Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục kỹ năng sống (KNS) cho sinh viên nội trú (SVNT) là một vấn đề cấp thiết trong bối cảnh xã hội hiện đại với nhiều thách thức và biến động. Theo ước tính, sinh viên nội trú tại trường Cao đẳng Cần Thơ chiếm một phần đáng kể trong tổng số sinh viên, sống và học tập trong môi trường tập thể với nhiều áp lực về học tập, sinh hoạt và quan hệ xã hội. Thực trạng cho thấy kỹ năng sống của SVNT còn ở mức thấp, đặc biệt là các kỹ năng tự nhận thức, đương đầu với căng thẳng, giao tiếp và giải quyết mâu thuẫn. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng giáo dục kỹ năng sống cho SVNT trường Cao đẳng Cần Thơ, xác định các con đường giáo dục và yếu tố ảnh hưởng, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng sống cho sinh viên trong môi trường nội trú. Nghiên cứu được thực hiện trong phạm vi trường Cao đẳng Cần Thơ, với đối tượng là khoảng 200 sinh viên nội trú đang học tập tại trường. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống, giúp sinh viên phát triển toàn diện, thích ứng tốt với môi trường học tập và xã hội, đồng thời giảm thiểu các hành vi tiêu cực và rủi ro trong cuộc sống sinh viên nội trú.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục kỹ năng sống quốc tế và trong nước. Trước hết, quan điểm của UNESCO về giáo dục kỹ năng sống nhấn mạnh bốn trụ cột giáo dục: học để biết, học để làm, học để cùng chung sống và học để tự khẳng định mình, trong đó kỹ năng sống là năng lực cá nhân giúp thực hiện đầy đủ các chức năng trong cuộc sống. WHO định nghĩa kỹ năng sống là những kỹ năng tâm lý xã hội và giao tiếp giúp con người ứng phó hiệu quả với các tình huống hàng ngày. Ngoài ra, UNICEF phân loại kỹ năng sống thành các nhóm kỹ năng nhận biết và sống với chính mình, kỹ năng sống với người khác và kỹ năng ra quyết định hiệu quả. Trong nghiên cứu này, tám kỹ năng sống cốt lõi được tập trung gồm: kỹ năng tự nhận thức, đương đầu với căng thẳng, giao tiếp, giải quyết mâu thuẫn, thể hiện sự cảm thông, hợp tác, tự bảo vệ và tìm kiếm sự hỗ trợ. Các con đường giáo dục kỹ năng sống được xác định gồm: giáo dục trong quá trình học tập chính khóa, hoạt động ngoại khóa và dịch vụ tham vấn học đường. Phương pháp giáo dục chủ yếu bao gồm nhóm phương pháp thuyết phục (đàm thoại, giảng giải, nêu gương), phương pháp tổ chức hoạt động và hình thành kinh nghiệm xã hội (đòi hỏi sư phạm, tập thói quen, rèn luyện) và phương pháp kích thích hoạt động (khen thưởng, trách phạt).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra giáo dục kết hợp với phỏng vấn, quan sát và nghiên cứu sản phẩm hoạt động nhằm khảo sát thực trạng kỹ năng sống và công tác giáo dục kỹ năng sống cho SVNT trường Cao đẳng Cần Thơ. Cỡ mẫu nghiên cứu là khoảng 200 sinh viên nội trú được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các khoa, lớp và khóa học. Dữ liệu thu thập bao gồm phiếu khảo sát ý kiến của cán bộ quản lý, giảng viên, cán bộ quản lý ký túc xá và sinh viên nội trú, kết hợp với phỏng vấn sâu các cán bộ quản lý và sinh viên để làm rõ các vấn đề thực tiễn. Phương pháp quan sát được áp dụng để ghi nhận biểu hiện hành vi, tương tác xã hội của sinh viên trong môi trường nội trú. Phân tích dữ liệu sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả và kiểm định giả thuyết nhằm đánh giá mức độ kỹ năng sống và hiệu quả giáo dục kỹ năng sống. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong khoảng một năm học, từ khảo sát thực trạng đến đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ kỹ năng sống của sinh viên nội trú còn thấp: Kết quả khảo sát cho thấy khoảng 65% sinh viên nội trú có kỹ năng tự nhận thức ở mức yếu và trung bình, kỹ năng đương đầu với căng thẳng và kỹ năng giao tiếp cũng chỉ đạt mức trung bình với tỷ lệ lần lượt là 60% và 58%. Kỹ năng giải quyết mâu thuẫn và thể hiện sự cảm thông có tỷ lệ sinh viên yếu chiếm khoảng 55%.

  2. Nhận thức và quan tâm của cán bộ, giảng viên về giáo dục kỹ năng sống còn hạn chế: Khoảng 70% cán bộ quản lý và giảng viên cho rằng giáo dục kỹ năng sống chưa được quan tâm đúng mức trong chương trình đào tạo và hoạt động ngoại khóa. Việc lồng ghép giáo dục kỹ năng sống vào các môn học chính khóa và hoạt động ngoài giờ lên lớp còn thiếu hệ thống và chưa đồng bộ.

  3. Các con đường giáo dục kỹ năng sống chưa phát huy hiệu quả: Hoạt động ngoại khóa và dịch vụ tham vấn học đường chưa được tổ chức thường xuyên và chưa thu hút được đông đảo sinh viên tham gia. Chỉ khoảng 40% sinh viên nội trú tham gia các hoạt động ngoại khóa có nội dung giáo dục kỹ năng sống, trong khi dịch vụ tham vấn học đường gần như chưa được triển khai hiệu quả.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến giáo dục kỹ năng sống: Điều kiện sinh hoạt tại ký túc xá còn nhiều hạn chế, như cơ sở vật chất chưa đáp ứng đủ nhu cầu, chế độ quản lý chưa chặt chẽ, và môi trường nội trú có nhiều yếu tố tiêu cực như tệ nạn xã hội, ảnh hưởng đến việc hình thành và phát triển kỹ năng sống của sinh viên.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến thực trạng kỹ năng sống còn yếu là do sự thiếu đồng bộ trong công tác giáo dục kỹ năng sống, thiếu sự phối hợp giữa các tổ chức đoàn thể, giảng viên và ban quản lý ký túc xá. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với báo cáo của một số trường cao đẳng và đại học khác, nơi mà giáo dục kỹ năng sống chưa được tích hợp hiệu quả vào chương trình đào tạo chính khóa và hoạt động ngoại khóa. Việc thiếu các dịch vụ tham vấn học đường cũng làm giảm khả năng hỗ trợ sinh viên khi gặp khó khăn tâm lý và xã hội. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sinh viên đạt các mức kỹ năng sống khác nhau và bảng so sánh mức độ quan tâm của cán bộ, giảng viên đối với giáo dục kỹ năng sống. Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ nhu cầu cấp thiết phải đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống cho sinh viên nội trú, góp phần phát triển nhân cách và năng lực thích ứng xã hội của sinh viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường lồng ghép giáo dục kỹ năng sống vào chương trình đào tạo chính khóa: Nhà trường cần xây dựng và triển khai các nội dung giáo dục kỹ năng sống phù hợp tích hợp vào các môn học chuyên ngành và giáo dục đại cương, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng cho sinh viên. Thời gian thực hiện trong vòng 1-2 năm, do phòng đào tạo phối hợp với các khoa chủ trì.

  2. Phát triển hoạt động ngoại khóa đa dạng, hấp dẫn: Tổ chức các câu lạc bộ, hội thảo, hoạt động trải nghiệm, rèn luyện kỹ năng sống dành riêng cho sinh viên nội trú, thu hút ít nhất 70% sinh viên tham gia hàng năm. Ban quản lý ký túc xá phối hợp với Đoàn Thanh niên và các tổ chức sinh viên chịu trách nhiệm thực hiện.

  3. Xây dựng và triển khai dịch vụ tham vấn học đường chuyên nghiệp: Thành lập đội ngũ tư vấn viên có chuyên môn để hỗ trợ sinh viên giải quyết các vấn đề tâm lý, xã hội, giúp sinh viên phát triển kỹ năng tìm kiếm sự hỗ trợ và tự bảo vệ. Mục tiêu triển khai trong 12 tháng, do phòng công tác sinh viên và phòng tư vấn phối hợp thực hiện.

  4. Cải thiện điều kiện sinh hoạt và quản lý ký túc xá: Nâng cấp cơ sở vật chất, tăng cường quản lý giờ giấc, sinh hoạt, đồng thời xây dựng môi trường nội trú lành mạnh, an toàn, tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên phát triển kỹ năng sống. Ban quản lý ký túc xá và nhà trường phối hợp thực hiện trong 2 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban giám hiệu và cán bộ quản lý các trường cao đẳng, đại học: Giúp hiểu rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến giáo dục kỹ năng sống cho sinh viên nội trú, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch giáo dục phù hợp.

  2. Giảng viên và cán bộ phụ trách công tác sinh viên: Áp dụng các phương pháp và giải pháp giáo dục kỹ năng sống hiệu quả trong giảng dạy và quản lý sinh viên nội trú, nâng cao chất lượng đào tạo toàn diện.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành giáo dục học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về giáo dục kỹ năng sống.

  4. Các tổ chức đoàn thể, tư vấn học đường và cán bộ quản lý ký túc xá: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để tổ chức các hoạt động ngoại khóa, dịch vụ tư vấn và quản lý sinh viên nội trú hiệu quả hơn.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục kỹ năng sống lại quan trọng đối với sinh viên nội trú?
    Giáo dục kỹ năng sống giúp sinh viên nội trú phát triển khả năng tự nhận thức, giao tiếp, giải quyết mâu thuẫn và ứng phó với căng thẳng, từ đó nâng cao chất lượng cuộc sống và học tập trong môi trường tập thể, giảm thiểu các hành vi tiêu cực.

  2. Những kỹ năng sống nào được xem là cốt lõi trong nghiên cứu này?
    Nghiên cứu tập trung vào tám kỹ năng cốt lõi: tự nhận thức, đương đầu với căng thẳng, giao tiếp, giải quyết mâu thuẫn, thể hiện sự cảm thông, hợp tác, tự bảo vệ và tìm kiếm sự hỗ trợ.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để khảo sát thực trạng kỹ năng sống của sinh viên?
    Phương pháp điều tra giáo dục kết hợp với phỏng vấn, quan sát và nghiên cứu sản phẩm hoạt động được sử dụng để thu thập dữ liệu từ khoảng 200 sinh viên nội trú và cán bộ quản lý, giảng viên.

  4. Các con đường giáo dục kỹ năng sống hiệu quả nhất là gì?
    Ba con đường chính gồm giáo dục trong quá trình học tập chính khóa, hoạt động ngoại khóa và dịch vụ tham vấn học đường. Tuy nhiên, hiện nay hoạt động ngoại khóa và dịch vụ tham vấn chưa được triển khai hiệu quả tại trường.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng sống cho sinh viên nội trú?
    Cần tăng cường lồng ghép giáo dục kỹ năng sống vào chương trình đào tạo, phát triển hoạt động ngoại khóa đa dạng, xây dựng dịch vụ tham vấn học đường chuyên nghiệp và cải thiện điều kiện sinh hoạt, quản lý ký túc xá.

Kết luận

  • Kỹ năng sống của sinh viên nội trú trường Cao đẳng Cần Thơ hiện còn ở mức thấp, đặc biệt là các kỹ năng tự nhận thức, đương đầu với căng thẳng và giao tiếp.
  • Công tác giáo dục kỹ năng sống chưa được quan tâm đúng mức, các con đường giáo dục kỹ năng sống chưa phát huy hiệu quả tối đa.
  • Các yếu tố như điều kiện sinh hoạt ký túc xá, quản lý và môi trường nội trú ảnh hưởng lớn đến việc hình thành kỹ năng sống của sinh viên.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao giáo dục kỹ năng sống bao gồm lồng ghép chương trình đào tạo, phát triển hoạt động ngoại khóa, xây dựng dịch vụ tham vấn và cải thiện điều kiện ký túc xá.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi mới cho công tác giáo dục kỹ năng sống tại các trường cao đẳng, đại học, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển toàn diện sinh viên nội trú.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị quản lý giáo dục và nhà trường cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng sống cho sinh viên nội trú.