Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước (NSNN) giữ vai trò trung tâm trong quản lý tài chính quốc gia và phát triển kinh tế - xã hội. Tại thị xã An Nhơn, tỉnh Bình Định, công tác lập dự toán và quyết toán NSNN có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bối cảnh địa phương đang hướng tới xây dựng thành phố vào năm 2025. Theo số liệu từ Phòng Tài chính – Kế hoạch thị xã, dự toán thu ngân sách năm 2019 đạt khoảng 675 tỷ đồng, trong đó dự toán thu do Hội đồng nhân dân thị xã giao cao hơn 82,8% so với dự toán do UBND tỉnh giao, phản ánh sự kỳ vọng lớn vào nguồn thu địa phương. Tuy nhiên, thực tế cho thấy công tác lập dự toán và quyết toán còn nhiều tồn tại, như dự toán thu chưa sát với khả năng thực tế, quyết toán thu, chi ngân sách thường vượt dự toán, gây ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính và chính sách phát triển kinh tế - xã hội.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận về công tác lập dự toán và quyết toán NSNN cấp huyện, phân tích thực trạng tại Phòng Tài chính – Kế hoạch thị xã An Nhơn giai đoạn 2016-2019, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào số liệu dự toán thu, chi và quyết toán ngân sách nhà nước tại thị xã An Nhơn trong khoảng thời gian 2016-2019. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc cung cấp tài liệu tham khảo cho công tác hoạch định chính sách quản lý NSNN, đồng thời mang ý nghĩa thực tiễn giúp các nhà quản lý địa phương nâng cao chất lượng công tác lập dự toán và quyết toán ngân sách.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Khái niệm và bản chất NSNN: NSNN là quỹ tiền tệ tập trung của Nhà nước, phản ánh các quan hệ kinh tế trong điều kiện kinh tế hàng hóa - tiền tệ, được sử dụng để thực hiện các chức năng của Nhà nước theo quy định pháp luật.

  • Chức năng của NSNN: Bao gồm chức năng phân phối nguồn lực tài chính và chức năng điều chỉnh, kiểm soát nhằm đảm bảo hiệu quả sử dụng ngân sách và thực hiện các chính sách kinh tế - xã hội.

  • Hệ thống NSNN ở Việt Nam: Phân cấp ngân sách Trung ương và địa phương, trong đó ngân sách địa phương gồm các cấp tỉnh, huyện và xã, với nguyên tắc phân định nguồn thu và nhiệm vụ chi rõ ràng.

  • Quy trình lập dự toán và quyết toán NSNN cấp huyện: Lập dự toán dựa trên các căn cứ pháp lý, kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, số liệu thực hiện ngân sách năm trước và các định mức phân bổ chi ngân sách. Quyết toán ngân sách là tổng kết, đánh giá kết quả thực hiện dự toán trong năm.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách, định mức phân bổ ngân sách, thu ngân sách địa phương, chi ngân sách địa phương, ngân sách cấp huyện.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng dữ liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo, tài liệu, văn bản pháp luật liên quan đến công tác lập dự toán và quyết toán NSNN tại Phòng Tài chính – Kế hoạch thị xã An Nhơn, bao gồm số liệu dự toán thu, chi và quyết toán ngân sách giai đoạn 2016-2019.

  • Phương pháp phân tích: Tổng hợp, xử lý số liệu thành các bảng biểu, sơ đồ để phân tích thực trạng công tác lập dự toán và quyết toán ngân sách. Phân tích định lượng dựa trên số liệu thu chi ngân sách, so sánh dự toán và quyết toán qua các năm để đánh giá hiệu quả và tồn tại.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu dự toán và quyết toán ngân sách của thị xã An Nhơn trong giai đoạn 2016-2019, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ cho phân tích.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích dữ liệu trong khoảng thời gian từ năm 2016 đến năm 2019, tập trung vào các báo cáo tài chính và quyết toán ngân sách hàng năm.

Phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa phân tích định lượng và đánh giá định tính nhằm đưa ra nhận định toàn diện về công tác lập dự toán và quyết toán NSNN tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Dự toán thu ngân sách tăng qua các năm nhưng chưa sát thực tế: Dự toán thu ngân sách do Hội đồng nhân dân thị xã giao năm 2019 đạt khoảng 943,7 tỷ đồng, tăng 75% so với năm 2016 (539,2 tỷ đồng). Tuy nhiên, dự toán thu do UBND tỉnh giao thấp hơn nhiều, chỉ khoảng 593,7 tỷ đồng năm 2019. Sự chênh lệch này cho thấy dự toán thu do địa phương giao thường cao hơn dự toán của cấp trên, phản ánh kỳ vọng phát triển kinh tế nhưng cũng tiềm ẩn rủi ro không đạt chỉ tiêu.

  2. Quyết toán thu, chi ngân sách thường vượt dự toán: Báo cáo quyết toán cho thấy quyết toán thu, chi ngân sách tại thị xã An Nhơn trong các năm gần đây thường vượt dự toán được giao, gây khó khăn trong cân đối ngân sách và tiềm ẩn nguy cơ thất thoát, lãng phí.

  3. Chất lượng lập dự toán còn hạn chế: Việc lập dự toán chủ yếu dựa trên số liệu ước thực hiện năm trước và tăng thêm cho năm kế hoạch, chưa có cơ sở tính toán khoa học, chưa khai thác hết tiềm năng nguồn thu phát sinh mới. Ví dụ, dự toán thu từ cho thuê mặt đất năm 2019 chỉ bằng 86,5% so với ước thực hiện năm 2018, phản ánh sự thận trọng hoặc thiếu chính xác trong dự báo.

  4. Phân bổ dự toán chi ngân sách dựa trên định mức và tiêu chí biên chế: Công tác phân bổ chi ngân sách chủ yếu dựa trên định mức phân bổ theo biên chế cán bộ, dân số và các tiêu chí hành chính, chưa thực sự linh hoạt theo nhu cầu thực tế từng đơn vị, dẫn đến hiệu quả sử dụng ngân sách chưa tối ưu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên bao gồm việc lập dự toán chưa dựa trên phân tích sâu sắc về tình hình kinh tế - xã hội địa phương, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan trong xây dựng dự toán, cũng như hạn chế về năng lực chuyên môn và công nghệ thông tin hỗ trợ công tác quản lý ngân sách. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác, như Quảng Ngãi hay Hà Tĩnh, thị xã An Nhơn có điểm tương đồng về việc dự toán thu ngân sách chưa sát với thực tế, nhưng mức độ chênh lệch và hiệu quả quản lý còn thấp hơn.

Việc quyết toán thu, chi ngân sách vượt dự toán có thể do dự toán ban đầu chưa phản ánh đầy đủ các khoản thu phát sinh hoặc chi tiêu phát sinh ngoài dự kiến, đồng thời còn tồn tại các hạn chế trong kiểm soát chi tiêu. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh dự toán và quyết toán thu, chi ngân sách qua các năm để minh họa xu hướng và mức độ chênh lệch.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ thực trạng công tác lập dự toán và quyết toán NSNN tại thị xã An Nhơn, từ đó cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán thu, chi ngân sách: Áp dụng phương pháp dự toán dựa trên phân tích số liệu thực tế, dự báo kinh tế - xã hội và tiềm năng nguồn thu mới. Mục tiêu giảm chênh lệch giữa dự toán và thực hiện xuống dưới 5% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính – Kế hoạch phối hợp với Chi cục Thuế và các đơn vị liên quan.

  2. Tăng cường phối hợp liên ngành trong xây dựng dự toán: Thiết lập quy trình làm việc chặt chẽ giữa các phòng ban, UBND xã, phường và các đơn vị dự toán để đảm bảo dự toán phản ánh đúng nhu cầu và khả năng thu chi thực tế. Thời gian thực hiện: ngay trong kỳ lập dự toán năm tiếp theo.

  3. Cải tiến công tác phân bổ dự toán chi ngân sách: Xây dựng tiêu chí phân bổ linh hoạt, dựa trên nhu cầu thực tế và hiệu quả sử dụng ngân sách của từng đơn vị, thay vì chỉ dựa vào định mức biên chế và dân số. Mục tiêu nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách ít nhất 10% trong 3 năm tới.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Triển khai phần mềm quản lý dự toán và quyết toán ngân sách để tăng tính minh bạch, chính xác và kịp thời trong công tác quản lý tài chính. Chủ thể thực hiện: UBND thị xã phối hợp Sở Tài chính và các đơn vị công nghệ thông tin, hoàn thành trong vòng 1 năm.

  5. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ thuật lập dự toán, quyết toán và quản lý ngân sách cho cán bộ Phòng Tài chính – Kế hoạch và các đơn vị liên quan. Thời gian thực hiện: định kỳ hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, phương pháp lập dự toán và quyết toán ngân sách, từ đó cải thiện hiệu quả quản lý tài chính tại các cấp huyện, xã.

  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính công: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chính sách tài khóa phù hợp với đặc điểm và nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành Kế toán, Tài chính công: Là tài liệu tham khảo thực tiễn về công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, hỗ trợ nghiên cứu và giảng dạy.

  4. Các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước: Giúp hiểu rõ quy trình lập dự toán và quyết toán, từ đó nâng cao trách nhiệm và hiệu quả sử dụng nguồn ngân sách được giao.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao dự toán thu ngân sách thường cao hơn thực tế?
    Dự toán thu ngân sách thường dựa trên số liệu ước thực hiện năm trước và kỳ vọng phát triển kinh tế, nhưng chưa tính toán đầy đủ các yếu tố rủi ro và biến động thị trường, dẫn đến dự toán cao hơn khả năng thực tế. Ví dụ, dự toán thu từ cho thuê mặt đất năm 2019 chỉ đạt 86,5% so với ước thực hiện năm 2018.

  2. Quyết toán ngân sách là gì và tại sao quan trọng?
    Quyết toán ngân sách là tổng kết, đánh giá kết quả thực hiện dự toán thu, chi ngân sách trong năm, giúp phát hiện ưu, nhược điểm để điều chỉnh kế hoạch và nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trong các năm tiếp theo.

  3. Phân bổ dự toán chi ngân sách dựa trên tiêu chí nào?
    Phân bổ dự toán chi ngân sách chủ yếu dựa trên định mức phân bổ theo biên chế cán bộ, dân số và các tiêu chí hành chính, tuy nhiên cần linh hoạt điều chỉnh theo nhu cầu thực tế để tránh lãng phí.

  4. Làm thế nào để nâng cao chất lượng lập dự toán ngân sách?
    Cần áp dụng phương pháp dự toán dựa trên phân tích số liệu thực tế, dự báo kinh tế - xã hội, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan và sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ quản lý.

  5. Ai chịu trách nhiệm về tính chính xác của dự toán và quyết toán ngân sách?
    Thủ trưởng đơn vị sử dụng ngân sách chịu trách nhiệm trước pháp luật về tính chính xác, trung thực và đầy đủ của dự toán và quyết toán ngân sách, đồng thời Phòng Tài chính – Kế hoạch có trách nhiệm thẩm định và tổng hợp báo cáo.

Kết luận

  • Ngân sách Nhà nước cấp huyện giữ vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đặc biệt tại thị xã An Nhơn trong giai đoạn 2016-2019.
  • Thực trạng công tác lập dự toán và quyết toán ngân sách còn nhiều hạn chế, như dự toán thu chưa sát thực tế, quyết toán thu, chi vượt dự toán, phân bổ chi ngân sách chưa linh hoạt.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường phối hợp liên ngành, cải tiến phân bổ chi ngân sách, ứng dụng công nghệ thông tin và đào tạo cán bộ.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời xây dựng hệ thống giám sát, đánh giá hiệu quả công tác quản lý ngân sách tại địa phương.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý và đơn vị liên quan phối hợp thực hiện để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại thị xã An Nhơn.