Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường phát triển mạnh mẽ tại Việt Nam, các hiện tượng tiêu cực như ô nhiễm môi trường, thực phẩm không an toàn và các hành vi kinh doanh thiếu đạo đức ngày càng gia tăng, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và chất lượng cuộc sống xã hội. Theo ước tính, những vấn đề này xuất phát từ việc kinh doanh bất chấp pháp luật và đạo đức, chạy theo lợi ích trước mắt mà bỏ qua trách nhiệm xã hội. Đặc biệt, sinh viên ngành Quản trị Kinh doanh (QTKD) – những chủ thể kinh doanh tương lai – đang đứng trước thách thức lớn trong việc hình thành và thực thi đạo đức kinh doanh (ĐĐKD). Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là xây dựng cơ sở lý luận về giáo dục ĐĐKD, đánh giá thực trạng nhận thức và hoạt động giáo dục ĐĐKD cho sinh viên ngành QTKD tại Trường Đại học Tài chính – Marketing, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng giáo dục ĐĐKD. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2015-2017 tại thành phố Hồ Chí Minh, với phạm vi khảo sát tập trung vào sinh viên và giảng viên ngành QTKD. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh, phát triển bền vững, đồng thời nâng cao nhận thức và hành vi đạo đức của thế hệ doanh nhân tương lai, góp phần ổn định và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về đạo đức kinh doanh và lý thuyết giáo dục đạo đức. Đạo đức kinh doanh được hiểu là hệ thống các nguyên tắc, chuẩn mực chi phối hành vi của các chủ thể kinh doanh nhằm đảm bảo sự công bằng, trung thực và tôn trọng trong các quan hệ kinh doanh. Ba thành tố cấu thành đạo đức kinh doanh gồm đạo đức cá nhân, đạo đức xã hội và đạo đức nghề nghiệp. Giáo dục đạo đức kinh doanh là quá trình tác động có mục đích nhằm hình thành ý thức, thái độ, niềm tin và hành vi đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên. Các khái niệm trọng tâm bao gồm: ý thức đạo đức kinh doanh, lương tâm nghề nghiệp, chuẩn mực đạo đức kinh doanh (trung thực, tôn trọng, công bằng), và các phương pháp giáo dục (thuyết phục, thảo luận, luyện tập, giao việc). Mô hình giáo dục đạo đức kinh doanh được xây dựng trên ba khâu: giáo dục ý thức, giáo dục thái độ-niềm tin và giáo dục hành vi-thói quen.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát ý kiến của 1982 sinh viên ngành QTKD và giảng viên tại Trường Đại học Tài chính – Marketing, cùng các tài liệu, báo cáo ngành và văn bản pháp luật liên quan. Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm đối tượng nghiên cứu. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả và kiểm định Cronbach’s Alpha để đánh giá độ tin cậy của các thang đo. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2017, bao gồm thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất biện pháp giáo dục. Các công cụ khảo sát gồm phiếu điều tra dành cho sinh viên và giảng viên, quan sát thực tế các hoạt động giáo dục và giảng dạy.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về đạo đức kinh doanh của sinh viên: Khoảng 95% sinh viên đã từng nghe về ĐĐKD, tuy nhiên chỉ khoảng 20% có nhận thức đúng mức về các chuẩn mực đạo đức trong kinh doanh. Sinh viên nhận biết được các chuẩn mực như trung thực, tôn trọng và công bằng, nhưng khả năng vận dụng vào thực tế còn hạn chế.

  2. Thực trạng hoạt động giáo dục ĐĐKD: Mục tiêu, nội dung chương trình và phương pháp giảng dạy hiện tại chưa phát huy hiệu quả tích cực. Học phần ĐĐKD vẫn là môn học tự chọn, chưa được lồng ghép đồng bộ trong chương trình đào tạo. Phương pháp giảng dạy chủ yếu là thuyết trình, thiếu sự tương tác và thực hành, dẫn đến tính tích cực của sinh viên chưa được phát huy.

  3. Sự kết hợp giữa các hình thức giáo dục: Các hình thức giáo dục ý thức, thái độ và hành vi chưa được đồng bộ, thiếu sự liên kết chặt chẽ giữa lý thuyết và thực tiễn. Sinh viên chưa được tạo điều kiện tham gia các hoạt động ngoại khóa, thực hành để rèn luyện kỹ năng và thái độ đạo đức.

  4. Đánh giá của giảng viên: Hơn 80% giảng viên cho rằng cần thiết phải đổi mới nội dung và phương pháp giáo dục ĐĐKD, đồng thời đề xuất tăng cường các biện pháp giáo dục theo hướng tiếp cận quá trình giáo dục, chú trọng giáo dục ý thức, thái độ và hành vi đồng thời.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của thực trạng trên xuất phát từ việc chương trình đào tạo chưa chú trọng đúng mức đến giáo dục ĐĐKD, thiếu sự đầu tư về nội dung và phương pháp giảng dạy. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, việc giáo dục ĐĐKD được xem là yếu tố then chốt giúp sinh viên phát triển năng lực ra quyết định có đạo đức trong kinh doanh. Ví dụ, nghiên cứu tại Australia cho thấy giáo dục ĐĐKD giúp sinh viên nâng cao nhận thức và thái độ tích cực đối với hành vi đạo đức. Việc thiếu sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành trong giáo dục ĐĐKD tại Việt Nam làm giảm hiệu quả đào tạo, sinh viên khó áp dụng kiến thức vào thực tế. Biểu đồ so sánh mức độ sử dụng các phương pháp giáo dục cho thấy phương pháp thuyết trình chiếm tỷ lệ cao nhưng hiệu quả thấp, trong khi phương pháp thảo luận và nghiên cứu trường hợp được đánh giá cao hơn về hiệu quả. Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đổi mới chương trình và phương pháp giáo dục ĐĐKD nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo và trách nhiệm của sinh viên trong quá trình học tập.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục ý thức đạo đức kinh doanh qua hoạt động dạy học: Cần xây dựng chương trình đào tạo ĐĐKD thành môn học bắt buộc, tích hợp kiến thức về pháp luật kinh tế và các chuẩn mực đạo đức. Thời gian thực hiện: từ năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và khoa Quản trị Kinh doanh.

  2. Nâng cao ý thức tự giác, học tập và rèn luyện của sinh viên: Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ đạo đức kinh doanh, khuyến khích sinh viên tham gia các dự án thực tế để rèn luyện kỹ năng và thái độ. Thời gian: triển khai liên tục hàng năm. Chủ thể: Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên và giảng viên.

  3. Hình thành thái độ, niềm tin thông qua phương pháp giáo dục nêu gương: Mời các doanh nhân, cựu sinh viên thành đạt có đạo đức kinh doanh đến chia sẻ kinh nghiệm, tạo động lực cho sinh viên. Thời gian: tổ chức định kỳ mỗi học kỳ. Chủ thể: Khoa và phòng Quan hệ Doanh nghiệp.

  4. Giáo dục hành vi thông qua phương pháp luyện tập và giao việc: Tăng cường các hoạt động thực hành, thực tập, giao nhiệm vụ cụ thể trong các dự án nhóm, giúp sinh viên hình thành thói quen và kỹ năng ứng xử đạo đức. Thời gian: áp dụng trong suốt khóa học. Chủ thể: Giảng viên và cố vấn học tập.

Các biện pháp trên cần được phối hợp đồng bộ, có sự giám sát và đánh giá định kỳ để đảm bảo tính khả thi và hiệu quả trong việc nâng cao chất lượng giáo dục ĐĐKD cho sinh viên ngành QTKD.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên ngành Quản trị Kinh doanh: Nghiên cứu giúp cải tiến chương trình đào tạo, phương pháp giảng dạy ĐĐKD, nâng cao hiệu quả giáo dục đạo đức nghề nghiệp cho sinh viên.

  2. Sinh viên ngành Quản trị Kinh doanh: Hiểu rõ hơn về vai trò và tầm quan trọng của đạo đức trong kinh doanh, từ đó tự giác rèn luyện và áp dụng trong học tập và thực tiễn nghề nghiệp.

  3. Nhà quản lý giáo dục đại học: Làm cơ sở để xây dựng chính sách, quy định về giáo dục đạo đức trong các trường đại học, đặc biệt trong các ngành kinh tế và quản trị.

  4. Các nhà nghiên cứu về giáo dục và đạo đức kinh doanh: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và cơ sở lý luận để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về giáo dục đạo đức trong môi trường đại học và doanh nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục đạo đức kinh doanh lại quan trọng đối với sinh viên ngành QTKD?
    Giáo dục ĐĐKD giúp sinh viên hình thành nhận thức và hành vi đúng đắn trong kinh doanh, góp phần xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh và phát triển bền vững. Ví dụ, sinh viên có đạo đức sẽ tránh các hành vi gian lận, lừa đảo trong kinh doanh.

  2. Những chuẩn mực đạo đức kinh doanh cơ bản là gì?
    Bao gồm tính trung thực, tôn trọng con người và môi trường, công bằng, uy tín và tuân thủ pháp luật. Đây là nền tảng để sinh viên vận dụng trong các tình huống kinh doanh thực tế.

  3. Phương pháp giáo dục nào hiệu quả nhất trong giáo dục ĐĐKD?
    Phương pháp kết hợp giữa thuyết trình, thảo luận, nghiên cứu trường hợp và thực hành được đánh giá cao. Đặc biệt, phương pháp nghiên cứu trường hợp giúp sinh viên vận dụng kiến thức vào giải quyết tình huống thực tế.

  4. Làm thế nào để nâng cao tính tích cực của sinh viên trong giáo dục ĐĐKD?
    Tạo môi trường học tập tương tác, tổ chức các hoạt động ngoại khóa, giao việc và luyện tập thực tế giúp sinh viên chủ động tham gia và phát triển kỹ năng đạo đức.

  5. Các biện pháp đề xuất có khả thi trong thực tế không?
    Theo khảo sát giảng viên, các biện pháp được đề xuất có tính cần thiết và khả thi cao, tuy nhiên cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, giảng viên và sinh viên để triển khai hiệu quả.

Kết luận

  • Giáo dục đạo đức kinh doanh là giải pháp bền vững để xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh và phát triển bền vững tại Việt Nam.
  • Sinh viên ngành Quản trị Kinh doanh đã có nhận thức ban đầu về ĐĐKD nhưng khả năng vận dụng còn hạn chế, giáo dục hiện tại chưa phát huy hiệu quả tối đa.
  • Các biện pháp giáo dục cần tập trung đồng bộ vào ý thức, thái độ và hành vi đạo đức, kết hợp lý thuyết và thực hành.
  • Đề xuất bốn giải pháp trọng tâm: giáo dục ý thức qua dạy học, nâng cao tự giác học tập, giáo dục nêu gương và luyện tập hành vi.
  • Các bước tiếp theo bao gồm thực nghiệm các biện pháp đề xuất và đánh giá hiệu quả để hoàn thiện chương trình giáo dục ĐĐKD cho sinh viên ngành QTKD.

Quý độc giả và các nhà quản lý giáo dục được khuyến khích áp dụng và phát triển các giải pháp này nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và góp phần xây dựng đội ngũ doanh nhân có đạo đức, năng lực và trách nhiệm xã hội.