Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, công tác quản lý thuế đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn thu ngân sách nhà nước (NSNN). Tại tỉnh Thanh Hóa, doanh nghiệp vừa và nhỏ (DN NVV) chiếm tỷ lệ trên 95% tổng số doanh nghiệp đăng ký, đóng góp quan trọng vào GDP và tạo việc làm cho địa phương. Tuy nhiên, công tác thanh tra thuế đối với nhóm doanh nghiệp này còn nhiều tồn tại, dẫn đến thất thu thuế và ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thuế. Theo số liệu từ Cục Thuế tỉnh Thanh Hóa, trong giai đoạn 2017-2019, số thu thuế từ DN NVV có xu hướng tăng nhưng vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro về gian lận, trốn thuế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác thanh tra thuế đối với DN NVV tại Cục Thuế tỉnh Thanh Hóa, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thuế, góp phần tăng thu NSNN và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác lập kế hoạch, thực hiện thanh tra và xử lý kết quả thanh tra thuế đối với DN NVV trên địa bàn tỉnh trong giai đoạn 2017-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cung cấp luận cứ khoa học cho việc hoàn thiện chính sách và quy trình thanh tra thuế, đồng thời hỗ trợ nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế của DN NVV, góp phần ổn định nguồn thu ngân sách và phát triển kinh tế bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thuế hiện đại, trong đó trọng tâm là:

  • Lý thuyết quản lý rủi ro trong thanh tra thuế: Quản lý rủi ro giúp xác định và ưu tiên thanh tra các DN có mức độ tuân thủ thấp, khả năng gian lận cao, nhằm tối ưu hóa nguồn lực thanh tra.
  • Mô hình quy trình thanh tra thuế: Bao gồm các bước xây dựng kế hoạch, thực hiện thanh tra tại trụ sở DN, xử lý kết quả và tổng hợp báo cáo, đảm bảo tính minh bạch, khách quan và hiệu quả.
  • Khái niệm và đặc điểm DN NVV: DN NVV có quy mô nhỏ, vốn hạn chế, đa dạng ngành nghề, trình độ quản lý và tuân thủ pháp luật thuế chưa cao, đòi hỏi phương pháp thanh tra phù hợp, linh hoạt.
  • Nguyên tắc thanh tra thuế: Tuân thủ pháp luật, trung thực, khách quan, công khai, dân chủ, hiệu quả và bảo mật thông tin.
  • Khung pháp lý về thanh tra thuế: Luật Thanh tra số 56/2010/QH12, Nghị định số 07/2012/NĐ-CP, các quyết định của Tổng cục Thuế về quy trình thanh tra.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Kết hợp dữ liệu thứ cấp từ báo cáo tổng kết của Cục Thuế tỉnh Thanh Hóa, Tổng cục Thống kê, các văn bản pháp luật và tài liệu chuyên ngành; dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát 20 DN NVV đã được thanh tra trong năm 2019.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn ngẫu nhiên 20 DN NVV đã trải qua thanh tra thuế nhằm lấy ý kiến đánh giá thực tế về công tác thanh tra.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để trình bày số liệu tuyệt đối và tương đối; phương pháp so sánh để đánh giá kết quả thanh tra qua các năm; phương pháp tổng hợp để kết nối các kết quả nghiên cứu thành báo cáo hoàn chỉnh.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu từ năm 2017 đến 2019, phân tích và đánh giá thực trạng, đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác thanh tra thuế trong giai đoạn tiếp theo đến năm 2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng số thu thuế từ DN NVV: Tổng thu NSNN tại Cục Thuế tỉnh Thanh Hóa năm 2018 đạt 16.000 tỷ đồng, tăng 43,2% so với năm trước, trong đó phần lớn đóng góp từ DN NVV. Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thanh tra thuế đối với DN NVV đạt khoảng 90% kế hoạch giao.
  2. Tỷ lệ vi phạm pháp luật thuế cao: Qua thanh tra, khoảng 35% DN NVV được thanh tra phát hiện vi phạm, với số tiền truy thu và phạt vi phạm chiếm khoảng 15% tổng số thuế thanh tra được. Các hành vi vi phạm chủ yếu gồm kê khai sai, trốn thuế và sử dụng hóa đơn bất hợp pháp.
  3. Hạn chế trong lập kế hoạch và thực hiện thanh tra: Công tác lập kế hoạch thanh tra chưa bao quát hết các DN có rủi ro cao, tỷ lệ thanh tra đột xuất còn thấp (khoảng 10% tổng số cuộc thanh tra). Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong khai thác dữ liệu và quản lý thanh tra còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả phát hiện vi phạm.
  4. Ý kiến người nộp thuế về công tác thanh tra: Khoảng 60% DN NVV được khảo sát đánh giá công tác thanh tra thuế tại Cục Thuế tỉnh Thanh Hóa là công bằng và minh bạch, tuy nhiên vẫn có 25% phản ánh thủ tục hành chính còn phức tạp, gây khó khăn cho DN.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ năng lực cán bộ thanh tra chưa đồng đều, số lượng cán bộ chuyên sâu còn thiếu so với khối lượng DN ngày càng tăng. So với một số nghiên cứu trong ngành thuế tại các tỉnh khác, Thanh Hóa có tỷ lệ vi phạm thuế và số thuế truy thu cao hơn trung bình cả nước, phản ánh sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả thanh tra. Việc áp dụng kỹ thuật quản lý rủi ro và công nghệ thông tin trong công tác thanh tra thuế được đánh giá là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả, giảm thiểu sai sót và tăng cường tính minh bạch. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thanh tra và tỷ lệ vi phạm qua các năm, bảng tổng hợp số liệu truy thu và xử phạt theo từng loại vi phạm, giúp minh họa rõ nét hơn về thực trạng và xu hướng công tác thanh tra thuế tại địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực thanh tra thuế: Tổ chức đào tạo chuyên sâu, bồi dưỡng kỹ năng nghiệp vụ và cập nhật kiến thức pháp luật thuế cho cán bộ thanh tra. Mục tiêu đạt 80% cán bộ thanh tra có trình độ trên đại học và chuyên môn sâu về thuế trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Cục Thuế tỉnh Thanh Hóa phối hợp với các cơ sở đào tạo.
  2. Cải tiến quy trình lập kế hoạch thanh tra theo hướng quản lý rủi ro: Áp dụng hệ thống phân tích dữ liệu lớn để xác định DN có rủi ro cao, ưu tiên thanh tra nhằm tăng tỷ lệ phát hiện vi phạm lên ít nhất 40% trong kế hoạch thanh tra hàng năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Thanh tra và Phòng Công nghệ thông tin.
  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong thanh tra thuế: Xây dựng và hoàn thiện cơ sở dữ liệu tập trung, triển khai thanh tra thuế điện tử, giảm thời gian xử lý hồ sơ và tăng tính minh bạch. Mục tiêu hoàn thành trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: Cục Thuế tỉnh Thanh Hóa phối hợp Tổng cục Thuế.
  4. Tăng cường công tác tuyên truyền, hỗ trợ DN NVV: Tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo về chính sách thuế, thủ tục hành chính đơn giản, minh bạch nhằm nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế. Mục tiêu tăng tỷ lệ DN tự giác kê khai đúng lên 85% trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Tuyên truyền và Hỗ trợ người nộp thuế.
  5. Thắt chặt phối hợp liên ngành trong công tác thanh tra: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Cục Thuế với các cơ quan Hải quan, Ngân hàng, Công an để chia sẻ thông tin, xử lý kịp thời các hành vi vi phạm. Chủ thể thực hiện: Lãnh đạo Cục Thuế và các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý thuế và thanh tra thuế: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác thanh tra thuế, áp dụng các giải pháp quản lý rủi ro và công nghệ thông tin.
  2. Doanh nghiệp vừa và nhỏ: Hiểu rõ hơn về quy trình, nguyên tắc thanh tra thuế, từ đó nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế, giảm thiểu rủi ro bị xử phạt.
  3. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Cung cấp luận cứ khoa học để hoàn thiện chính sách thuế, cải cách thủ tục hành chính và nâng cao hiệu quả quản lý thuế.
  4. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành kế toán, quản lý thuế: Tài liệu tham khảo bổ ích về công tác thanh tra thuế, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tiễn tại địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thanh tra thuế khác gì so với kiểm tra thuế?
    Thanh tra thuế là hoạt động kiểm tra sâu rộng, thường định kỳ hoặc đột xuất, nhằm phát hiện vi phạm pháp luật thuế và xử lý nghiêm minh. Kiểm tra thuế là hoạt động thường xuyên, chủ yếu kiểm tra hồ sơ khai thuế tại cơ quan thuế, không nhất thiết phải thành lập đoàn thanh tra.

  2. Tại sao DN NVV lại là đối tượng trọng tâm trong công tác thanh tra thuế?
    DN NVV chiếm tỷ lệ lớn trong tổng số DN, đóng góp đáng kể vào NSNN nhưng có quy mô nhỏ, trình độ quản lý và tuân thủ pháp luật thuế chưa cao, dễ phát sinh vi phạm, do đó cần tập trung thanh tra để hạn chế thất thu.

  3. Phương pháp quản lý rủi ro được áp dụng như thế nào trong thanh tra thuế?
    Phương pháp này phân loại DN theo mức độ rủi ro về thuế dựa trên dữ liệu khai thuế, lịch sử vi phạm, ngành nghề kinh doanh để ưu tiên thanh tra những DN có khả năng vi phạm cao, tối ưu hóa nguồn lực thanh tra.

  4. Công nghệ thông tin hỗ trợ công tác thanh tra thuế ra sao?
    CNTT giúp xây dựng cơ sở dữ liệu tập trung, phân tích dữ liệu lớn, theo dõi hồ sơ thuế, phát hiện dấu hiệu vi phạm nhanh chóng, giảm thời gian xử lý hồ sơ và tăng tính minh bạch trong thanh tra.

  5. Làm thế nào để DN NVV nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế?
    Thông qua tuyên truyền, đào tạo, hỗ trợ thủ tục hành chính đơn giản, minh bạch và sự phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan thuế và DN, giúp DN hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ, từ đó tự giác kê khai và nộp thuế đúng quy định.

Kết luận

  • Công tác thanh tra thuế đối với DN NVV tại Cục Thuế tỉnh Thanh Hóa đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần tăng thu NSNN và nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế.
  • Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại hạn chế về năng lực cán bộ, quy trình lập kế hoạch thanh tra và ứng dụng công nghệ thông tin chưa đồng bộ.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp trọng tâm như nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, áp dụng quản lý rủi ro, đẩy mạnh CNTT và tăng cường tuyên truyền hỗ trợ DN.
  • Các giải pháp này cần được triển khai đồng bộ trong giai đoạn 2021-2022 để nâng cao hiệu quả công tác thanh tra thuế.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý, DN và các bên liên quan phối hợp thực hiện nhằm xây dựng môi trường thuế minh bạch, công bằng và phát triển bền vững.