Tổng quan nghiên cứu

Công tác quản lý chi tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước, góp phần thực hiện các mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Tại Cục Hải quan tỉnh Nghệ An, trong giai đoạn 2016-2018, tổng chi tài chính chiếm tỷ trọng đáng kể trong ngân sách địa phương, với các khoản chi chủ yếu bao gồm chi thường xuyên và chi đầu tư phát triển. Tuy nhiên, thực trạng quản lý chi tài chính tại đơn vị này còn tồn tại nhiều hạn chế như chi dàn trải, vượt dự toán, thiếu sự gắn kết giữa lập dự toán và nhiệm vụ chi, dẫn đến hiệu quả sử dụng ngân sách chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng công tác quản lý chi tài chính tại Cục Hải quan tỉnh Nghệ An trong giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi tài chính đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác quản lý chi tài chính tại Cục Hải quan tỉnh Nghệ An, với phân tích số liệu chi tiết trong ba năm và đề xuất định hướng phát triển phù hợp với bối cảnh kinh tế - xã hội địa phương.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện hệ thống quản lý chi tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, giảm thất thoát, lãng phí và tăng cường tính minh bạch trong quản lý tài chính công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý chi tài chính tại đơn vị sự nghiệp, bao gồm:

  • Khái niệm chi tài chính: Theo Luật Ngân sách Nhà nước 2015, chi tài chính bao gồm các khoản chi đầu tư phát triển, chi thường xuyên, chi trả nợ lãi và các khoản chi khác theo quy định pháp luật. Chi tài chính là quá trình phân phối và sử dụng quỹ tài chính nhằm thực hiện chức năng của Nhà nước.

  • Công tác quản lý chi tài chính: Là quá trình tổ chức, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung nhằm phục vụ chi tiêu cho bộ máy và thực hiện chức năng của đơn vị sự nghiệp. Công tác này bao gồm các nội dung chính: xây dựng định mức, lập dự toán, tổ chức thực hiện và kiểm soát chi tài chính.

  • Phương pháp quản lý chi tài chính: Luận văn phân tích hai phương pháp chính là quản lý theo đầu vào (danh mục) và quản lý theo đầu ra (kết quả). Phương pháp đầu vào tập trung kiểm soát giới hạn chi tiêu dựa trên các chỉ tiêu định sẵn, trong khi phương pháp đầu ra đánh giá hiệu quả dựa trên kết quả thực hiện các dịch vụ, tạo điều kiện cho việc phân bổ ngân sách linh hoạt và hiệu quả hơn.

  • Các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý chi tài chính: Bao gồm nhân tố nội bộ như cơ cấu tổ chức, năng lực cán bộ, trang thiết bị công nghệ và sự phối hợp giữa các bộ phận; cũng như nhân tố bên ngoài như hệ thống chính sách pháp luật, tình hình kinh tế - xã hội địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng số liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo tài chính của Cục Hải quan tỉnh Nghệ An giai đoạn 2016-2018, kết hợp với số liệu sơ cấp thu thập qua phỏng vấn 4 cán bộ quản lý tài chính tại đơn vị.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tích so sánh và tính toán các chỉ số tài chính qua phần mềm Excel để đánh giá thực trạng công tác quản lý chi tài chính. Các số liệu được xử lý nhằm xác định các ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân tồn tại trong công tác quản lý.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu và phỏng vấn được thực hiện trong tháng 7 năm 2019. Quá trình phân tích và đề xuất giải pháp hoàn thiện được tiến hành sau đó, với mục tiêu đề xuất các giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Xây dựng định mức và lập dự toán chi tài chính: Cục Hải quan tỉnh Nghệ An đã cơ bản xây dựng định mức chi tài chính theo đúng quy định của Luật Ngân sách Nhà nước và các văn bản hướng dẫn. Dự toán chi tài chính được lập dựa trên nhiệm vụ chính trị và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, với chi tiền lương và các khoản phụ cấp được tính theo mức lương cơ sở và các quy định pháp luật. Tuy nhiên, chất lượng dự toán còn hạn chế, chưa sát với thực tế, dẫn đến việc thực hiện chi vượt dự toán trong một số năm.

  2. Thực hiện và chấp hành dự toán chi tài chính: Công tác phân bổ và điều hành dự toán chi tài chính được quản lý theo đúng quy định, bám sát nghị quyết của Bộ Tài chính và các chỉ tiêu phát triển kinh tế - xã hội. Việc quyết toán ngân sách được thực hiện đúng quy định, với báo cáo quyết toán đầy đủ và kịp thời. Tuy nhiên, vẫn tồn tại tình trạng bổ sung dự toán theo vụ việc và chi phát sinh ngoài dự toán, gây khó khăn trong quản lý ngân sách.

  3. Kiểm soát và giám sát chi tài chính: Công tác kiểm tra, giám sát việc chấp hành dự toán chi tài chính đã có những tiến bộ rõ rệt, giúp phát hiện và xử lý các vi phạm trong quản lý chi tiêu. Tuy nhiên, việc kiểm tra còn mang tính hình thức, chưa thường xuyên và chưa có chế tài xử phạt cụ thể đối với các vi phạm, dẫn đến tình trạng lãng phí ngân sách vẫn còn xảy ra.

  4. Nhân lực và trang thiết bị công nghệ: Đội ngũ cán bộ quản lý chi tài chính còn hạn chế về trình độ chuyên môn và kinh nghiệm thực tiễn. Hệ thống trang thiết bị công nghệ phục vụ công tác quản lý còn lạc hậu, phần mềm kế toán chưa được cập nhật, ảnh hưởng đến hiệu quả nhập liệu và quản lý dữ liệu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ sự chưa đồng bộ trong hệ thống văn bản pháp luật, năng lực cán bộ quản lý còn yếu và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các bộ phận liên quan. Việc lập dự toán mang tính bình quân, chưa gắn kết chặt chẽ với nhiệm vụ chi thực tế, dẫn đến việc điều chỉnh dự toán nhiều lần trong năm. So với các nghiên cứu trong ngành tài chính công, kết quả này phản ánh thực trạng chung tại nhiều đơn vị sự nghiệp công lập, đặc biệt là các đơn vị cấp tỉnh.

Việc kiểm soát chi tài chính chưa được thực hiện nghiêm túc và thường xuyên làm giảm hiệu quả quản lý ngân sách, gây ra thất thoát và lãng phí. Bên cạnh đó, hạn chế về công nghệ và nhân lực cũng là rào cản lớn trong việc nâng cao chất lượng quản lý chi tài chính. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ chi vượt dự toán và tỷ lệ tiết kiệm chi trong giai đoạn 2016-2018 có thể minh họa rõ nét những biến động và hiệu quả quản lý chi tài chính tại Cục Hải quan tỉnh Nghệ An.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống định mức và quy chế chi tiêu nội bộ: Xây dựng định mức phân bổ ngân sách công bằng, minh bạch, có tính tiên liệu và phù hợp với biến động kinh tế. Quy chế chi tiêu cần được cập nhật thường xuyên, sát với thực tế phát sinh nhiệm vụ chi, nhằm tạo cơ sở vững chắc cho việc lập dự toán và quản lý chi tiêu.

  2. Nâng cao chất lượng lập dự toán chi tài chính: Tăng cường phối hợp với các sở, ban, ngành và các đơn vị liên quan để cập nhật kịp thời các chính sách, cơ chế mới. Lập dự toán phải dựa trên cơ sở đánh giá chính xác tình hình thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội, tránh tình trạng lập dự toán mang tính hình thức hoặc bình quân.

  3. Tăng cường chấp hành dự toán và giảm thủ tục hành chính: Rà soát, đơn giản hóa các thủ tục hành chính liên quan đến quản lý ngân sách nhằm tạo thuận lợi cho việc thực hiện chi tài chính, đồng thời đảm bảo quản lý chặt chẽ, hiệu quả. Đẩy mạnh phân cấp và trao quyền tự chủ cho các đơn vị sử dụng ngân sách, gắn kết dự toán với kết quả và hiệu quả công việc.

  4. Hoàn thiện công tác kiểm soát chi tài chính: Thực hiện kiểm soát chi theo dự toán kết hợp với kiểm soát chi theo kết quả đầu ra. Áp dụng đầy đủ các quy định về quản lý và kiểm soát cam kết chi qua Kho bạc Nhà nước theo Thông tư số 113/TT-BTC và các văn bản hướng dẫn liên quan. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm các vi phạm trong quản lý chi tài chính.

  5. Nâng cao năng lực cán bộ và đổi mới trang thiết bị công nghệ: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ cho đội ngũ cán bộ quản lý chi tài chính. Đầu tư hiện đại hóa hệ thống phần mềm kế toán, trang thiết bị công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả quản lý, nhập liệu và báo cáo tài chính.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính tại các đơn vị sự nghiệp công lập: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi tài chính, giúp nâng cao năng lực lập kế hoạch, phân bổ và kiểm soát chi tiêu ngân sách.

  2. Lãnh đạo các cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và ngân sách: Thông tin chi tiết về thực trạng và giải pháp quản lý chi tài chính tại Cục Hải quan tỉnh Nghệ An giúp hoạch định chính sách, cải tiến quy trình quản lý ngân sách.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế phát triển, tài chính công: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích số liệu và đề xuất giải pháp trong lĩnh vực quản lý tài chính công.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra tài chính: Cung cấp dữ liệu và phân tích về các điểm mạnh, hạn chế trong công tác kiểm soát chi tài chính, hỗ trợ công tác giám sát và đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Công tác quản lý chi tài chính tại Cục Hải quan tỉnh Nghệ An có những điểm mạnh nào?
    Cục đã xây dựng định mức chi tài chính cơ bản đúng quy định, lập dự toán dựa trên nhiệm vụ chính trị và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội. Công tác phân bổ và quyết toán ngân sách được thực hiện theo đúng quy định, góp phần đảm bảo chi tiêu minh bạch và hiệu quả.

  2. Những hạn chế chính trong quản lý chi tài chính tại Cục là gì?
    Chất lượng dự toán còn thấp, chưa sát thực tế; việc chấp hành dự toán còn tình trạng bổ sung dự toán theo vụ việc; công tác kiểm soát chi tài chính chưa thường xuyên và chưa có chế tài xử phạt cụ thể; năng lực cán bộ và trang thiết bị công nghệ còn hạn chế.

  3. Phương pháp quản lý chi tài chính theo đầu ra có ưu điểm gì so với phương pháp theo đầu vào?
    Phương pháp theo đầu ra đánh giá hiệu quả dựa trên kết quả thực hiện dịch vụ, cho phép phân bổ ngân sách linh hoạt, tập trung vào hiệu quả sử dụng nguồn lực, trong khi phương pháp theo đầu vào chỉ kiểm soát giới hạn chi tiêu dựa trên các chỉ tiêu định sẵn, thiếu tính linh hoạt.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác kiểm soát chi tài chính?
    Cần tăng cường kiểm tra, giám sát thường xuyên, áp dụng các quy định về kiểm soát cam kết chi qua Kho bạc Nhà nước, xử lý nghiêm các vi phạm, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để cải thiện công tác lập dự toán chi tài chính?
    Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan liên quan để cập nhật chính sách, đánh giá chính xác tình hình thực hiện nhiệm vụ kinh tế - xã hội, lập dự toán sát với thực tế, tránh lập dự toán mang tính hình thức hoặc bình quân, đồng thời thực hiện thường xuyên trong năm chứ không chỉ vào thời điểm lập dự toán.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và phân tích thực trạng công tác quản lý chi tài chính tại Cục Hải quan tỉnh Nghệ An giai đoạn 2016-2018, chỉ ra những kết quả đạt được và hạn chế tồn tại.
  • Đã xác định các nhân tố ảnh hưởng đến công tác quản lý chi tài chính, bao gồm cả yếu tố nội bộ và bên ngoài đơn vị.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý chi tài chính, tập trung vào xây dựng định mức, nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường chấp hành dự toán, kiểm soát chi tài chính và nâng cao năng lực cán bộ.
  • Kiến nghị các cơ quan quản lý cấp trên như Bộ Tài chính và Tổng cục Hải quan hỗ trợ hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp đề xuất đến năm 2025 nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi tài chính tại Cục Hải quan tỉnh Nghệ An, góp phần thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ kinh tế - xã hội địa phương.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và đơn vị sự nghiệp công lập nên áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý chi tài chính, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật chính sách nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững trong bối cảnh kinh tế hiện nay.