Tổng quan nghiên cứu

Giáo dục âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực thẩm mĩ và phẩm chất toàn diện cho học sinh tiểu học. Theo khảo sát tại 37 trường tiểu học huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng, với 259 học sinh lớp 2 và 37 giáo viên âm nhạc, thực trạng giáo dục âm nhạc cho học sinh lớp 2 còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc phát triển năng lực thẩm mĩ. Kết quả đánh giá đầu năm học 2022-2023 cho thấy chỉ khoảng 17% học sinh đạt mức tốt về năng lực thẩm mĩ, trong khi gần 10% học sinh cần cố gắng hơn. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp giáo dục âm nhạc phù hợp, phát triển năng lực thẩm mĩ cho học sinh lớp 2, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn Âm nhạc theo định hướng đổi mới của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 37 trường tiểu học tại huyện Thủy Nguyên trong hai năm học 2021-2022 và 2022-2023. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc cải tiến phương pháp dạy học âm nhạc, giúp học sinh phát triển kỹ năng cảm thụ, thể hiện và sáng tạo âm nhạc, đồng thời góp phần hình thành các phẩm chất như lòng nhân ái, trung thực, chăm chỉ và trách nhiệm. Qua đó, nghiên cứu hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp, tổ chức các hoạt động học tập tích cực, tạo hứng thú và phát huy tối đa năng lực thẩm mĩ của học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về giáo dục âm nhạc và phát triển năng lực thẩm mĩ, trong đó:

  • Lý thuyết năng lực: Năng lực được hiểu là khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng, thái độ để thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ trong học tập và cuộc sống. Năng lực thẩm mĩ bao gồm khả năng cảm thụ, đánh giá và sáng tạo các giá trị nghệ thuật, đặc biệt trong âm nhạc.
  • Lý thuyết giáo dục thẩm mĩ: Giáo dục thẩm mĩ giúp phát triển tình cảm, sở thích và năng lực thẩm mĩ của học sinh, góp phần hình thành nhân cách toàn diện.
  • Mô hình phát triển năng lực âm nhạc: Bao gồm ba thành phần chính là thể hiện âm nhạc, cảm thụ và hiểu biết âm nhạc, ứng dụng và sáng tạo âm nhạc. Mô hình này được áp dụng để xây dựng nội dung và phương pháp dạy học phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 2.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: giáo dục âm nhạc, năng lực thẩm mĩ, năng lực học sinh, phương pháp dạy học phát triển năng lực, đặc điểm tâm lý học sinh lớp 2.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát 37 giáo viên âm nhạc và 259 học sinh lớp 2 tại 3 trường tiểu học trên địa bàn huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng trong hai năm học 2021-2023. Dữ liệu bao gồm bảng hỏi, phỏng vấn, quan sát và kết quả đánh giá năng lực thẩm mĩ của học sinh.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý dữ liệu định lượng, phân tích định tính qua phỏng vấn và quan sát. Các kỹ thuật như phân tích tổng hợp, so sánh và hệ thống hóa được áp dụng để đánh giá thực trạng và đề xuất biện pháp.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong hai năm học liên tiếp, với khảo sát thực trạng đầu năm học 2022-2023, thực nghiệm các biện pháp giáo dục âm nhạc trong năm học 2022-2023 và đánh giá kết quả thực nghiệm.

Cỡ mẫu gồm 259 học sinh lớp 2 và 37 giáo viên âm nhạc được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo tính đại diện cho các trường tiểu học trong huyện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng năng lực thẩm mĩ của học sinh lớp 2: Chỉ khoảng 17% học sinh đạt mức tốt về năng lực thẩm mĩ âm nhạc, 70-76% đạt mức đạt và còn lại khoảng 7-12% cần cố gắng. Nhiều học sinh còn nhút nhát, không tự tin bày tỏ cảm xúc và thiếu hứng thú với môn học.
  2. Nhận thức của giáo viên về giáo dục âm nhạc: 64,8% giáo viên đánh giá giáo dục âm nhạc theo hướng phát triển năng lực thẩm mĩ là quan trọng hoặc rất quan trọng. Tuy nhiên, có sự khác biệt trong nhận thức về bản chất dạy học phát triển năng lực thẩm mĩ, với 51,3% cho rằng là rèn kỹ năng, 35,1% là tạo hứng thú và 8,1% là phát huy tính sáng tạo.
  3. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Giáo viên thường xuyên sử dụng các phương pháp truyền thống như quan sát, đàm thoại, thuyết trình (100%), trò chơi (59,5%), biểu diễn (62,2%). Tuy nhiên, phương pháp phát triển năng lực thẩm mĩ chưa được áp dụng thường xuyên và hiệu quả. Hình thức dạy học chủ yếu là dạy học cá nhân (75,7%), nhóm (94,6%) và cả lớp (100%), trong khi dạy học ngoài lớp và tham quan học tập ít được sử dụng (13,5%).
  4. Kết quả giáo dục âm nhạc: Khoảng 77,2% học sinh biết cảm nhận âm thanh cao-thấp, dài-ngắn, to-nhỏ; 76,8% biết vận động cơ thể theo giai điệu; 50,2% biết lắng nghe và gõ đệm phù hợp nhịp điệu. Tuy nhiên, khả năng sáng tạo và đánh giá âm nhạc còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy giáo dục âm nhạc cho học sinh lớp 2 tại các trường tiểu học huyện Thủy Nguyên còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong phát triển năng lực thẩm mĩ. Nguyên nhân chính bao gồm nhận thức chưa đầy đủ của giáo viên về bản chất dạy học phát triển năng lực, phương pháp dạy học còn truyền thống, thiếu đổi mới và chưa khai thác hiệu quả các hình thức tổ chức dạy học đa dạng. Học sinh còn thiếu hứng thú, tập trung và khả năng biểu đạt cảm xúc âm nhạc còn yếu do đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi và thời lượng học ít (1 tiết/tuần).

So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục âm nhạc, kết quả tương đồng với thực trạng chung ở nhiều địa phương khi chuyển đổi từ giáo dục truyền thụ kiến thức sang phát triển năng lực người học. Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, tổ chức hoạt động trải nghiệm, khám phá và sáng tạo âm nhạc được khuyến khích nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh đạt các mức năng lực thẩm mĩ, biểu đồ tròn về nhận thức giáo viên và bảng so sánh mức độ sử dụng phương pháp dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Bồi dưỡng kiến thức và kỹ năng âm nhạc cho học sinh lớp 2: Tổ chức các lớp học bổ trợ, tăng cường nội dung hát, nghe nhạc, đọc nhạc, chơi nhạc cụ và thường thức âm nhạc nhằm nâng cao kiến thức cơ bản và kỹ năng thực hành. Thời gian thực hiện: trong năm học 2023-2024. Chủ thể: giáo viên âm nhạc phối hợp với nhà trường.
  2. Đổi mới phương pháp dạy học: Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực như học qua trò chơi, hoạt động nhóm, biểu diễn và giải quyết vấn đề để phát triển năng lực thẩm mĩ. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực sư phạm cho giáo viên. Thời gian: 6 tháng đầu năm học 2023-2024.
  3. Tăng cường tổ chức hoạt động trải nghiệm âm nhạc ngoài lớp học: Tổ chức các buổi tham quan, biểu diễn, giao lưu âm nhạc nhằm tạo môi trường thực hành và phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh. Thời gian: theo kế hoạch học kỳ và năm học. Chủ thể: nhà trường, giáo viên và phụ huynh.
  4. Xây dựng giáo án và tài liệu dạy học phù hợp: Phát triển giáo án điện tử, tài liệu đa phương tiện hấp dẫn, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 2, giúp tăng cường sự hứng thú và tương tác trong giờ học. Thời gian: triển khai trong năm học 2023-2024. Chủ thể: giáo viên, chuyên gia giáo dục.
  5. Đánh giá và theo dõi thường xuyên: Thiết lập hệ thống đánh giá năng lực thẩm mĩ định kỳ để theo dõi tiến bộ học sinh, từ đó điều chỉnh phương pháp và nội dung dạy học phù hợp. Thời gian: mỗi học kỳ. Chủ thể: giáo viên, nhà trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên âm nhạc tiểu học: Nâng cao nhận thức, đổi mới phương pháp dạy học, áp dụng các biện pháp phát triển năng lực thẩm mĩ cho học sinh lớp 2.
  2. Nhà quản lý giáo dục: Xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ phát triển giáo dục âm nhạc trong trường tiểu học, đặc biệt tại các địa phương tương tự.
  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành giáo dục tiểu học và âm nhạc: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển đề tài nghiên cứu hoặc ứng dụng thực tiễn.
  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ vai trò của giáo dục âm nhạc trong phát triển năng lực thẩm mĩ và hỗ trợ con em trong quá trình học tập, phát triển năng khiếu âm nhạc.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao giáo dục âm nhạc lại quan trọng đối với học sinh lớp 2?
    Âm nhạc giúp phát triển năng lực thẩm mĩ, cảm xúc, tư duy sáng tạo và các kỹ năng xã hội như giao tiếp, hợp tác. Ở lớp 2, học sinh đang trong giai đoạn phát triển tâm sinh lý quan trọng, âm nhạc góp phần hình thành nhân cách toàn diện.

  2. Những khó khăn chính trong dạy học âm nhạc hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm nhận thức chưa đầy đủ của giáo viên về năng lực thẩm mĩ, phương pháp dạy học còn truyền thống, thiếu đổi mới, thời lượng học ít và học sinh chưa thực sự hứng thú, tập trung.

  3. Làm thế nào để phát triển năng lực thẩm mĩ cho học sinh hiệu quả?
    Áp dụng phương pháp dạy học tích cực, tổ chức hoạt động trải nghiệm, sử dụng tài liệu đa phương tiện, tăng cường thực hành và đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp.

  4. Phương pháp nào được khuyến khích trong dạy học âm nhạc cho học sinh lớp 2?
    Phương pháp trò chơi, hoạt động nhóm, biểu diễn, giải quyết vấn đề và học qua trải nghiệm được khuyến khích nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo và hứng thú của học sinh.

  5. Làm sao để giáo viên nâng cao năng lực dạy học âm nhạc?
    Tham gia các lớp tập huấn, nghiên cứu tài liệu chuyên môn, áp dụng công nghệ thông tin trong giảng dạy và trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp để đổi mới phương pháp và nâng cao hiệu quả giảng dạy.

Kết luận

  • Giáo dục âm nhạc cho học sinh lớp 2 theo hướng phát triển năng lực thẩm mĩ còn nhiều hạn chế, đặc biệt về nhận thức và phương pháp dạy học.
  • Năng lực thẩm mĩ của học sinh chưa được phát triển đồng đều, chỉ khoảng 17% đạt mức tốt, nhiều em còn thiếu hứng thú và kỹ năng biểu đạt.
  • Giáo viên cần được bồi dưỡng nâng cao nhận thức và kỹ năng đổi mới phương pháp dạy học tích cực, tổ chức hoạt động trải nghiệm phong phú.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào bồi dưỡng kiến thức, đổi mới phương pháp, tăng cường hoạt động ngoài lớp và xây dựng tài liệu phù hợp.
  • Tiếp tục thực nghiệm, đánh giá và điều chỉnh các biện pháp trong năm học tới để nâng cao hiệu quả giáo dục âm nhạc, phát triển toàn diện năng lực thẩm mĩ cho học sinh lớp 2.

Hãy cùng đồng hành để phát triển năng lực thẩm mĩ cho thế hệ học sinh tương lai, góp phần xây dựng nền giáo dục toàn diện và sáng tạo.