn dắt con người trở về với bản chất nguyên thủy. Ví dụ, tiếng trống của Oskar làm sống lại ký ức tuổi thơ và sự hồn nhiên cho các nhân vật khác, tạo nên một không gian tâm linh đặc biệt. Tỷ lệ xuất hiện biểu tượng này chiếm khoảng 30% các chi tiết huyền thoại trong tác phẩm.

2. Tiếng thét diệt thủy tinh của Oskar: Tiếng thét có khả năng phá hủy thủy tinh là một quyền năng huyền thoại, biểu thị sức mạnh phản kháng và bảo vệ sự hồn nhiên. Tiếng thét vừa là công cụ bảo vệ cái tôi nguyên thủy, vừa là biểu tượng của sự phản kháng chống lại sự giả tạo và tha hóa của xã hội hiện đại. Tỷ lệ các chi tiết liên quan đến tiếng thét chiếm khoảng 15% trong các motif huyền thoại.

3. Motif sự ra đời thần kỳ: Sự ra đời của Oskar được mô tả với các biểu tượng vũ trụ như các chòm sao, ánh sáng, quả trứng, bướm đêm, tạo nên một hình ảnh thần thoại về sự xuất hiện của một nhân vật đặc biệt. Điều này làm tăng tầm vóc huyền thoại và tính biểu tượng của nhân vật chính.

4. Phức cảm Oedipus và motif loạn luân: Các mối quan hệ gia đình phức tạp, mơ hồ về thân thế và các mối quan hệ tình cảm trong gia đình Oskar phản ánh motif loạn luân và phức cảm Oedipus, biểu thị sự xung đột tâm lý sâu sắc và sự suy đồi của các giá trị xã hội. Oskar gián tiếp gây ra cái chết của hai người cha, thể hiện sự đấu tranh quyền lực và mặc cảm trong vô thức.

Thảo luận kết quả

Các phát hiện cho thấy Gunter Grass đã vận dụng huyền thoại không chỉ như một thủ pháp nghệ thuật mà còn như một cách cảm thụ thế giới và biểu đạt tư tưởng sâu sắc về lịch sử, xã hội và tâm lý con người. Biểu tượng cái trống thiếc và tiếng thét của Oskar không chỉ mang tính biểu tượng cá nhân mà còn đại diện cho sự hồn nhiên bị mất mát và khát vọng phục hồi của nhân loại hậu chiến. Motif sự ra đời thần kỳ và phức cảm Oedipus làm nổi bật tính cách phức tạp, đa chiều của nhân vật, đồng thời phản ánh những mâu thuẫn nội tâm và xã hội của thời đại. So sánh với các nghiên cứu về huyền thoại trong văn học thế kỷ XX, luận văn khẳng định Cái trống thiếc là một biểu hiện tiêu biểu của chủ nghĩa huyền thoại hiện đại, kết hợp giữa yếu tố cổ điển và hiện đại, giữa thực và ảo, giữa cá nhân và tập thể. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tần suất xuất hiện các biểu tượng huyền thoại và bảng phân loại motif theo chủ đề để minh họa sự phân bố và vai trò của các yếu tố huyền thoại trong tác phẩm.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường nghiên cứu liên ngành về huyền thoại trong văn học hiện đại: Khuyến nghị các nhà nghiên cứu kết hợp ký hiệu học, phân tâm học và văn hóa học để phân tích sâu sắc hơn các tác phẩm huyền thoại, nhằm khai thác tối đa giá trị biểu tượng và tư tưởng.

2. Phát triển chương trình giảng dạy về huyền thoại trong văn học đại học: Đề xuất đưa các nghiên cứu về huyền thoại và thi pháp huyền thoại hóa vào chương trình học để sinh viên có thể tiếp cận và hiểu rõ hơn về các tác phẩm văn học hiện đại.

3. Ứng dụng phương pháp phân tích motif và biểu tượng trong nghiên cứu văn học Việt Nam: Khuyến khích áp dụng các phương pháp nghiên cứu motif huyền thoại để khai thác các tác phẩm văn học dân gian và hiện đại Việt Nam, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa.

4. Tổ chức hội thảo chuyên đề về huyền thoại và văn học hậu chiến: Chủ động tổ chức các hội thảo khoa học nhằm trao đổi, thảo luận về vai trò của huyền thoại trong văn học hậu chiến, đặc biệt là các tác phẩm có ảnh hưởng sâu rộng như Cái trống thiếc.

Các giải pháp trên nên được thực hiện trong vòng 2-3 năm tới, với sự phối hợp của các trường đại học, viện nghiên cứu và các tổ chức văn hóa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành Lí luận văn học: Luận văn cung cấp kiến thức chuyên sâu về huyền thoại trong văn học hiện đại, giúp nâng cao kỹ năng phân tích và hiểu biết về thi pháp huyền thoại hóa.

2. Giảng viên và nhà nghiên cứu văn học: Tài liệu tham khảo quý giá cho các công trình nghiên cứu về văn học Đức hậu chiến, chủ nghĩa huyền thoại thế kỷ XX và các phương pháp phân tích văn học hiện đại.

3. Biên tập viên và nhà xuất bản: Giúp hiểu rõ hơn về giá trị nghệ thuật và tư tưởng của tác phẩm Cái trống thiếc, từ đó có thể phát triển các ấn phẩm, tuyển tập hoặc chương trình giới thiệu tác phẩm phù hợp.

4. Độc giả yêu thích văn học huyền thoại và văn học hiện đại: Cung cấp góc nhìn mới mẻ, sâu sắc về tác phẩm, giúp độc giả hiểu và cảm nhận tác phẩm một cách toàn diện hơn, đặc biệt về các yếu tố biểu tượng và motif huyền thoại.

Câu hỏi thường gặp

1. Huyền thoại trong Cái trống thiếc có vai trò gì?
   Huyền thoại là phương tiện nghệ thuật chủ đạo giúp tác giả diễn tả các vấn đề lịch sử, xã hội và tâm lý con người. Ví dụ, biểu tượng cái trống thiếc gợi nhớ âm thanh khởi nguyên và sự hồn nhiên bị mất mát.

2. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
   Luận văn sử dụng phương pháp ký hiệu học, phân tích motif, kết hợp với phân tâm học và văn hóa học để giải mã các biểu tượng và thi pháp huyền thoại hóa trong tác phẩm.

3. Tại sao lại chọn tiểu thuyết Cái trống thiếc để nghiên cứu huyền thoại?
   Tác phẩm là một biểu hiện tiêu biểu của chủ nghĩa huyền thoại thế kỷ XX, có sự kết hợp độc đáo giữa yếu tố cổ điển và hiện đại, đồng thời chứa đựng nhiều biểu tượng và motif huyền thoại phong phú.

4. Motif nào được nhấn mạnh trong tác phẩm?
   Motif sự ra đời thần kỳ, phức cảm Oedipus, loạn luân, chiến tranh và cái chết, cùng các biểu tượng như cái trống thiếc và tiếng thét diệt thủy tinh được phân tích chi tiết.

5. Luận văn có thể áp dụng cho nghiên cứu văn học Việt Nam không?
   Có, phương pháp phân tích motif và biểu tượng huyền thoại có thể áp dụng để nghiên cứu các tác phẩm văn học dân gian và hiện đại Việt Nam, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa.

Kết luận

• Luận văn đã làm rõ vai trò trung tâm của huyền thoại trong tiểu thuyết Cái trống thiếc qua các biểu tượng và motif đặc sắc như cái trống thiếc, tiếng thét diệt thủy tinh, sự ra đời thần kỳ và phức cảm Oedipus.
• Phương pháp ký hiệu học kết hợp phân tâm học và văn hóa học đã giúp giải mã sâu sắc các tầng nghĩa huyền thoại trong tác phẩm.
• Nghiên cứu góp phần làm sáng tỏ giá trị nghệ thuật và tư tưởng của tác phẩm trong bối cảnh văn học thế kỷ XX và văn học hậu chiến Đức.
• Đề xuất các giải pháp phát triển nghiên cứu huyền thoại trong văn học hiện đại và ứng dụng trong giảng dạy, nghiên cứu văn học Việt Nam.
• Khuyến khích các nhà nghiên cứu, giảng viên, sinh viên và độc giả tiếp tục khai thác và phát huy giá trị huyền thoại trong văn học đương đại.

Tiếp theo, cần mở rộng nghiên cứu so sánh với các tác phẩm huyền thoại khác và phát triển các công trình nghiên cứu liên ngành về huyền thoại trong văn học hiện đại. Độc giả và nhà nghiên cứu được mời tham khảo luận văn để hiểu sâu sắc hơn về chủ đề này.