Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục phổ thông mới, việc phát triển phẩm chất yêu nước cho học sinh tiểu học được xem là nhiệm vụ trọng tâm nhằm hình thành nhân cách và năng lực công dân tương lai. Theo khảo sát tại quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng, có khoảng 88% giáo viên đánh giá giáo dục phẩm chất yêu nước cho học sinh lớp 4 thông qua khai thác giá trị văn hóa truyền thống của di tích lịch sử cấp quốc gia - đình Dư Hàng là rất quan trọng và quan trọng. Tuy nhiên, thực trạng tích hợp nội dung này vào chương trình học còn hạn chế, với chỉ khoảng 35% giáo viên thường xuyên lồng ghép nội dung giáo dục phẩm chất yêu nước vào các môn học như Tiếng Việt, Khoa học, Âm nhạc.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp giáo dục phẩm chất yêu nước cho học sinh lớp 4 thông qua khai thác giá trị văn hóa truyền thống của di tích lịch sử đình Dư Hàng, góp phần bồi đắp niềm tự hào dân tộc, tình yêu quê hương và trách nhiệm công dân. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2023-2024 tại một số trường tiểu học trên địa bàn quận Lê Chân, với đối tượng là học sinh lớp 4 và giáo viên giảng dạy.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc nâng cao hiệu quả giáo dục phẩm chất yêu nước, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống địa phương, đồng thời tạo môi trường học tập tích cực, phát triển toàn diện cho học sinh tiểu học. Các chỉ số như mức độ hứng thú của học sinh với các hoạt động giáo dục phẩm chất yêu nước đạt trên 80% ở mức rất thích, cho thấy tiềm năng ứng dụng các biện pháp giáo dục dựa trên di tích lịch sử trong thực tiễn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về văn hóa truyền thống và giáo dục phẩm chất yêu nước. Văn hóa truyền thống được hiểu là hệ thống các giá trị vật chất và tinh thần được lưu truyền qua các thế hệ, mang tính ổn định và có vai trò giáo dục quan trọng trong việc hình thành nhân cách con người. Phẩm chất yêu nước được xem là một trong năm phẩm chất chủ yếu trong chương trình giáo dục phổ thông, thể hiện qua tình yêu quê hương, ý thức bảo vệ môi trường, biết ơn người có công và tự hào dân tộc.

Khung lý thuyết còn bao gồm các mô hình giáo dục tích hợp, lồng ghép nội dung văn hóa truyền thống vào các môn học và hoạt động ngoại khóa nhằm phát triển phẩm chất yêu nước cho học sinh tiểu học. Các khái niệm chính gồm: văn hóa truyền thống yêu nước, giáo dục phẩm chất yêu nước, di tích lịch sử cấp quốc gia, phương pháp giáo dục trải nghiệm và phương pháp dạy học tương tác.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát 85 giáo viên và 180 học sinh lớp 4 tại 5 trường tiểu học trên địa bàn quận Lê Chân, thu thập từ tháng 12/2023 đến tháng 5/2024. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường có truyền thống giáo dục tốt.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, phân tích định tính và định lượng nhằm đánh giá nhận thức giáo viên, mức độ tích hợp nội dung giáo dục phẩm chất yêu nước, cũng như thái độ và hứng thú của học sinh khi tham gia các hoạt động giáo dục. Thực nghiệm sư phạm được tiến hành tại trường Tiểu học Dư Hàng nhằm kiểm định tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức giáo viên về vai trò giáo dục phẩm chất yêu nước: Khoảng 41,7% giáo viên đánh giá rất quan trọng và 47% đánh giá quan trọng việc giáo dục phẩm chất yêu nước cho học sinh lớp 4 thông qua khai thác giá trị văn hóa truyền thống của di tích đình Dư Hàng.

  2. Thực trạng tổ chức nội dung giáo dục: Mức độ thực hiện các nội dung như yêu thiên nhiên, tự hào quê hương và biết ơn người có công đạt mức khá với tỷ lệ giáo viên đánh giá tốt từ 30% đến 34%, khá từ 52% đến 67%, tuy nhiên vẫn còn khoảng 7-14% cần cải thiện.

  3. Phương pháp giáo dục sử dụng: Giáo viên thường xuyên áp dụng các phương pháp trực quan (41%), sắm vai (44%), trò chơi (35%) và tổ chức nhóm học tập tương tác (37%). Phương pháp dạy học dự án ít được sử dụng nhất với 50% giáo viên ít khi hoặc chưa bao giờ áp dụng.

  4. Mức độ phù hợp của chương trình giáo dục: Chỉ khoảng 23-34% giáo viên đánh giá chương trình hiện tại rất phù hợp với nội dung giáo dục phẩm chất yêu nước qua văn hóa truyền thống, đặc biệt nội dung ứng xử với môi trường văn hóa cộng đồng có tỷ lệ không phù hợp lên đến 27%.

  5. Hứng thú và thái độ học sinh: Hơn 32% học sinh rất hứng thú và 68% hứng thú với các hoạt động giáo dục phẩm chất yêu nước. Các hình thức được yêu thích nhất là tham quan, dã ngoại (83,6% rất thích), hội thi, cuộc thi (77,3%) và trò chơi (75%).

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo viên có nhận thức tích cực về vai trò của giáo dục phẩm chất yêu nước qua khai thác giá trị văn hóa truyền thống, tuy nhiên việc tích hợp nội dung này vào chương trình học còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả giáo dục. Việc sử dụng đa dạng phương pháp dạy học như trực quan, sắm vai và trò chơi phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 4, giúp tăng cường sự hứng thú và tiếp thu kiến thức.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả tương đồng với nhận định về vai trò quan trọng của giáo dục trải nghiệm và hoạt động ngoại khóa trong việc phát triển phẩm chất yêu nước. Tuy nhiên, tỷ lệ giáo viên chưa thường xuyên áp dụng phương pháp dạy học dự án cho thấy cần có sự đào tạo và hỗ trợ thêm về phương pháp giảng dạy hiện đại.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng các phương pháp giáo dục và biểu đồ tròn về mức độ hứng thú của học sinh với các hoạt động giáo dục phẩm chất yêu nước, giúp minh họa rõ nét hiệu quả và sự đa dạng trong tổ chức giáo dục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo giáo viên về kiến thức và phương pháp giáo dục phẩm chất yêu nước: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về văn hóa truyền thống địa phương và kỹ năng dạy học tích hợp, dự kiến thực hiện trong năm học 2024-2025, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm văn hóa tổ chức.

  2. Phát triển chương trình giáo dục tích hợp linh hoạt: Xây dựng và điều chỉnh nội dung giáo dục phẩm chất yêu nước phù hợp với đặc điểm lứa tuổi học sinh lớp 4, tăng cường lồng ghép vào môn Tiếng Việt và các hoạt động ngoại khóa, áp dụng từ năm học 2024-2025 tại các trường tiểu học quận Lê Chân.

  3. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế tại di tích lịch sử đình Dư Hàng: Thường xuyên tổ chức tham quan, dã ngoại, hội thi, trò chơi dân gian nhằm phát huy giá trị văn hóa truyền thống, nâng cao nhận thức và tình yêu quê hương cho học sinh, thực hiện định kỳ hàng năm do nhà trường phối hợp với Ban quản lý di tích.

  4. Phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Khuyến khích phụ huynh và Liên đội học sinh tham gia các hoạt động giáo dục phẩm chất yêu nước, tạo môi trường giáo dục toàn diện, dự kiến triển khai ngay trong năm học 2024-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp và phương pháp giáo dục phẩm chất yêu nước phù hợp với học sinh lớp 4, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và tổ chức hoạt động ngoại khóa.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên về giáo dục phẩm chất yêu nước qua văn hóa truyền thống địa phương.

  3. Các nhà nghiên cứu giáo dục và văn hóa: Tài liệu tham khảo quý giá về mối quan hệ giữa giáo dục phẩm chất yêu nước và khai thác giá trị văn hóa truyền thống di tích lịch sử, mở rộng nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục địa phương.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ vai trò của gia đình trong việc phối hợp giáo dục phẩm chất yêu nước cho con em, từ đó đồng hành và hỗ trợ hiệu quả quá trình học tập và rèn luyện phẩm chất.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục phẩm chất yêu nước cho học sinh lớp 4 lại quan trọng?
    Phẩm chất yêu nước là nền tảng hình thành nhân cách và trách nhiệm công dân. Ở lớp 4, học sinh bắt đầu phát triển nhận thức sâu sắc hơn về thế giới xung quanh, do đó giáo dục phẩm chất yêu nước giúp các em hình thành tình yêu quê hương, ý thức bảo vệ di sản văn hóa và môi trường.

  2. Làm thế nào để khai thác giá trị văn hóa truyền thống của di tích lịch sử trong giáo dục?
    Thông qua các hoạt động trải nghiệm như tham quan, trò chơi dân gian, kể chuyện lịch sử và tổ chức hội thi, giáo viên có thể lồng ghép nội dung giáo dục phẩm chất yêu nước, giúp học sinh hiểu và yêu quý giá trị văn hóa địa phương.

  3. Phương pháp dạy học nào hiệu quả nhất trong giáo dục phẩm chất yêu nước?
    Phương pháp trực quan, sắm vai, trò chơi và tổ chức nhóm học tập tương tác được đánh giá cao vì phù hợp với tâm lý lứa tuổi, kích thích sự hứng thú và phát triển kỹ năng giao tiếp, tư duy phản biện của học sinh.

  4. Làm sao để gia đình phối hợp hiệu quả với nhà trường trong giáo dục phẩm chất yêu nước?
    Gia đình cần tạo môi trường yêu thương, giáo dục các giá trị truyền thống, đồng thời phối hợp với nhà trường trong các hoạt động ngoại khóa, khuyến khích con em tham gia các sự kiện văn hóa, lịch sử địa phương.

  5. Chương trình giáo dục hiện tại có phù hợp với việc giáo dục phẩm chất yêu nước qua di tích lịch sử không?
    Theo khảo sát, chương trình hiện tại chưa hoàn toàn phù hợp, đặc biệt trong nội dung ứng xử với môi trường văn hóa cộng đồng. Cần có sự điều chỉnh, bổ sung để tăng cường tính thực tiễn và khả năng áp dụng trong giảng dạy.

Kết luận

  • Giáo dục phẩm chất yêu nước cho học sinh lớp 4 thông qua khai thác giá trị văn hóa truyền thống của di tích lịch sử đình Dư Hàng là cần thiết và được giáo viên đánh giá cao.
  • Thực trạng tích hợp nội dung giáo dục phẩm chất yêu nước vào chương trình học còn hạn chế, đòi hỏi đổi mới phương pháp và chương trình.
  • Các phương pháp dạy học trực quan, sắm vai, trò chơi và tổ chức nhóm học tập tương tác được sử dụng phổ biến và hiệu quả trong việc nâng cao hứng thú học sinh.
  • Học sinh có thái độ tích cực, hứng thú cao với các hoạt động trải nghiệm thực tế tại di tích lịch sử và các hình thức giáo dục phẩm chất yêu nước.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực giáo viên, phát triển chương trình tích hợp, tổ chức hoạt động trải nghiệm và phối hợp gia đình - nhà trường để nâng cao hiệu quả giáo dục phẩm chất yêu nước.

Hành động tiếp theo: Các nhà trường và cơ quan quản lý giáo dục cần triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để phát huy tối đa giá trị văn hóa truyền thống trong giáo dục phẩm chất yêu nước cho học sinh tiểu học.