Nghiên cứu hành vi hút thuốc lá và các yếu tố liên quan tại trường THPT Nguyễn Du, Hà Tĩnh năm 2022

• Tác giả: Trần Thị Thanh Nhàn
• Người hướng dẫn: PGS. Vũ Hoàng Lan
• Trường học: Trường Đại Học Y Tế Công Cộng
• Chuyên ngành: Y Tế Công Cộng
• Đề tài: Hành Vi Hút Thuốc Lá Và Một Số Yếu Tố Liên Quan Ở Học Sinh Trường Trung Học Phổ Thông Nguyễn Du, Tỉnh Hà Tĩnh Năm 2022
• Loại tài liệu: luận văn thạc sĩ
• Năm xuất bản: 2022
• Địa điểm: Hà Nội

• 1.1. ĐẶT VẤN ĐỀ
• 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
• 1.3. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.3.1. Một số khái niệm
• 1.3.2. Tác hại của thuốc lá
• 1.3.2.1. Tác hại của thuốc lá đến sức khỏe
• 1.3.2.2. Gánh nặng của thuốc lá đến kinh tế, xã hội
• 1.3.3. Một số điều trong quy định của Luật Phòng chống tác hại thuốc lá liên quan đến độ tuổi dưới 18 tuổi
• 1.3.4. Giới thiệu một số bộ công cụ đánh giá tính trạng hút thuốc lá
• 1.3.5. Tiêu chuẩn chẩn đoán nghiện thuốc lá

I. Giới thiệu và bối cảnh nghiên cứu

Nghiên cứu 'Hành vi hút thuốc lá và yếu tố liên quan ở học sinh THPT Nguyễn Du Hà Tĩnh 2022' được thực hiện trong bối cảnh tỷ lệ hút thuốc lá ở thanh thiếu niên ngày càng gia tăng, đặc biệt là ở lứa tuổi học sinh trung học phổ thông. Hút thuốc lá không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe cá nhân mà còn gây ra gánh nặng kinh tế và xã hội. Nghiên cứu này nhằm mô tả thực trạng hành vi hút thuốc lá và xác định các yếu tố liên quan, từ đó đề xuất giải pháp phòng chống hiệu quả.

1.1. Tác hại của thuốc lá

Thuốc lá là nguyên nhân chính gây ra các bệnh nguy hiểm như ung thư phổi, bệnh tim mạch và các vấn đề hô hấp. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), hút thuốc lá gây ra gần 8 triệu ca tử vong hàng năm, trong đó 70% xảy ra ở các nước đang phát triển. Hút thuốc lá thụ động cũng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, đặc biệt là trẻ em và thanh thiếu niên.

1.2. Tình hình hút thuốc lá ở học sinh THPT

Tại Việt Nam, tỷ lệ hút thuốc lá ở học sinh trung học phổ thông dao động từ 14% đến 24,7%. Các yếu tố liên quan bao gồm thành tích học tập, gia đình có người hút thuốc, và ảnh hưởng từ bạn bè. Nghiên cứu này tập trung vào học sinh trường THPT Nguyễn Du, Hà Tĩnh, nơi tỷ lệ hút thuốc lá đang có xu hướng gia tăng.

II. Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp cắt ngang kết hợp giữa nghiên cứu định lượng và định tính. Đối tượng nghiên cứu là 504 học sinh từ khối lớp 10 đến lớp 12 tại trường THPT Nguyễn Du. Dữ liệu được thu thập thông qua bộ câu hỏi tự điền và phỏng vấn sâu với 9 đối tượng bao gồm giáo viên và học sinh.

2.1. Thiết kế nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp phân tầng, đảm bảo tính đại diện của mẫu. Các biến số nghiên cứu bao gồm thông tin cá nhân, gia đình, môi trường học tập và hành vi hút thuốc lá. Dữ liệu được phân tích bằng phần mềm SPSS phiên bản 22.

2.2. Phương pháp phân tích

Phương pháp kiểm định chi bình phương được sử dụng để phân tích mối liên quan giữa các yếu tố với hành vi hút thuốc lá. Mô hình hồi quy đa biến giúp xác định các yếu tố thực sự liên quan đến hành vi hút thuốc lá của học sinh.

III. Kết quả nghiên cứu

Kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ học sinh hút thuốc lá tại trường THPT Nguyễn Du năm 2022 là 13,5%, trong đó nam giới chiếm 24,1% và nữ giới chiếm 3,1%. Các yếu tố liên quan bao gồm giới tính, khối lớp và thành tích học tập.

3.1. Yếu tố cá nhân

Nam giới có tỷ lệ hút thuốc lá cao gấp 8,6 lần so với nữ giới. Học sinh lớp 12 có tỷ lệ hút thuốc cao hơn 2,7 lần so với học sinh lớp 10. Những học sinh có thành tích học tập trung bình trở xuống có tỷ lệ hút thuốc cao gấp 4,2 lần so với học sinh có thành tích khá trở lên.

3.2. Yếu tố gia đình và môi trường

Gia đình có người hút thuốc và ảnh hưởng từ bạn bè là những yếu tố quan trọng dẫn đến hành vi hút thuốc lá ở học sinh. Môi trường xung quanh, bao gồm quảng cáo thuốc lá và sự dễ dàng tiếp cận thuốc lá, cũng đóng vai trò đáng kể.

IV. Khuyến nghị và kết luận

Nghiên cứu đề xuất các giải pháp như tăng cường tuyên truyền về tác hại của thuốc lá, tổ chức các buổi gặp gỡ phụ huynh để thảo luận về vấn đề này, và hỗ trợ học sinh cai thuốc lá. Những biện pháp này nhằm giảm thiểu tỷ lệ hút thuốc lá và nâng cao nhận thức về sức khỏe trong cộng đồng học sinh.

4.1. Giải pháp từ nhà trường

Nhà trường cần thường xuyên tổ chức các hoạt động tuyên truyền về phòng chống tác hại thuốc lá, đặc biệt là cho học sinh khối lớp 12. Các chương trình giáo dục sức khỏe cần được lồng ghép vào chương trình học chính khóa.

4.2. Giải pháp từ gia đình

Gia đình cần quan tâm hơn đến hành vi sức khỏe của con em, đặc biệt là việc hút thuốc lá. Phụ huynh nên làm gương bằng cách không hút thuốc và tạo môi trường sống lành mạnh cho con cái.

Tổng quan nghiên cứu

Hành vi hút thuốc lá ở học sinh trung học phổ thông (THPT) đang là vấn đề sức khỏe cộng đồng đáng quan tâm, đặc biệt khi xu hướng hút thuốc lá ngày càng trẻ hóa trên toàn cầu. Tại Việt Nam, mặc dù đã có nhiều chính sách phòng chống tác hại thuốc lá, tỷ lệ học sinh THPT hút thuốc vẫn còn phổ biến, dao động khoảng 14% đến 25% theo các báo cáo gần đây. Nghiên cứu này tập trung khảo sát thực trạng hành vi hút thuốc lá và các yếu tố liên quan ở học sinh trường THPT Nguyễn Du, tỉnh Hà Tĩnh năm 2022, với mục tiêu mô tả thực trạng hút thuốc và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi này.

Nghiên cứu được thực hiện trên 504 học sinh thuộc ba khối lớp 10, 11, 12, sử dụng phương pháp nghiên cứu cắt ngang kết hợp định lượng và định tính. Thời gian thu thập số liệu từ tháng 3 đến tháng 5 năm 2022 tại trường THPT Nguyễn Du, một trường điểm của huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp số liệu thực tiễn, làm cơ sở cho các hoạt động tuyên truyền, giáo dục và xây dựng chính sách phòng chống tác hại thuốc lá trong môi trường học đường, góp phần giảm tỷ lệ hút thuốc lá ở học sinh, nâng cao sức khỏe cộng đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết về các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi hút thuốc lá ở học sinh THPT, bao gồm:

• Yếu tố cá nhân: Giới tính, khối lớp, kiến thức về thuốc lá.
• Yếu tố gia đình: Sự hiện diện của người thân hút thuốc lá (cha/mẹ, anh/chị/em), mối quan hệ gia đình, sự giáo dục của cha mẹ về thuốc lá.
• Yếu tố trường học: Quy định cấm hút thuốc, xử phạt học sinh hút thuốc, tuyên truyền về tác hại thuốc lá, thành tích học tập, bạn thân có hút thuốc.
• Yếu tố môi trường xung quanh: Mật độ điểm bán thuốc lá gần trường và nhà, khả năng tiếp cận và mua thuốc lá.

Các khái niệm chuyên ngành như nicotin, nghiện thuốc lá theo tiêu chuẩn DSM-IV, bộ câu hỏi Fagerstrom đánh giá mức độ phụ thuộc nicotin cũng được áp dụng để đánh giá chính xác hành vi và mức độ nghiện của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang kết hợp phương pháp định lượng và định tính. Cỡ mẫu định lượng là 504 học sinh được chọn theo phương pháp chọn mẫu phân tầng, đảm bảo đại diện cho ba khối lớp 10, 11, 12. Cỡ mẫu định tính gồm 9 người, gồm 3 giáo viên chủ nhiệm và 6 học sinh hút thuốc được chọn có chủ đích để phỏng vấn sâu.

Dữ liệu định lượng được thu thập qua bộ câu hỏi tự điền, bao gồm thông tin cá nhân, kiến thức về thuốc lá, hành vi hút thuốc, các yếu tố gia đình, trường học và môi trường. Dữ liệu được nhập và xử lý bằng phần mềm Epi Data 3.1 và SPSS 22. Phân tích đơn biến sử dụng kiểm chi bình phương để tìm mối liên quan giữa các yếu tố với hành vi hút thuốc lá. Phân tích đa biến sử dụng mô hình hồi quy logistic nhị phân để xác định các yếu tố thực sự liên quan.

Dữ liệu định tính được thu thập qua phỏng vấn sâu, ghi âm, giải băng và phân loại theo chủ đề nhằm bổ sung, giải thích cho kết quả định lượng. Nghiên cứu tuân thủ các quy định đạo đức, đảm bảo sự đồng thuận và bảo mật thông tin đối tượng tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Tỷ lệ hút thuốc lá: Tỷ lệ học sinh THPT Nguyễn Du hút thuốc lá năm 2022 là 13,5%. Trong đó, nam giới chiếm 24,1%, nữ giới chiếm 3,1%. Tỷ lệ hút thuốc lá tăng theo khối lớp, lớp 12 có tỷ lệ cao nhất 19,5%, lớp 10 thấp nhất 6,9%.

2. Mức độ phụ thuộc nicotin: Trong số học sinh hút thuốc, 30,9% có nguy cơ phụ thuộc nicotin thấp, 55,9% nguy cơ trung bình và 13,2% nguy cơ cao.

3. Tuổi bắt đầu hút thuốc: Đa số học sinh bắt đầu hút thuốc sau 14 tuổi (88,2%). Lý do hút thuốc phổ biến nhất là bắt chước bố mẹ hút (61,8%), thấy bạn bè đều hút (55,9%) và do căng thẳng học tập (35,3%). Địa điểm hút thuốc chủ yếu là các quán nước công cộng gần trường (94,4%).

4. Các yếu tố liên quan đến hành vi hút thuốc:

   • Giới tính: Nam giới có hành vi hút thuốc cao gấp 9,8 lần nữ giới (p<0,001).
   • Khối lớp: Học sinh lớp 12 có hành vi hút thuốc cao gấp 3,3 lần lớp 10 (p=0,01).
   • Kiến thức: Học sinh có kiến thức không đúng về thuốc lá có hành vi hút thuốc cao gấp 2,5 lần học sinh có kiến thức đúng (p<0,001).
   • Gia đình: Học sinh có cha/mẹ hút thuốc lá có hành vi hút thuốc cao gấp 3,2 lần; có anh/chị/em hút thuốc cao gấp 3,5 lần (p<0,001).
   • Trường học: Học sinh không biết hoặc không nhận thức được quy định cấm hút thuốc lá tại trường có hành vi hút thuốc cao gấp 2 lần (p=0,023). Học sinh có bạn thân hút thuốc lá có hành vi hút thuốc cao gấp 3,4 lần (p<0,001).
   • Thành tích học tập: Học sinh có học lực trung bình trở xuống có hành vi hút thuốc cao gấp 3,5 lần học sinh có học lực khá trở lên (p<0,001).

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy tỷ lệ hút thuốc lá ở học sinh THPT Nguyễn Du tương đối cao, đặc biệt ở nam giới và học sinh cuối cấp, phù hợp với xu hướng chung của Việt Nam và nhiều quốc gia khác. Mức độ phụ thuộc nicotin trung bình và cao chiếm phần lớn, cho thấy nguy cơ nghiện thuốc lá đáng kể trong nhóm học sinh hút thuốc.

Tuổi bắt đầu hút thuốc chủ yếu sau 14 tuổi, giai đoạn chuyển tiếp từ cấp 2 lên cấp 3, là thời điểm nhạy cảm với các áp lực học tập và xã hội. Lý do bắt chước người thân và bạn bè thể hiện vai trò quan trọng của môi trường gia đình và bạn bè trong việc hình thành hành vi hút thuốc.

Mối liên quan mạnh mẽ giữa giới tính, khối lớp, kiến thức, yếu tố gia đình, trường học và bạn bè với hành vi hút thuốc lá được xác nhận qua phân tích đa biến. Điều này đồng nhất với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, nhấn mạnh vai trò của giáo dục kiến thức, môi trường gia đình và trường học trong phòng chống hút thuốc lá.

Việc học sinh có học lực thấp hơn có tỷ lệ hút thuốc cao hơn có thể liên quan đến áp lực học tập và khả năng quản lý hành vi kém hơn. Các quy định và tuyên truyền của nhà trường có tác động tích cực trong việc giảm hành vi hút thuốc, tuy nhiên vẫn còn nhiều học sinh chưa nhận thức đầy đủ về các quy định này.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố tỷ lệ hút thuốc theo giới tính và khối lớp, bảng phân tích mối liên quan các yếu tố với hành vi hút thuốc, giúp minh họa rõ nét các kết quả chính.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường tuyên truyền, giáo dục phòng chống tác hại thuốc lá: Nhà trường cần tổ chức thường xuyên các hoạt động tuyên truyền, đặc biệt tập trung vào học sinh khối 12 nhằm nâng cao nhận thức về tác hại thuốc lá và kỹ năng từ chối hút thuốc. Thời gian thực hiện: hàng năm, chủ thể thực hiện là Ban Giám hiệu và tổ y tế trường.

2. Phối hợp với phụ huynh trong công tác phòng chống thuốc lá: Tổ chức các buổi gặp gỡ, trao đổi với phụ huynh để nâng cao nhận thức, thảo luận về thành tích học tập và hành vi sức khỏe của học sinh, đồng thời hướng dẫn phương pháp cai thuốc cho học sinh đang hút thuốc. Thời gian: mỗi học kỳ, chủ thể thực hiện là giáo viên chủ nhiệm và Ban phụ huynh.

3. Xây dựng và thực thi nghiêm quy định cấm hút thuốc trong trường học: Củng cố các quy định xử phạt học sinh hút thuốc lá, tăng cường giám sát và xử lý nghiêm các vi phạm nhằm tạo môi trường học đường không khói thuốc. Thời gian: liên tục, chủ thể thực hiện là Ban Giám hiệu và tổ công tác nội vụ.

4. Hỗ trợ tư vấn và cai nghiện thuốc lá cho học sinh: Thiết lập các chương trình tư vấn, hỗ trợ cai thuốc lá cho học sinh có nhu cầu, phối hợp với các cơ sở y tế địa phương để cung cấp dịch vụ chuyên nghiệp. Thời gian: triển khai trong năm học, chủ thể thực hiện là tổ y tế trường và trung tâm y tế huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ y tế trường học: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình phòng chống tác hại thuốc lá phù hợp với đặc điểm học sinh địa phương.

2. Giáo viên và cán bộ tư vấn học đường: Áp dụng kiến thức về các yếu tố ảnh hưởng để tư vấn, hỗ trợ học sinh trong việc phòng tránh và cai nghiện thuốc lá.

3. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ tác động của môi trường gia đình và vai trò của cha mẹ trong việc phòng chống hút thuốc lá cho con em mình.

4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về hành vi sức khỏe thanh thiếu niên.

Câu hỏi thường gặp

1. Tỷ lệ hút thuốc lá ở học sinh THPT Nguyễn Du là bao nhiêu?
   Tỷ lệ là 13,5%, trong đó nam giới chiếm 24,1% và nữ giới chiếm 3,1%, phản ánh sự chênh lệch lớn về giới tính trong hành vi hút thuốc.

2. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến hành vi hút thuốc lá của học sinh?
   Giới tính nam, khối lớp 12, kiến thức không đúng về thuốc lá, có người thân hút thuốc và bạn thân hút thuốc là những yếu tố có ảnh hưởng mạnh mẽ, với các tỷ lệ tăng nguy cơ từ 2,5 đến gần 10 lần.

3. Học sinh bắt đầu hút thuốc ở độ tuổi nào phổ biến nhất?
   Phần lớn học sinh bắt đầu hút thuốc sau 14 tuổi (88,2%), giai đoạn chuyển tiếp từ cấp 2 lên cấp 3, thời điểm nhạy cảm với áp lực học tập và xã hội.

4. Tại sao học sinh hút thuốc lá chủ yếu ở các quán nước công cộng?
   Học sinh tránh hút thuốc trong trường do quy định nghiêm ngặt, nên chọn các quán nước gần trường làm địa điểm hút thuốc để tránh bị phát hiện.

5. Có bao nhiêu học sinh đã từng có ý định cai thuốc lá?
   Khoảng 48,5% học sinh đang hút thuốc lá đã từng có ý định cai thuốc, nhưng nhiều em gặp khó khăn do áp lực bạn bè và môi trường xung quanh.

Kết luận

• Tỷ lệ hút thuốc lá ở học sinh THPT Nguyễn Du năm 2022 là 13,5%, với nam giới và học sinh lớp 12 có tỷ lệ cao nhất.
• Mức độ phụ thuộc nicotin trung bình và cao chiếm phần lớn trong nhóm học sinh hút thuốc.
• Các yếu tố cá nhân, gia đình, trường học và môi trường xung quanh đều có ảnh hưởng đáng kể đến hành vi hút thuốc lá.
• Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chương trình phòng chống thuốc lá hiệu quả trong trường học.
• Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao nhận thức, tăng cường quản lý và hỗ trợ cai nghiện thuốc lá cho học sinh trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục, cán bộ y tế và phụ huynh cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất để giảm thiểu hành vi hút thuốc lá ở học sinh, góp phần xây dựng môi trường học đường lành mạnh và bảo vệ sức khỏe thế hệ trẻ.