Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế và sự phát triển mạnh mẽ của ngành vận tải biển, việc hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý (TCBMQL) của các doanh nghiệp vận tải biển trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh và hiệu quả hoạt động. Việt Nam chính thức trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), tạo ra cả cơ hội và thách thức cho các doanh nghiệp vận tải biển trong nước. Công ty Vận tải Biển Đông (BISCO) là một doanh nghiệp nhà nước hoạt động trong lĩnh vực vận tải biển, đặc biệt là vận tải container nội địa, đã đạt được nhiều thành tựu trong đầu tư phát triển đội tàu và hoạt động kinh doanh. Tuy nhiên, trước sự cạnh tranh khốc liệt và yêu cầu đổi mới, BISCO cần tiếp tục hoàn thiện bộ máy quản lý để đáp ứng chiến lược phát triển và chuyển đổi thành công công ty cổ phần theo chủ trương của Nhà nước.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là hệ thống lại các vấn đề lý luận cơ bản về tổ chức bộ máy quản lý trong doanh nghiệp, phân tích thực trạng bộ máy quản lý hiện tại của BISCO, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của công ty. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại trụ sở chính của BISCO, với dữ liệu thu thập từ năm 2002 đến năm 2007, giai đoạn đánh dấu bước phát triển vượt bậc của công ty trong lĩnh vực vận tải container nội địa.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho việc hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý tại BISCO, góp phần nâng cao năng lực quản trị, tăng cường hiệu quả hoạt động kinh doanh, đồng thời hỗ trợ quá trình chuyển đổi thành công sang mô hình công ty cổ phần, phù hợp với xu hướng phát triển của ngành vận tải biển trong nước và quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản trị hiện đại về tổ chức bộ máy quản lý doanh nghiệp, trong đó tập trung vào:

  • Lý thuyết hệ thống trong quản lý: Quản lý được hiểu là quá trình tác động có hướng của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm duy trì và phát triển hệ thống doanh nghiệp trong điều kiện biến động của môi trường kinh doanh. Lý thuyết này nhấn mạnh tính hệ thống, mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau giữa các bộ phận trong tổ chức.

  • Mô hình tổ chức bộ máy quản lý theo chức năng và theo tuyến: Các mô hình như quản lý theo tuyến, phân công chức năng, tuyến - chức năng, ma trận và công ty mẹ - công ty con được phân tích để lựa chọn mô hình phù hợp với đặc điểm hoạt động của BISCO.

  • Khái niệm về tổ chức bộ máy quản lý (TCBMQL): TCBMQL là quá trình xác định các chức năng, bộ phận tạo thành nhằm thực hiện các chức năng quản lý, bao gồm việc bố trí, sắp xếp các bộ phận, quy trình hoạt động, cơ cấu nhân sự để phối hợp thực hiện nhiệm vụ đạt mục tiêu doanh nghiệp.

  • Các nguyên tắc tổ chức bộ máy quản lý: Nguyên tắc hiệu quả, quản lý hệ thống, thống nhất trách nhiệm - quyền hạn - lợi ích, tập quyền và phân quyền, phân công và phối hợp được vận dụng để đánh giá và đề xuất hoàn thiện TCBMQL.

  • Các yếu tố ảnh hưởng đến TCBMQL: Chiến lược kinh doanh, quy mô và ngành nghề hoạt động, công nghệ sản xuất kinh doanh, môi trường kinh doanh và yếu tố con người được xem xét để phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phương pháp thống kê, tổng hợp và phân tích: Thu thập và xử lý số liệu thống kê về hoạt động sản xuất kinh doanh, cơ cấu lao động, tổ chức bộ máy quản lý của BISCO từ năm 2002 đến 2007. Ví dụ, số liệu về cơ cấu lao động các phòng ban, tỷ lệ lao động quản lý so với lao động trực tiếp, số lượng cán bộ quản lý trong từng bộ phận được tổng hợp để đánh giá thực trạng.

  • Phương pháp điều tra xã hội học: Tiến hành khảo sát toàn bộ 73 cán bộ công nhân viên tại trụ sở chính BISCO, sử dụng phần mềm SPSS để tổng hợp và phân tích dữ liệu khảo sát về nhận thức, đánh giá về tổ chức bộ máy quản lý hiện tại.

  • Phương pháp chuyên gia: Phỏng vấn các chuyên gia trong lĩnh vực quản trị doanh nghiệp vận tải biển, bao gồm Phó Giám đốc, Trưởng phòng Nhân sự, Thuyền trưởng, nhằm thu thập ý kiến chuyên môn, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  • Phương pháp ngoại suy: Dựa trên số liệu thống kê và kết quả khảo sát, kết hợp với kinh nghiệm thực tiễn và ý kiến chuyên gia để xác định xu hướng, nhu cầu cải tiến tổ chức bộ máy quản lý của BISCO trong tương lai.

Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ cán bộ công nhân viên tại trụ sở chính BISCO (73 người), được chọn nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện cho phân tích thực trạng. Phương pháp phân tích dữ liệu chủ yếu là phân tích định lượng kết hợp phân tích định tính, giúp đánh giá khách quan và sâu sắc các vấn đề tổ chức bộ máy quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mô hình tổ chức bộ máy quản lý hiện tại của BISCO được xây dựng theo kiểu tuyến - chức năng, với Ban Giám đốc gồm Giám đốc và Phó Giám đốc, 6 phòng chức năng, 1 trung tâm và 2 chi nhánh, đội tàu và 1 xí nghiệp trực thuộc. Mô hình này đảm bảo sự chỉ đạo tập trung từ Ban Giám đốc và phân công rõ ràng các phòng ban chức năng. Tuy nhiên, số lượng đầu mối tương đối nhiều, gây khó khăn trong kiểm soát và phối hợp (72,6% cán bộ công nhân viên đánh giá bộ máy chưa phù hợp với mục tiêu phát triển).

  2. Cơ cấu lao động và phân công chức năng còn nhiều bất cập: Một số phòng ban có quy mô lớn, trong khi một số phòng mới thành lập có chức năng nhiệm vụ chung chung, chưa rõ ràng. Ví dụ, phòng Quản lý tàu có nhiều cán bộ nhưng chưa có chuyên viên pháp luật chuyên trách; phòng Tàu dầu mới thành lập còn thiếu nhân sự chuyên môn. Một số phòng ban có cán bộ chưa phù hợp chuyên môn, khối lượng công việc không đồng đều.

  3. Hệ thống văn bản quản lý nội bộ chưa đồng bộ và hợp lý: Điều lệ công ty còn phù hợp với mô hình doanh nghiệp nhà nước, chưa cập nhật cho mô hình công ty cổ phần. Các quy chế, quy định về phối hợp hoạt động giữa các phòng ban còn thiếu, chưa có tiêu chí đánh giá công việc rõ ràng, gây khó khăn trong kiểm soát và đánh giá hiệu quả công việc.

  4. Hoạt động quản trị nhân sự chưa khoa học: Công tác quản trị nhân sự chưa được thực hiện bài bản, thiếu cán bộ chuyên môn được đào tạo bài bản về quản trị nhân sự. Việc phân công nhiệm vụ còn mang tính chủ quan, chưa phát huy hết năng lực của cán bộ quản lý. Tỷ lệ lao động quản lý so với lao động trực tiếp chưa tối ưu, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ sự phát triển nhanh chóng và mở rộng quy mô hoạt động của BISCO trong giai đoạn 2002-2007, trong khi bộ máy quản lý chưa được điều chỉnh kịp thời để phù hợp với chiến lược phát triển mới, đặc biệt là chuyển đổi sang mô hình công ty cổ phần. Việc Ban Giám đốc phải trực tiếp chỉ đạo nhiều đầu mối và mạng lưới công việc phức tạp làm giảm thời gian dành cho hoạch định chiến lược dài hạn.

So sánh với kinh nghiệm của các doanh nghiệp vận tải biển lớn trong nước như VOSCO và VINASHINLINE, việc áp dụng mô hình tổ chức tuyến - chức năng phù hợp với lĩnh vực vận tải biển, nhưng cần có sự phân cấp, phân quyền rõ ràng hơn, đồng thời tăng cường chuyên môn hóa các phòng ban để nâng cao hiệu quả quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cơ cấu lao động theo phòng ban, bảng đánh giá mức độ phù hợp của bộ máy quản lý theo khảo sát cán bộ, giúp minh họa rõ ràng các điểm mạnh và hạn chế hiện tại. Việc hoàn thiện hệ thống văn bản quản lý nội bộ cũng là yếu tố then chốt để đảm bảo sự phối hợp hiệu quả giữa các bộ phận.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý:

    • Hình thành Đại hội đồng cổ đông, Hội đồng quản trị và Ban kiểm soát theo quy định của Luật Doanh nghiệp để phù hợp với mô hình công ty cổ phần.
    • Chuyển giao các xí nghiệp vận tải tàu chuyên dụng và công trình biển cho Tập đoàn Công nghiệp tàu thủy Việt Nam, đồng thời thành lập các công ty con theo mô hình công ty cổ phần để tăng tính chuyên nghiệp và hiệu quả quản lý.
    • Thành lập Trung tâm thuyền viên riêng biệt nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển đội tàu lớn và hiện đại.
    • Thành lập phòng Pháp chế chuyên trách để đảm bảo công tác pháp lý và kiểm soát nội bộ hiệu quả.
    • Thành lập chi nhánh tại Đà Nẵng và Thái Lan để mở rộng thị trường và nâng cao năng lực khai thác.

  2. Hoàn thiện chức năng, nhiệm vụ của các phòng ban:

    • Xây dựng chức năng, nhiệm vụ chi tiết cho các phòng ban mới thành lập và hoàn thiện chức năng cho các phòng hiện có, đảm bảo tính chuyên môn hóa và phối hợp hiệu quả.
    • Sắp xếp lại lao động quản lý, giảm bớt số lượng đầu mối không cần thiết, tăng cường năng lực cho cán bộ quản lý.
    • Đảm bảo cơ cấu lao động phù hợp với yêu cầu chuyên môn và chiến lược phát triển công ty.

  3. Hoàn thiện hệ thống văn bản quản lý nội bộ:

    • Xây dựng và cập nhật điều lệ công ty, quy chế, quy định nội bộ phù hợp với mô hình công ty cổ phần và yêu cầu quản lý hiện đại.
    • Xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá kết quả công việc rõ ràng, minh bạch, tạo động lực cho cán bộ công nhân viên.
    • Ban hành quy chế phối hợp giữa các phòng ban nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý và điều hành.

  4. Hoàn thiện công tác đào tạo và quản trị nhân sự:

    • Xây dựng kế hoạch đào tạo lại đội ngũ cán bộ và thuyền viên, bao gồm đào tạo tại chỗ và đào tạo tại các cơ sở đào tạo trong và ngoài nước.
    • Cập nhật kiến thức chuyên môn, kỹ năng quản lý cho cán bộ quản lý để đáp ứng yêu cầu công việc.
    • Hoàn thiện hệ thống chức danh công việc, tiêu chí đánh giá, quy chế trả lương và quy chế tuyển dụng nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Các giải pháp trên cần được thực hiện trong giai đoạn từ năm 2008 đến năm 2015, với sự phối hợp chặt chẽ giữa Ban Giám đốc, các phòng ban chức năng và các đơn vị trực thuộc, đồng thời có sự giám sát, đánh giá thường xuyên để điều chỉnh kịp thời.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban lãnh đạo và quản lý doanh nghiệp vận tải biển:

    • Giúp hiểu rõ về tổ chức bộ máy quản lý phù hợp với đặc thù ngành vận tải biển, từ đó xây dựng chiến lược phát triển và tổ chức bộ máy hiệu quả.

  2. Chuyên gia và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản trị doanh nghiệp:

    • Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về tổ chức bộ máy quản lý trong doanh nghiệp nhà nước chuyển đổi sang công ty cổ phần, đặc biệt trong ngành vận tải biển.

  3. Sinh viên và học viên cao học chuyên ngành quản trị kinh doanh, quản trị nhân lực:

    • Là tài liệu tham khảo hữu ích về phương pháp phân tích thực trạng, đánh giá và đề xuất giải pháp hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý doanh nghiệp.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước và các tổ chức liên quan đến ngành vận tải biển:

    • Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, hướng dẫn doanh nghiệp vận tải biển nâng cao năng lực quản lý, đáp ứng yêu cầu hội nhập và phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý của BISCO?
    Do sự phát triển nhanh chóng và mở rộng quy mô hoạt động, bộ máy quản lý hiện tại chưa đáp ứng được yêu cầu về hiệu quả, tính chuyên môn hóa và phối hợp công việc, ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh và khả năng chuyển đổi sang công ty cổ phần.

  2. Mô hình tổ chức bộ máy quản lý nào phù hợp với BISCO?
    Mô hình tuyến - chức năng được đánh giá phù hợp với đặc thù vận tải biển, nhưng cần được hoàn thiện bằng việc phân cấp, phân quyền rõ ràng và tăng cường chuyên môn hóa các phòng ban để nâng cao hiệu quả quản lý.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến tổ chức bộ máy quản lý của BISCO?
    Bao gồm chiến lược kinh doanh, quy mô và ngành nghề hoạt động, công nghệ vận tải, môi trường kinh doanh cạnh tranh và yếu tố con người như trình độ, năng lực của cán bộ quản lý.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Kết hợp phương pháp thống kê, tổng hợp, phân tích số liệu; điều tra xã hội học qua khảo sát cán bộ; phỏng vấn chuyên gia; và phương pháp ngoại suy để dự báo xu hướng và đề xuất giải pháp.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý tại BISCO?
    Hoàn thiện cơ cấu tổ chức theo mô hình công ty cổ phần; xây dựng chức năng nhiệm vụ rõ ràng cho các phòng ban; hoàn thiện hệ thống văn bản quản lý nội bộ; và nâng cao công tác đào tạo, quản trị nhân sự nhằm phát huy tối đa năng lực cán bộ quản lý.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống lại các cơ sở lý luận về tổ chức bộ máy quản lý doanh nghiệp, đồng thời phân tích thực trạng tổ chức bộ máy quản lý của Công ty Vận tải Biển Đông trong giai đoạn phát triển quan trọng từ 2002 đến 2007.
  • Kết quả nghiên cứu cho thấy bộ máy quản lý hiện tại còn nhiều hạn chế về cơ cấu tổ chức, phân công chức năng, hệ thống văn bản quản lý và công tác quản trị nhân sự.
  • Luận văn đề xuất một hệ thống giải pháp toàn diện nhằm hoàn thiện tổ chức bộ máy quản lý, phù hợp với chiến lược phát triển và chuyển đổi mô hình công ty cổ phần của BISCO.
  • Các giải pháp được đề xuất có tính khả thi cao, dự kiến thực hiện trong giai đoạn 2008-2015, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, tăng cường năng lực cạnh tranh và phát triển bền vững.
  • Đề nghị Ban lãnh đạo BISCO và các đơn vị liên quan triển khai nghiêm túc các giải pháp, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, điều chỉnh phù hợp với sự biến động của môi trường kinh doanh và yêu cầu phát triển trong tương lai.