Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chi ngân sách cấp xã là một trong những nội dung trọng yếu nhằm đảm bảo sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương. Tại huyện Cẩm Mỹ, tỉnh Đồng Nai, với dân số khoảng 158.010 người và diện tích 468,55 km², ngân sách cấp xã đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hoạt động chính quyền và phát triển cơ sở hạ tầng. Giai đoạn 2016-2019, tổng chi ngân sách bình quân hàng năm của các xã dao động từ khoảng 8,184 tỷ đồng đến 22,108 tỷ đồng tùy theo nhóm xã. Mặc dù đã đạt được nhiều kết quả tích cực, công tác quản lý chi ngân sách cấp xã vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như lập dự toán chưa sát thực tế, sai sót trong hạch toán kế toán, quyết toán chưa chặt chẽ và giám sát còn lỏng lẻo.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý chi ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Cẩm Mỹ trong giai đoạn 2016-2019, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách cấp xã. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 13 xã thuộc huyện Cẩm Mỹ, với trọng tâm là ba nhóm xã đại diện cho các mức chi ngân sách cao, trung bình và thấp. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách cấp xã, từ đó hỗ trợ chính quyền địa phương trong việc sử dụng nguồn lực tài chính một cách hiệu quả, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, đặc biệt tập trung vào quản lý ngân sách nhà nước cấp xã. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh quá trình lập kế hoạch, tổ chức, điều hành và kiểm soát các hoạt động thu, chi của nhà nước nhằm thực hiện hiệu quả các chức năng và nhiệm vụ. Trong đó, quản lý chi ngân sách cấp xã là một phần quan trọng, đảm bảo nguồn lực được phân bổ hợp lý cho các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội.

  2. Mô hình quản lý chi ngân sách cấp xã: Bao gồm ba khâu chính là lập dự toán chi, tổ chức thực hiện và quyết toán chi ngân sách. Mô hình này được xây dựng dựa trên các nguyên tắc pháp chế, công khai, tiết kiệm và cân đối thu - chi ngân sách.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước (NSNN), ngân sách địa phương (NSĐP), chi ngân sách cấp xã, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách, và các tiêu chí đánh giá quản lý chi ngân sách như tính thống nhất, hiệu lực, hiệu quả và bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp đa chiều, kết hợp phân tích số liệu thứ cấp và thu thập số liệu sơ cấp. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu quyết toán thu, chi ngân sách cấp xã giai đoạn 2016-2019 được thu thập từ Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện Cẩm Mỹ và Sở Tài chính tỉnh Đồng Nai. Thông tin bổ sung từ các báo cáo, văn bản pháp luật và các tài liệu nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn 3 xã đại diện cho 3 nhóm xã có mức chi ngân sách cao, trung bình và thấp nhằm đảm bảo tính đại diện và đa dạng trong phân tích.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả, so sánh, đánh giá và tổng hợp thông tin. Phân tích số liệu được thực hiện bằng phần mềm Microsoft Excel để xử lý và trình bày dữ liệu. Ngoài ra, lấy ý kiến chuyên gia thông qua phỏng vấn sâu nhằm chuẩn hóa các nhận định và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2019, với việc thu thập và phân tích số liệu trong năm 2020, đồng thời đề xuất giải pháp cho giai đoạn tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán chi ngân sách cấp xã còn nhiều hạn chế: Qua phân tích số liệu, tỷ lệ dự toán chi ngân sách được lập sát với thực tế chỉ đạt khoảng 85%, cho thấy việc dự báo nhu cầu chi chưa chính xác, dẫn đến việc điều chỉnh dự toán nhiều lần trong năm.

  2. Tổ chức thực hiện và chấp hành dự toán chi ngân sách chưa hiệu quả: Tỷ lệ chi ngân sách thực hiện so với dự toán bình quân đạt khoảng 90%, trong đó chi thường xuyên chiếm 70% tổng chi, còn chi đầu tư phát triển chỉ chiếm 30%. Việc ưu tiên chi thường xuyên làm hạn chế nguồn lực cho đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng.

  3. Công tác quyết toán chi ngân sách còn sai sót và chưa được quan tâm đúng mức: Tỷ lệ sai sót trong quyết toán chi ngân sách cấp xã được phát hiện qua kiểm tra chiếm khoảng 12%, chủ yếu liên quan đến chứng từ thanh toán và hạch toán kế toán.

  4. Giám sát, thanh tra và công khai tài chính còn lỏng lẻo: Việc công khai dự toán và quyết toán ngân sách tại các xã chưa đầy đủ, chưa tạo điều kiện cho nhân dân và các cơ quan chức năng giám sát hiệu quả. Tỷ lệ báo cáo công khai đạt khoảng 65%.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ năng lực quản lý và trình độ chuyên môn của đội ngũ cán bộ kế toán xã còn hạn chế, đặc biệt là trong việc ứng dụng phần mềm kế toán và thực hiện các quy trình nghiệp vụ. So sánh với kinh nghiệm của huyện Xuân Lộc, nơi đã triển khai thành công phần mềm kế toán KTXA 12.0, cho thấy việc ứng dụng công nghệ thông tin giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách rõ rệt.

Bên cạnh đó, cơ chế phân cấp và phân bổ ngân sách còn mang tính cào bằng, chưa phân biệt rõ mức độ phát triển và nhu cầu thực tế của từng xã, dẫn đến việc phân bổ nguồn lực chưa hợp lý. Thành phố Long Khánh với chính sách phân bổ dự toán chi đầu tư theo quy mô dân số và đặc điểm xã đã đạt hiệu quả cao hơn, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Việc giám sát và công khai tài chính chưa được thực hiện nghiêm túc làm giảm tính minh bạch và hiệu lực quản lý, tạo điều kiện cho sai phạm và lãng phí. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển giữa các xã, cũng như tỷ lệ sai sót trong quyết toán, sẽ minh họa rõ nét các vấn đề này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý và chuyên môn cho cán bộ kế toán xã: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ kế toán ngân sách và ứng dụng phần mềm kế toán KTXA 12.0 trong vòng 12 tháng tới, do Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện chủ trì phối hợp với Sở Tài chính.

  2. Hoàn thiện quy trình lập dự toán chi ngân sách sát thực tế: Áp dụng phương pháp dự báo dựa trên số liệu thực tế và nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời tăng cường phối hợp giữa các đơn vị liên quan trong việc xây dựng dự toán. Thực hiện ngay từ năm ngân sách tiếp theo.

  3. Tăng cường công tác giám sát, thanh tra và công khai tài chính: Thiết lập hệ thống báo cáo công khai minh bạch, định kỳ công bố dự toán và quyết toán ngân sách tại trụ sở UBND xã và trên các phương tiện truyền thông địa phương. Thực hiện giám sát chặt chẽ trong vòng 6 tháng và duy trì thường xuyên.

  4. Xây dựng cơ chế phân bổ ngân sách theo đặc điểm và nhu cầu từng xã: Phân loại xã theo quy mô dân số, mức độ phát triển kinh tế để điều chỉnh định mức chi đầu tư phát triển phù hợp, tránh dàn trải nguồn lực. Đề xuất áp dụng trong kế hoạch ngân sách 3 năm tới.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Mở rộng triển khai phần mềm kế toán KTXA 12.0 cho toàn bộ các xã, đồng thời xây dựng hệ thống quản lý tài chính điện tử nhằm nâng cao hiệu quả và tính chính xác trong quản lý chi ngân sách. Thời gian thực hiện trong 18 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp xã: Nắm bắt các quy trình, tiêu chí và giải pháp quản lý chi ngân sách hiệu quả, từ đó nâng cao năng lực quản lý và thực thi nhiệm vụ.

  2. Lãnh đạo UBND huyện và Phòng Tài chính – Kế hoạch: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách phân bổ ngân sách phù hợp, đồng thời tổ chức các chương trình đào tạo và giám sát công tác quản lý chi ngân sách cấp xã.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành tài chính công, quản lý nhà nước: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Cơ quan thanh tra, kiểm tra và giám sát tài chính: Áp dụng các tiêu chí đánh giá và phát hiện các điểm yếu trong quản lý chi ngân sách cấp xã nhằm nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra, giám sát.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phải quản lý chi ngân sách cấp xã chặt chẽ?
    Quản lý chi ngân sách cấp xã chặt chẽ giúp đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng hiệu quả, tránh thất thoát, lãng phí, đồng thời hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội địa phương bền vững.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách cấp xã?
    Bao gồm môi trường kinh tế - xã hội, môi trường pháp lý, năng lực quản lý của chính quyền địa phương và các yếu tố nội bộ như trình độ cán bộ, điều kiện làm việc.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả lập dự toán chi ngân sách cấp xã?
    Cần dựa trên số liệu thực tế, nhu cầu phát triển địa phương, phối hợp chặt chẽ giữa các đơn vị liên quan và áp dụng công nghệ thông tin để dự báo chính xác hơn.

  4. Vai trò của công khai tài chính trong quản lý chi ngân sách cấp xã là gì?
    Công khai tài chính tạo điều kiện cho nhân dân và các cơ quan chức năng giám sát, tăng tính minh bạch và trách nhiệm trong sử dụng ngân sách.

  5. Phần mềm kế toán KTXA 12.0 có tác dụng gì trong quản lý chi ngân sách cấp xã?
    Phần mềm giúp tự động hóa các quy trình kế toán, nâng cao độ chính xác, tiết kiệm thời gian và hỗ trợ báo cáo tài chính kịp thời, từ đó nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích thực trạng quản lý chi ngân sách cấp xã tại huyện Cẩm Mỹ giai đoạn 2016-2019, chỉ ra các hạn chế về lập dự toán, tổ chức thực hiện, quyết toán và giám sát ngân sách.
  • Đã xác định các yếu tố ảnh hưởng chính gồm môi trường kinh tế - xã hội, pháp lý, năng lực quản lý và các yếu tố nội bộ.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực như nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình lập dự toán, tăng cường giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, hỗ trợ chính quyền địa phương nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
  • Khuyến nghị triển khai các giải pháp trong vòng 1-3 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và ứng dụng các công nghệ mới trong quản lý ngân sách cấp xã.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và cán bộ tài chính cấp xã nên áp dụng ngay các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các cấp trên nhằm xây dựng hệ thống ngân sách địa phương minh bạch, hiệu quả và bền vững.