Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế, Việt Nam đối mặt với nhiều cơ hội và thách thức trong quản lý thu thuế nhập khẩu. Từ năm 2014 đến 2018, Cục Hải quan tỉnh Nghệ An đã hoàn thành và vượt chỉ tiêu thu ngân sách nhà nước (NSNN) được giao, góp phần quan trọng vào nguồn thu quốc gia. Tuy nhiên, vẫn tồn tại nhiều khó khăn như tình trạng buôn lậu, gian lận thương mại, nợ đọng thuế lên đến 43,3 tỷ đồng, chiếm 2,7% tổng số thuế thu được năm 2018, và hiệu quả kiểm tra sau thông quan còn hạn chế với tỷ lệ truy thu thuế chỉ khoảng 0,7% tổng thu thuế các loại. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý thu thuế nhập khẩu tại Cục Hải quan tỉnh Nghệ An, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác này đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại Cục Hải quan tỉnh Nghệ An trong giai đoạn 2014-2018, với các chỉ tiêu cụ thể như thực hiện 100% thủ tục hải quan điện tử, giảm tỷ lệ kiểm tra thực tế hàng hóa dưới 7%, và nâng cao tỷ lệ giấy phép nhập khẩu trong cơ chế một cửa hải quan quốc gia lên 90%. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo nguồn thu NSNN, bảo vệ sản xuất trong nước và nâng cao hiệu quả quản lý thuế trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thu thuế nhập khẩu, bao gồm:

  • Khái niệm thuế nhập khẩu: Thuế gián thu đánh vào hàng hóa nhập khẩu nhằm tăng nguồn thu NSNN, bảo hộ sản xuất trong nước và điều tiết kinh tế vĩ mô.
  • Nguyên tắc quản lý thu thuế nhập khẩu: Tập trung dân chủ, công khai minh bạch, tiết kiệm hiệu quả, phù hợp và đồng thuận với pháp luật.
  • Mục tiêu quản lý thu thuế nhập khẩu: Đảm bảo thu đủ, thu đúng, tăng cường tuân thủ pháp luật và bình đẳng nghĩa vụ thuế giữa các doanh nghiệp.
  • Nội dung công tác quản lý thu thuế nhập khẩu: Bao gồm quản lý đăng ký thuế, khai thuế, ấn định thuế, quản lý thu nộp thuế, quản lý thông tin người nộp thuế, kiểm tra sau thông quan và cưỡng chế thuế.
  • Phương pháp quản lý rủi ro (QLRR): Tập trung nguồn lực kiểm tra các hồ sơ có nguy cơ gian lận cao, giảm thiểu chi phí và tăng hiệu quả quản lý.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: thuế nhập khẩu, quản lý thu thuế, kiểm tra sau thông quan, cưỡng chế thuế, quản lý rủi ro.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp thu thập số liệu thứ cấp và sơ cấp:

  • Số liệu thứ cấp: Tổng hợp báo cáo thu ngân sách, số liệu nợ đọng thuế, kết quả kiểm tra sau thông quan từ Cục Hải quan tỉnh Nghệ An giai đoạn 2014-2018; các văn bản pháp luật liên quan như Luật thuế xuất nhập khẩu, Thông tư 39/2015/TT-BTC.
  • Số liệu sơ cấp: Khảo sát 200 doanh nghiệp và 100 cán bộ công chức hải quan về mức độ hài lòng, minh bạch thủ tục hành chính, mức độ phức tạp chính sách thuế và hiệu quả cưỡng chế thuế.
  • Phương pháp phân tích: So sánh, thống kê, tổng hợp số liệu qua các năm để đánh giá thực trạng và xu hướng; phân tích định tính các nguyên nhân và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu khảo sát được lựa chọn nhằm đảm bảo tính đại diện cho các đối tượng liên quan trong hoạt động xuất nhập khẩu tại Nghệ An. Thời gian nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2014-2018 với định hướng giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả thu ngân sách: Từ 2014 đến 2018, Cục Hải quan tỉnh Nghệ An luôn hoàn thành và vượt chỉ tiêu thu NSNN được giao, với số thu thuế nhập khẩu tăng trưởng đều qua các năm. Tỷ lệ thuế thu nộp so với dự toán đạt trên 100%, thể hiện hiệu quả quản lý thuế nhập khẩu.

  2. Tình trạng nợ đọng thuế: Nợ đọng thuế nhập khẩu năm 2018 là 43,3 tỷ đồng, chiếm 2,7% tổng số thuế thu được, giảm dần qua các năm nhưng vẫn còn phức tạp và kéo dài. Tỷ lệ thu thuế thu đòi được qua cưỡng chế còn thấp, cho thấy công tác đôn đốc thu hồi nợ chưa hiệu quả.

  3. Kiểm tra sau thông quan: Tỷ lệ truy thu thuế từ kiểm tra sau thông quan chỉ chiếm trung bình 0,7% tổng số thu thuế các loại, thấp so với tiềm năng. Việc kiểm tra sau thông quan chưa được coi trọng đúng mức, dẫn đến thất thu lớn cho NSNN.

  4. Gian lận thuế và vi phạm pháp luật: Gian lận qua các căn cứ tính thuế như giá, xuất xứ, mã số hàng hóa diễn biến tinh vi, khó phát hiện. Tỷ lệ doanh nghiệp vi phạm pháp luật về thuế nhập khẩu vẫn còn đáng kể, ảnh hưởng đến công bằng và hiệu quả quản lý.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên bao gồm ý thức tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp còn thấp, lợi dụng các kẽ hở trong chính sách và thủ tục hành chính để gian lận. Văn bản pháp luật còn phức tạp, chưa đồng bộ và chưa tương thích hoàn toàn với chuẩn mực quốc tế, gây khó khăn cho công tác quản lý. Công tác kiểm tra sau thông quan và cưỡng chế thuế chưa được thực hiện quyết liệt, thiếu đồng bộ và hiệu quả.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành hải quan Việt Nam, kết quả tại Nghệ An phản ánh đúng xu hướng chung nhưng có đặc thù do địa bàn hoạt động phức tạp và lưu lượng hàng hóa nhập khẩu ngày càng tăng. Việc áp dụng quản lý rủi ro đã giúp tập trung nguồn lực kiểm tra các hồ sơ có nguy cơ cao, tuy nhiên cần nâng cao năng lực cán bộ và hiện đại hóa cơ sở vật chất để đáp ứng yêu cầu mới.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách, bảng thống kê nợ đọng thuế qua các năm, biểu đồ tỷ lệ truy thu thuế từ kiểm tra sau thông quan và bảng phân tích tỷ lệ doanh nghiệp vi phạm pháp luật thuế nhập khẩu.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường kiểm tra và ấn định thuế: Áp dụng các biện pháp kiểm tra trị giá, xuất xứ, mã số và số lượng hàng hóa nhập khẩu nhằm phát hiện và ngăn chặn gian lận thuế. Mục tiêu giảm tỷ lệ gian lận thuế xuống dưới 1% trong vòng 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Cục Hải quan tỉnh Nghệ An phối hợp với Tổng cục Hải quan.

  2. Nâng cao hiệu quả công tác kiểm tra sau thông quan và cưỡng chế thuế: Đổi mới quy trình kiểm tra, tăng cường kiểm tra hồ sơ và thực tế, đẩy mạnh cưỡng chế thu hồi nợ thuế. Mục tiêu tăng tỷ lệ thu thuế thu đòi được lên trên 50% trong 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: Chi cục Kiểm tra sau thông quan và Phòng Nghiệp vụ.

  3. Xây dựng hệ thống quản lý thông tin người nộp thuế hiện đại: Tích hợp dữ liệu từ các nguồn trong và ngoài ngành hải quan để theo dõi, phân loại và quản lý doanh nghiệp hiệu quả hơn. Mục tiêu hoàn thành hệ thống cơ sở dữ liệu đến năm 2025. Chủ thể thực hiện: Cục Hải quan tỉnh Nghệ An phối hợp với Bộ Tài chính.

  4. Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ công chức hải quan: Tổ chức đào tạo chuyên sâu về nghiệp vụ, pháp luật thuế và kỹ năng kiểm tra, áp dụng công nghệ thông tin. Mục tiêu 100% cán bộ được đào tạo nâng cao trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Cục Hải quan tỉnh Nghệ An và Viện đào tạo Hải quan.

  5. Tăng cường công tác tuyên truyền, hỗ trợ doanh nghiệp: Cung cấp thông tin minh bạch, hướng dẫn thủ tục, tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tuân thủ pháp luật thuế. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ tờ khai nộp thuế đúng hạn lên trên 95%. Chủ thể thực hiện: Phòng Tuyên truyền và Hỗ trợ người nộp thuế.

  6. Hiện đại hóa cơ sở vật chất và ứng dụng công nghệ thông tin: Đầu tư trang thiết bị kiểm tra hiện đại, mở rộng áp dụng thủ tục hải quan điện tử, giảm thời gian thông quan hàng hóa. Mục tiêu 100% thủ tục hải quan điện tử đến năm 2025. Chủ thể thực hiện: Cục Hải quan tỉnh Nghệ An phối hợp với Tổng cục Hải quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ công chức ngành hải quan: Nâng cao hiểu biết về quản lý thu thuế nhập khẩu, áp dụng các giải pháp hiện đại trong công tác kiểm tra và cưỡng chế thuế, từ đó nâng cao hiệu quả công tác.

  2. Doanh nghiệp xuất nhập khẩu: Hiểu rõ quy trình, thủ tục và các yêu cầu pháp lý liên quan đến thuế nhập khẩu, giúp doanh nghiệp tuân thủ pháp luật, giảm thiểu rủi ro vi phạm và chi phí phát sinh.

  3. Nhà quản lý và hoạch định chính sách: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích thực trạng để xây dựng chính sách thuế nhập khẩu phù hợp, nâng cao hiệu quả quản lý và đảm bảo nguồn thu NSNN.

  4. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành kinh tế phát triển, quản lý thuế: Tài liệu tham khảo toàn diện về lý thuyết, thực trạng và giải pháp quản lý thu thuế nhập khẩu tại địa phương, phục vụ nghiên cứu và giảng dạy.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác quản lý thu thuế nhập khẩu tại Nghệ An còn gặp nhiều khó khăn?
    Nguyên nhân chính là do gian lận thuế tinh vi, ý thức tuân thủ pháp luật của một số doanh nghiệp còn thấp, hệ thống pháp luật phức tạp và công tác kiểm tra sau thông quan chưa được chú trọng đúng mức.

  2. Phương pháp quản lý rủi ro được áp dụng như thế nào trong quản lý thu thuế nhập khẩu?
    Phương pháp này phân loại hồ sơ khai báo thành các luồng (xanh, vàng, đỏ) dựa trên mức độ rủi ro, tập trung kiểm tra các hồ sơ có nguy cơ gian lận cao, giúp tiết kiệm nguồn lực và nâng cao hiệu quả kiểm tra.

  3. Các biện pháp cưỡng chế thuế được thực hiện ra sao khi doanh nghiệp chây ỳ nộp thuế?
    Cục Hải quan có thể trích tiền từ tài khoản ngân hàng, phong tỏa tài khoản, khấu trừ tiền lương, kê biên tài sản hoặc dừng thủ tục hải quan đối với hàng hóa nhập khẩu của doanh nghiệp vi phạm.

  4. Làm thế nào để nâng cao ý thức tuân thủ pháp luật thuế của doanh nghiệp?
    Thông qua công tác tuyên truyền, hỗ trợ pháp luật, tạo điều kiện thuận lợi trong thủ tục, đồng thời áp dụng các biện pháp quản lý rủi ro và cưỡng chế nghiêm minh đối với vi phạm.

  5. Mục tiêu cụ thể của công tác quản lý thu thuế nhập khẩu đến năm 2025 là gì?
    Bao gồm 100% thủ tục hải quan điện tử, giảm tỷ lệ kiểm tra thực tế hàng hóa dưới 7%, nâng tỷ lệ giấy phép nhập khẩu trong cơ chế một cửa hải quan quốc gia lên 90%, và tăng hiệu quả thu hồi nợ thuế.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa và làm rõ các vấn đề lý luận về thuế nhập khẩu và quản lý thu thuế nhập khẩu tại Cục Hải quan tỉnh Nghệ An.
  • Phân tích thực trạng giai đoạn 2014-2018 cho thấy hiệu quả thu ngân sách tăng, nhưng còn tồn tại hạn chế về gian lận thuế, nợ đọng thuế và kiểm tra sau thông quan.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm như tăng cường kiểm tra, nâng cao năng lực cán bộ, hiện đại hóa công nghệ và cải thiện công tác tuyên truyền, hỗ trợ doanh nghiệp.
  • Mục tiêu đến năm 2025 hướng tới hoàn thiện bộ máy, nâng cao hiệu quả quản lý thu thuế nhập khẩu, đảm bảo nguồn thu NSNN và thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.
  • Kêu gọi các cơ quan chức năng, doanh nghiệp và nhà nghiên cứu phối hợp thực hiện các giải pháp để nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu thuế nhập khẩu tại Nghệ An.