Tổng quan nghiên cứu

Tai nạn thương tích (TNTT) là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tổn thương thể chất và tinh thần cho trẻ em, đặc biệt là trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi – nhóm tuổi có nhiều đặc điểm tâm lý và vận động đặc thù khiến các em dễ bị tổn thương. Tại thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam, với hơn 13.600 học sinh mầm non và 49 trường mầm non, công tác giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích cho trẻ vẫn còn nhiều hạn chế, dẫn đến tình trạng trẻ chưa chủ động ứng phó với các tình huống nguy hiểm trong sinh hoạt hàng ngày. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích cho trẻ 5-6 tuổi thông qua chế độ sinh hoạt hàng ngày tại các trường mầm non trên địa bàn, từ đó đề xuất các biện pháp giáo dục phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và sự an toàn cho trẻ. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 8/2021 đến tháng 8/2022, tập trung tại 5 trường mầm non công lập thuộc thị xã Điện Bàn, với đối tượng khảo sát gồm 264 trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi, 52 cán bộ quản lý và giáo viên mầm non, cùng 124 phụ huynh học sinh. Việc nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển chương trình giáo dục kỹ năng sống, đặc biệt là kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích, góp phần giảm thiểu các rủi ro và tổn thương không mong muốn cho trẻ trong môi trường giáo dục mầm non.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục kỹ năng sống và phát triển tâm lý trẻ em, trong đó tập trung vào:

  • Lý thuyết phát triển nhận thức và tâm lý trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi: Trẻ ở độ tuổi này phát triển mạnh mẽ về trí nhớ, tư duy trực quan hình tượng và ngôn ngữ, đồng thời bắt đầu hình thành ý chí và khả năng kiểm soát cảm xúc, tạo điều kiện thuận lợi cho việc giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích.

  • Mô hình giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích: Bao gồm ba nhóm kỹ năng chính là nhận diện tình huống nguy hiểm, lựa chọn giải pháp ứng phó phù hợp và thực hiện giải pháp đó một cách an toàn. Mô hình nhấn mạnh việc giáo dục thông qua trải nghiệm thực tế và các hoạt động sinh hoạt hàng ngày.

  • Khái niệm giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích: Là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của giáo viên nhằm hình thành và phát triển năng lực hành động của trẻ dựa trên kiến thức và kinh nghiệm để chủ động ngăn ngừa và ứng phó với các nguy cơ gây tai nạn thương tích.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp các tài liệu khoa học trong và ngoài nước về giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích cho trẻ mẫu giáo, xây dựng cơ sở lý luận và mô hình nghiên cứu.

  • Phương pháp điều tra thực tiễn: Thu thập dữ liệu bằng bảng hỏi (anket) dành cho 52 cán bộ quản lý, giáo viên mầm non và 124 phụ huynh; khảo sát 136 trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi tại 5 trường mầm non ở thị xã Điện Bàn. Phương pháp quan sát trực tiếp các hoạt động sinh hoạt và giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích tại trường.

  • Phương pháp phỏng vấn sâu: Thực hiện phỏng vấn một số giáo viên và cán bộ quản lý để thu thập thông tin chi tiết về thực trạng và khó khăn trong công tác giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm các biện pháp giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích thông qua chế độ sinh hoạt hàng ngày nhằm đánh giá tính hiệu quả của các biện pháp đề xuất.

  • Phương pháp xử lý số liệu: Sử dụng phần mềm SPSS 23.0 để phân tích thống kê mô tả, kiểm định sự khác biệt và đánh giá mối tương quan giữa các biến nghiên cứu. Cỡ mẫu khảo sát gồm 264 trẻ, 52 cán bộ quản lý và giáo viên, 124 phụ huynh, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kỹ năng nhận diện tình huống nguy cơ gây tai nạn thương tích của trẻ 5-6 tuổi: Khoảng 60% trẻ có khả năng nhận diện các tình huống nguy hiểm phổ biến trong sinh hoạt hàng ngày như vật sắc nhọn, điện, nước sâu. Tuy nhiên, còn 40% trẻ chưa nhận biết đầy đủ các dấu hiệu nguy hiểm, đặc biệt là các tình huống phức tạp hoặc ít gặp.

  2. Kỹ năng lựa chọn giải pháp ứng phó với tình huống nguy cơ: Chỉ có khoảng 55% trẻ biết cách lựa chọn giải pháp an toàn khi gặp tình huống nguy hiểm, ví dụ như tránh xa chó dữ, không nghịch lửa, biết kêu gọi sự giúp đỡ người lớn. Tỷ lệ này thấp hơn ở trẻ có hoàn cảnh gia đình ít được giáo dục kỹ năng phòng tránh.

  3. Kỹ năng thực hiện giải pháp ứng phó: Khoảng 50% trẻ thực hiện đúng các thao tác an toàn khi sử dụng vật dụng hoặc ứng phó với tình huống nguy hiểm, như cầm dao kéo đúng cách, đứng yên khi gặp chó dữ. Trẻ còn lại thường thực hiện chưa chính xác hoặc thiếu kiềm chế cảm xúc, dẫn đến nguy cơ tai nạn cao hơn.

  4. Nhận thức và thực trạng công tác giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích của cán bộ quản lý, giáo viên và phụ huynh: Hơn 70% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng về tầm quan trọng của giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích, nhưng chỉ khoảng 60% trong số họ thường xuyên tổ chức các hoạt động giáo dục kỹ năng này trong chế độ sinh hoạt hàng ngày. Phụ huynh có mức độ phối hợp với nhà trường trong giáo dục kỹ năng còn hạn chế, chỉ khoảng 55% tích cực tham gia.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích của trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi tại thị xã Điện Bàn còn ở mức trung bình, chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu về an toàn trong sinh hoạt hàng ngày. Nguyên nhân chủ yếu do trẻ chưa được tiếp xúc và rèn luyện kỹ năng một cách thường xuyên và có hệ thống, giáo viên và phụ huynh chưa phối hợp chặt chẽ trong việc giáo dục kỹ năng này. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tỷ lệ trẻ có kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích tương tự hoặc thấp hơn, phản ánh sự cần thiết phải tăng cường các biện pháp giáo dục phù hợp.

Việc sử dụng các phương pháp giáo dục đa dạng như trò chơi, tình huống giả định, thực hành trải nghiệm được đánh giá là hiệu quả trong việc nâng cao kỹ năng cho trẻ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ phần trăm trẻ đạt từng kỹ năng, bảng so sánh nhận thức của giáo viên và phụ huynh về công tác giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích, giúp minh họa rõ nét thực trạng và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng môi trường giáo dục an toàn và trải nghiệm phong phú: Tổ chức sắp xếp không gian lớp học, sân chơi, đồ dùng, đồ chơi đảm bảo an toàn, đồng thời tạo các tình huống giả định để trẻ được thực hành kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học 2023-2024. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và giáo viên các trường mầm non.

  2. Tăng cường phương pháp giáo dục tích cực, đa dạng: Áp dụng các phương pháp trò chơi, thảo luận nhóm, thực hành trải nghiệm trong các hoạt động sinh hoạt hàng ngày để kích thích sự chủ động, tích cực của trẻ trong việc học kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích. Thời gian: triển khai liên tục trong các tiết học và hoạt động ngoại khóa. Chủ thể: giáo viên mầm non.

  3. Nâng cao năng lực giáo viên và phối hợp với phụ huynh: Tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn về giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích cho giáo viên; đồng thời xây dựng kênh thông tin, hướng dẫn phụ huynh phối hợp giáo dục kỹ năng cho trẻ tại nhà. Thời gian: trong quý 3 và 4 năm 2023. Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, phòng giáo dục thị xã Điện Bàn.

  4. Xây dựng hệ thống đánh giá và theo dõi kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích của trẻ: Thiết lập các tiêu chí, bảng đánh giá kỹ năng cụ thể, tiến hành đánh giá định kỳ để điều chỉnh nội dung và phương pháp giáo dục phù hợp với sự phát triển của trẻ. Thời gian: bắt đầu từ đầu năm học 2023-2024. Chủ thể: giáo viên và cán bộ quản lý trường mầm non.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mầm non: Nắm bắt kiến thức và phương pháp giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích phù hợp với đặc điểm tâm lý trẻ 5-6 tuổi, từ đó tổ chức các hoạt động giáo dục hiệu quả trong chế độ sinh hoạt hàng ngày.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục mầm non: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch, chính sách và hỗ trợ giáo viên trong việc triển khai giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  3. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ tầm quan trọng của kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích, phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục và rèn luyện kỹ năng cho trẻ tại gia đình, góp phần bảo vệ an toàn cho con em mình.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành giáo dục học, tâm lý học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về giáo dục kỹ năng sống và phòng tránh tai nạn thương tích cho trẻ em.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi?
    Trẻ ở độ tuổi này có tính hiếu động, tò mò nhưng chưa có khả năng nhận biết và ứng phó với nguy hiểm. Giáo dục kỹ năng giúp trẻ chủ động phòng tránh tai nạn, giảm thiểu tổn thương và phát triển toàn diện.

  2. Phương pháp giáo dục nào hiệu quả nhất cho trẻ trong lĩnh vực này?
    Phương pháp thực hành trải nghiệm kết hợp với trò chơi và tình huống giả định được đánh giá cao vì giúp trẻ học qua hành động, tăng khả năng ghi nhớ và vận dụng kỹ năng trong thực tế.

  3. Vai trò của phụ huynh trong giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích là gì?
    Phụ huynh cần phối hợp chặt chẽ với nhà trường, tạo môi trường an toàn tại nhà, hướng dẫn và cùng trẻ luyện tập kỹ năng, tránh bao bọc quá mức gây thụ động cho trẻ.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích ở trẻ?
    Có thể sử dụng quan sát trực tiếp, bảng đánh giá kỹ năng, phỏng vấn trẻ và phụ huynh, kết hợp đánh giá quá trình và kết quả để điều chỉnh phương pháp giáo dục phù hợp.

  5. Những khó khăn thường gặp khi triển khai giáo dục kỹ năng này tại trường mầm non?
    Bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, thiếu trang thiết bị hỗ trợ, nhận thức chưa đầy đủ của giáo viên và phụ huynh, cũng như sự phối hợp chưa đồng bộ giữa các bên liên quan.

Kết luận

  • Giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích cho trẻ mẫu giáo 5-6 tuổi thông qua chế độ sinh hoạt hàng ngày là nhiệm vụ cấp thiết, góp phần bảo vệ an toàn và phát triển toàn diện cho trẻ.
  • Trẻ 5-6 tuổi có khả năng nhận diện, lựa chọn và thực hiện các giải pháp phòng tránh tai nạn thương tích nhưng còn nhiều hạn chế cần được cải thiện thông qua giáo dục có hệ thống.
  • Hiện trạng giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích tại các trường mầm non ở thị xã Điện Bàn còn nhiều bất cập, đặc biệt trong việc phối hợp giữa nhà trường và gia đình.
  • Các biện pháp giáo dục tích cực, đa dạng như xây dựng môi trường an toàn, tổ chức trò chơi, tình huống giả định và thực hành trải nghiệm được đề xuất và thực nghiệm cho thấy hiệu quả rõ rệt.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường và phụ huynh phối hợp chặt chẽ triển khai các giải pháp nhằm nâng cao kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích cho trẻ trong thời gian tới.

Hành động tiếp theo: Các trường mầm non cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức tập huấn cho giáo viên và tuyên truyền nâng cao nhận thức phụ huynh để đảm bảo hiệu quả giáo dục kỹ năng phòng tránh tai nạn thương tích cho trẻ.