Tổng quan nghiên cứu

Nghệ thuật Hát Then là một thể loại âm nhạc dân gian đặc sắc, mang đậm giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Tày, Nùng, Thái ở vùng núi phía Bắc Việt Nam, đặc biệt tại tỉnh Cao Bằng. Theo số liệu điều tra dân số năm 2009, dân tộc Tày chiếm 39,54% trong tổng số hơn 507.000 dân cư của tỉnh, với đời sống văn hóa phong phú và đa dạng. Hát Then không chỉ là hình thức biểu đạt nghệ thuật mà còn gắn liền với tín ngưỡng, tâm linh và đời sống sinh hoạt của người Tày. Tuy nhiên, sự phát triển của văn hóa hiện đại và xu hướng âm nhạc du nhập đã làm mai một nhiều giá trị của làn điệu Then truyền thống, đặc biệt trong giới trẻ.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đề xuất các giải pháp đưa Hát Then vào chương trình dạy học tại Trường Cao đẳng Sư phạm Cao Bằng, nhằm bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật dân gian đặc sắc này. Nghiên cứu tập trung vào sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học, với phạm vi thời gian từ năm 2015 đến 2017 tại địa bàn tỉnh Cao Bằng. Việc đưa Hát Then vào giảng dạy không chỉ giúp sinh viên hiểu và yêu mến văn hóa dân tộc mà còn trang bị cho họ khả năng truyền dạy, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa trong giáo dục phổ thông. Qua đó, nghiên cứu góp phần nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên, đồng thời bảo tồn một di sản văn hóa phi vật thể quan trọng của vùng núi phía Bắc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về âm nhạc dân gian, giáo dục âm nhạc và phương pháp dạy học. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết âm nhạc dân gian và văn hóa truyền thống: Nhấn mạnh vai trò của âm nhạc dân gian như một hình thức biểu đạt văn hóa, tín ngưỡng và lịch sử của cộng đồng dân tộc. Hát Then được xem là một thể loại dân ca nghi lễ, mang tính tự sự, sử dụng thang âm năm và bốn âm đặc trưng, với cấu trúc giai điệu gần gũi với ngôn ngữ Nôm Tày.

  2. Lý thuyết phương pháp dạy học âm nhạc: Tập trung vào việc vận dụng các phương pháp dạy học phù hợp nhằm phát triển năng lực cảm thụ, kỹ năng biểu diễn và nhận thức văn hóa cho người học. Phương pháp dạy học âm nhạc được hiểu là tổng hợp các cách thức phối hợp hoạt động giữa giáo viên và học sinh nhằm giúp người học tiếp thu kiến thức, kỹ năng và thái độ đúng đắn.

Các khái niệm chính bao gồm: dân ca, dạy học âm nhạc, thang âm, cấu trúc giai điệu, phương pháp dạy học, và nghệ thuật Hát Then.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp lý luận và thực tiễn nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp các tài liệu, sách báo, công trình khoa học liên quan đến Hát Then và phương pháp dạy học âm nhạc. Qua đó xây dựng cơ sở lý luận vững chắc cho luận văn.

  • Phương pháp nghiên cứu thực tiễn:

    • Điều tra hiện trường: Gặp gỡ, trao đổi với nghệ nhân Hát Then để thu thập thông tin về nghệ thuật và cách truyền dạy.
    • Quan sát: Theo dõi các hoạt động biểu diễn và truyền dạy Hát Then tại địa phương.
    • Khảo sát bằng phiếu phỏng vấn: Thu thập ý kiến của giảng viên và sinh viên Trường Cao đẳng Sư phạm Cao Bằng về nhận thức và thái độ đối với việc đưa Hát Then vào giảng dạy.
    • Nghiên cứu liên ngành: Kết hợp âm nhạc học, văn hóa học và giáo dục học để đánh giá giá trị văn hóa và lựa chọn nội dung phù hợp đưa vào chương trình.
    • Thực nghiệm sư phạm: Thực hiện dạy thử nghiệm các bài Hát Then đã thiết kế để đánh giá tính khả thi và hiệu quả.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 99 sinh viên năm thứ hai ngành Giáo dục Tiểu học và 20 giảng viên bộ môn Âm nhạc tại Trường CĐSP Cao Bằng. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu toàn bộ nhóm đối tượng nghiên cứu. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và so sánh tỷ lệ phần trăm nhằm đánh giá mức độ nhận thức và hiệu quả thực nghiệm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về sự cần thiết của việc đưa Hát Then vào dạy học: 100% giảng viên và 78,8% sinh viên đánh giá việc đưa Hát Then vào chương trình chính khóa là rất cần thiết, 21,2% sinh viên cho rằng mức độ cần thiết tương đối. Đây là cơ sở quan trọng để triển khai các giải pháp giáo dục.

  2. Thực trạng chương trình âm nhạc hiện tại: Môn Âm nhạc tại Trường CĐSP Cao Bằng có tổng thời lượng 90 tiết, trong đó học phần Hát chiếm 30 tiết với 50% lý thuyết và 43,3% thực hành. Tuy nhiên, nội dung chưa có bài hát Then, thời gian thực hành còn hạn chế, dẫn đến sinh viên thiếu cơ hội tiếp xúc và thực hành các làn điệu dân ca địa phương.

  3. Khả năng âm nhạc của sinh viên: Qua kết quả học tập, 75,8% sinh viên đạt điểm khá trở lên trong các học phần âm nhạc, cho thấy năng lực tiếp thu tương đối tốt. Đặc biệt, sinh viên dân tộc Tày chiếm hơn 80% tổng số, có lợi thế về vốn ngôn ngữ và cảm thụ âm nhạc dân gian, thuận lợi cho việc học và truyền dạy Hát Then.

  4. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Việc đưa một số bài Hát Then tiêu biểu vào giảng dạy đã giúp sinh viên nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa, tăng hứng thú học tập và phát triển kỹ năng biểu diễn. So sánh tỷ lệ sinh viên yêu thích và hiểu biết về Hát Then trước và sau thực nghiệm cho thấy sự tăng trưởng đáng kể, khoảng 30-40%.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự đồng thuận cao về vai trò quan trọng của Hát Then trong giáo dục âm nhạc dân tộc, phù hợp với các nghiên cứu trước đây về bảo tồn văn hóa dân gian. Việc chương trình hiện tại chưa tích hợp Hát Then là một hạn chế lớn, ảnh hưởng đến việc phát huy bản sắc văn hóa địa phương trong đào tạo giáo viên.

Khả năng âm nhạc của sinh viên, đặc biệt là sinh viên dân tộc Tày, là điều kiện thuận lợi để triển khai các hoạt động dạy học Hát Then. Tuy nhiên, sự thiếu hụt tài liệu, giáo trình và thời gian thực hành là những thách thức cần giải quyết.

Thực nghiệm sư phạm đã chứng minh tính khả thi và hiệu quả của việc đưa Hát Then vào giảng dạy, góp phần nâng cao nhận thức văn hóa và kỹ năng biểu diễn của sinh viên. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ sinh viên yêu thích và hiểu biết về Hát Then trước và sau thực nghiệm, cũng như bảng phân tích điểm số học tập các học phần âm nhạc.

So với các nghiên cứu về âm nhạc dân gian trong giáo dục, luận văn đã bổ sung góc nhìn thực tiễn tại địa phương, đồng thời đề xuất mô hình dạy học phù hợp với đặc điểm sinh viên và điều kiện nhà trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Bổ sung nội dung Hát Then vào chương trình chính khóa môn Âm nhạc: Điều chỉnh chương trình học phần Hát, tăng thời lượng thực hành từ 43,3% lên khoảng 60%, tích hợp các bài hát Then tiêu biểu của dân tộc Tày. Thời gian thực hiện: từ năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, bộ môn Âm nhạc, phối hợp với nghệ nhân địa phương.

  2. Xây dựng giáo trình, tài liệu dạy học Hát Then: Biên soạn giáo trình có nội dung khoa học, dễ hiểu, kèm theo các bản nhạc, lời ca và hướng dẫn kỹ thuật biểu diễn. Thời gian: 6-12 tháng. Chủ thể: giảng viên bộ môn Âm nhạc, chuyên gia văn hóa dân tộc, nghệ nhân Then.

  3. Tổ chức tập huấn, bồi dưỡng giảng viên: Nâng cao năng lực chuyên môn và phương pháp dạy học âm nhạc dân gian cho giảng viên thông qua các khóa đào tạo, hội thảo. Thời gian: hàng năm. Chủ thể: nhà trường, Sở Giáo dục và Đào tạo.

  4. Phát triển hoạt động ngoại khóa và câu lạc bộ Hát Then: Tạo sân chơi cho sinh viên thực hành, biểu diễn và giao lưu văn hóa dân gian, góp phần nâng cao kỹ năng và tình yêu văn hóa dân tộc. Thời gian: liên tục trong năm học. Chủ thể: Đoàn Thanh niên, bộ môn Âm nhạc, sinh viên.

  5. Hợp tác với các nghệ nhân và tổ chức bảo tồn văn hóa: Mời nghệ nhân tham gia giảng dạy, truyền dạy kỹ thuật và giá trị văn hóa, đồng thời phối hợp tổ chức các sự kiện văn hóa dân gian. Thời gian: thường xuyên. Chủ thể: nhà trường, Hội bảo tồn dân ca tỉnh Cao Bằng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên bộ môn Âm nhạc tại các trường sư phạm: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về việc đưa âm nhạc dân gian vào giảng dạy, giúp giảng viên thiết kế chương trình và phương pháp phù hợp.

  2. Sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học và Mầm non: Tài liệu giúp sinh viên hiểu rõ giá trị văn hóa dân tộc, nâng cao kỹ năng biểu diễn và truyền dạy âm nhạc dân gian trong tương lai.

  3. Nhà quản lý giáo dục và Sở Giáo dục và Đào tạo: Tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo phù hợp với đặc điểm văn hóa địa phương, góp phần bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể.

  4. Nghệ nhân và các tổ chức bảo tồn văn hóa dân gian: Tài liệu giúp họ hiểu rõ hơn về vai trò của giáo dục trong việc bảo tồn và phát huy nghệ thuật truyền thống, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần đưa Hát Then vào chương trình đào tạo giáo viên?
    Việc đưa Hát Then vào chương trình giúp sinh viên hiểu và yêu mến văn hóa dân tộc, trang bị kỹ năng truyền dạy dân ca cho học sinh, góp phần bảo tồn di sản văn hóa phi vật thể quan trọng của vùng núi phía Bắc.

  2. Sinh viên có đủ năng lực để học và biểu diễn Hát Then không?
    Kết quả khảo sát cho thấy hơn 75% sinh viên đạt điểm khá trở lên trong môn Âm nhạc, đặc biệt sinh viên dân tộc Tày có lợi thế về vốn ngôn ngữ và cảm thụ âm nhạc dân gian, thuận lợi cho việc học và biểu diễn Hát Then.

  3. Phương pháp dạy học nào phù hợp để truyền đạt Hát Then?
    Phương pháp kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, sử dụng phương pháp diễn xướng, kết hợp với nghệ nhân truyền dạy trực tiếp, tạo môi trường trải nghiệm thực tế giúp sinh viên tiếp thu hiệu quả.

  4. Những khó khăn chính khi đưa Hát Then vào giảng dạy là gì?
    Khó khăn gồm thiếu tài liệu, giáo trình chuyên biệt, thời lượng thực hành hạn chế, và sự thiếu kinh nghiệm của giảng viên trong lĩnh vực âm nhạc dân gian.

  5. Làm thế nào để duy trì và phát triển Hát Then trong giáo dục?
    Cần có sự phối hợp giữa nhà trường, nghệ nhân, các tổ chức văn hóa, đồng thời tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ, và bồi dưỡng giảng viên thường xuyên để nâng cao chất lượng giảng dạy và truyền dạy.

Kết luận

  • Hát Then là một di sản văn hóa dân gian đặc sắc của dân tộc Tày Cao Bằng, có giá trị nghệ thuật và giáo dục sâu sắc.
  • Việc đưa Hát Then vào chương trình đào tạo tại Trường Cao đẳng Sư phạm Cao Bằng là cần thiết và được giảng viên, sinh viên đánh giá cao.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp cụ thể về chương trình, tài liệu, bồi dưỡng giảng viên và hoạt động ngoại khóa nhằm nâng cao hiệu quả dạy học.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy việc dạy Hát Then giúp sinh viên nâng cao nhận thức văn hóa và kỹ năng biểu diễn, góp phần bảo tồn giá trị truyền thống.
  • Các bước tiếp theo bao gồm xây dựng giáo trình, tổ chức tập huấn giảng viên, phát triển câu lạc bộ Hát Then và hợp tác với nghệ nhân địa phương để triển khai bền vững.

Kêu gọi hành động: Các nhà quản lý giáo dục, giảng viên và nghệ nhân hãy cùng chung tay thực hiện các giải pháp này để giữ gìn và phát huy nghệ thuật Hát Then, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam đậm đà bản sắc dân tộc.